امروزه آثار و دستاوردهای فکری از عوامل کلیدی در رشد و توسعه کشورها به شمار می‌رود. با توجه به اهمیت این نوع از دستاوردهای بشری، جوامع تلاش می‌کنند که با استفاده از روش‌های مختلف از اشخاصی که این آثار فکری را ارائه می‌دهند، حمایت کنند. مهم‌ترین نوع این حمایت از طریق قانون صورت می‌گیرد. در این نوشتار، یکی از مهم‌ترینِ این حمایت‌های قانونی، تحت‌عنوان «دعوی اثبات حق تقدم» را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
چرا ثبت اختراع ضرورت دارد؟
برای پاسخ‌دادن به این پرسش، باید ابتدا با مفهوم «اختراع» آشنا شویم. طبق ماده 1 قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب ۱۳۸۶ ، اختراع به نتیجه فکر انسان گفته می‌شود که برای اولین بار، فرآیند یا فرآورده‌ای خاص را ارائه می‌کند و مشکلی را در یک حرفه، فن، فناوری، صنعت و مانند آن‌ها حل می‌نماید.
برای این‌که اختراع از حمایت قانون‌گذار برخوردار شود و شخص یا اشخاص دیگر نتوانند در مکان یا زمان دیگری نسبت به حاصل تلاش فکری یک انسان که تحت‌عنوان اختراع ظهور و بروز پیدا کرده است، ادعایی را طرح کنند، باید ثبت شود. البته هر اختراعی قابل ثبت نیست. مطابق ماده 2 این قانون، اختراعی قابل ثبت است که اولاً حاوی ابتکار جدید باشد (یعنی تازگی داشته باشد) و ثانیاً کاربرد صنعتی داشته باشد (یعنی در رشته‌ای از صنعت مانند کشاورزی، صنایع دستی، خدمات و … قابل ساخت یا استفاده باشد).
برای ثبت اختراع چه باید کرد؟
مطابق مواد 2 تا 6 آیین‌نامه اجرایی قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری، متقاضیِ ثبت اختراع باید برای ثبت اختراع خود اظهارنامه‌ای را به‌صورت حضوری یا با پست سفارشی و یا به‌طور الکترونیکی به مرجع ثبت (اداره کل مالکیت صنعتی سازمان ثبت اسناد و املاک کشور) ارائه دهد. اظهارنامه باید به فارسی تنظیم شود، دارای تاریخ و امضاء باشد، خلاصه‌ای از توصیف اختراع را در بر داشته باشد و در آن، اطلاعات مربوط به متقاضی (مخترع و نماینده قانونی او) ذکر شود. درنهایت، پس از بررسی این درخواست و پس از ثبت اختراع، گواهی‌نامه اختراع برای حمایت از مخترع و حقوقی که وی بر دستاورد فکری خود دارد، صادر می‌شود.
حق تقدم در ثبت اختراع به چه معنا است؟
حال که با معنای اختراع و شرایط ثبت آن آشنا شدیم، به بررسیِ معنای حق تقدم در ثبت اختراع می‌پردازیم.
حق تقدم در ثبت اختراع در کنوانسیون پاریس پیش‌بینی شده است. کنوانسیون پاریس که از مهم‌ترین توافق‌نامه‌های بین‌المللی در حوزه مالکیت فکری به‌شمار می‌رود، در سال 1883 در شهر پاریس برای حمایت از مالکیت صنعتی منعقد شده است. طبق این کنوانسیون، مالکیت صنعتی موضوعات وسیعی هم‌چون علائم تجاری، طراحی‌های صنعتی، اسامی تجاری و … را در بر می‌گیرد. ایران نیز به این کنوانسیون ملحق شده است.
حق تقدم در ثبت اختراع به این معنا است که اگر متقاضیِ ثبت اختراع، اظهارنامه ثبت اثر فکری خود را نزد مراجع ذی‌صلاحِ یکی از کشورهای عضو کنوانسیون پاریس ثبت کند و طی اعلامیه‌ای حق تقدم مقرر در کنوانسیون پاریس را درخواست نماید، به مدت 12 ماه از تاریخ تسلیم اظهارنامه اصلی، برای ثبت آن اثر در دیگر کشورهای عضو کنوانسیون بر دیگر اشخاص متقاضی حق تقدم یا خواهان در دارد. درواقع، حق تقدم این امکان را در اختیار مخترعان قرار می‌دهد که اختراعی را که در یک کشور ثبت کرده‌اند، در کشورهای دیگر نیز ثبت کنند و از تاریخ اولین اظهارنامه به مدت 12 ماه مورد حمایت قرار بگیرند.
