در دنیای امروز، از جمله موضوعات مهم که سبب کاهش اختلافات حقوقی میان افراد می‌شود، آشنایی با حقوق متقابل افراد با یکدیگر و آگاهی نسبت به قوانین است. از مهم‌ترین موضوعات حقوقی بحث قرارداد مشارکت ربوی است.
این قرارداد از حیث اعتبار به جهت آنکه خلاف موازین شرعی است وفق ماده ۱۰ قانون مدنی از درجه اعتبار ساقط است. اما در این راستا به جهت تمایزات ظریفی که میان قرارداد مشارکت ربوی و مشارکت تضامنی است، تمایز این دو موضوع از یکدیگر دشوار است.
به همین خاطر در این مطلب قصد داریم تا ضمن بررسی مفهوم قرارداد مشارکت ربوی، تمایزات آن را با مشارکت تضامنی مورد بررسی قرار دهیم.
مفهوم ربا
ربا از نظر لغوی نیز ربا به‌معنی افزونی است. از نظر اصطلاحی نیز واژهٔ ربا عبارت است از معامله دو کالای همجنس اعم از وجه نقد یا غیرنقد با شرط پرداخت مازاد از همان جنس.
به عقیده برخی قرارداد ربوی عبارتست از بیع یا معاوضه یکی از دو عوض همجنس پیمانه‌ای یا وزنی در برابر دیگری با زیادی یکی از آن دو، یا قرض دادن به شرط زیادی.
با توجه به مفهوم فوق، واژهٔ ربا از نظر اسلام دارای دو جلوه می‌باشد که عبارتند از:
- ربای معاملی: معامله دو کالای همجنس با زیادی در یک طرف. به عبارت دیگر هرگونه میزان مازاد در معاملهٔ همجنس و یا معامله‌ای که متضمن زیادی احدی از عوضین باشد، ربای معاملی اطلاق می‌شود.
- ربای قرضی: قرض دادن به شرط زیادی.
حال که با مفهوم ربا آشنا شدیم، بایستی به تعریف قرارداد ربوی بپردازیم.
قرارداد ربوی چیست؟
واژهٔ ربوی گاه وصف جنس مورد معامله و گاهی وصف عقد یا قرارداد است.
منظور از کالای ربوی به آن دسته از کالاهایی گویند که ربای معاملی در آن