به‌عنوان نمونه، اگر مخترع الف در تاریخ 01/01/1399 در کشور ایران اختراع خود را از طریق اظهارنامه ثبت کند و مخترع ب نیز پس از این تاریخ در کشور فرانسه همان اختراع را از طریق اظهارنامه ثبت نماید، در این صورت، چنان‌چه مخترع الف در کشور فرانسه اظهارنامه‌ای را با ذکر تاریخ حق تقدم و شماره اظهارنامه مبدأ کشور ایران تسلیم کند، مخترع ب امکان ثبت اختراع خود را در فرانسه از دست خواهد داد و اختراع مخترع الف از تاریخ 01/01/1399 در کشور فرانسه نیز مورد حمایت قرار خواهد گرفت. البته مخترع الف صرفاً برای مدت 12 ماه از تاریخ تسلیم اظهارنامه اصلی (اولیه) این فرصت را دارد که اظهارنامه خود را به دیگر کشور عضو کنوانسیون پاریس تحویل دهد و اختراع خود را در آن کشور نیز ثبت کند.
برای داشتن حق تقدم در ثبت اختراع چه باید کرد؟
مطابق ماده 9 قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386، در مرحله‌ای که متقاضی ثبت اختراع همراه با اظهارنامه به اداره مالکیت صنعتی مراجعه می‌کند، می‌تواند طی اعلامیه‌ای حق تقدم مقرر در کنوانسیون پاریس را نیز درخواست نماید. این حق تقدم می‌تواند براساس یک یا چند اظهارنامه ملی یا منطقه‌ای یا بین‌المللی باشد که در هر کشور یا برای هر کشور عضو این کنوانسیون تسلیم شده است. در صورت طرح این درخواست، اداره کل مالکیت صنعتی از متقاضی می‌خواهد که ظرف مدت معین، رونوشت اظهارنامه‌ای را ارائه دهد که توسط مرجع ثبت اظهارنامهٔ مبنای حق تقدم، گواهی شده باشد.
چگونه می‌توان حق تقدم در ثبت اختراع را اثبات و اجرا نمود؟
مطابق ماده 18 آیین‌نامه اجرایی قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری اگر متقاضی طبق ماده 9 قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386 حق تقدم را درخواست کرده باشد و این درخواست مورد پذیرش قرار بگیرد و این حق به متقاضی اعطا شود، متقاضی مشمول حمایت‌های کنوانسیون پاریس خواهد شد. در این صورت، متقاضی باید هنگام تقاضای ثبت اختراع در دیگر کشور عضو کنوانسیون پاریس، درخواست خود را مطابق فرم مخصوص و به همراه مدارکی که حاکی از این حق باشد، به مرجع ثبت تسلیم کند. در این درخواست باید نکات زیر قید شود:
الف. تاریخ و شماره اظهارنامه اصلی (اظهارنامه اولیه)
ب. طبقه‌بندی بین‌المللی مرتبط با اظهارنامه اصلی
پ. کشور یا کشورهایی که اظهارنامه اصلی در آن‌جا تسلیم شده است و اگر اظهارنامه به‌صورت منطقه‌ای یا بین‌المللی است، باید مأخذ آن ذکر شود.
چنان‌چه حق تقدم در ثبت اختراع توسط اشخاص ثالث انکار شود، دارنده این حق می‌تواند برای اثبات حق خود به اظهارنامه اصلی و ادله‌ای که دلالت بر درخواست و اعطای این حق دارد، استناد نماید.
سخن آخر
حق تقدم در ثبت اختراع از اهمیت بسیاری در فرآیند ثبت اختراع برخوردار است. با توجه به این‌که برخورداری از این حق و اقامه دعوی اثبات حق تقدم مستلزم آگاهی از قوانین این حوزه است، می‌توانید در این زمینه از تخصصِ وکلا و مشاوران حقوقیِ سایت وینداد بهره‌مند شوید و پرسش‌های خود را در رابطه با دعوی اثبات حق تقدم با آن‌ها در میان بگذارید.
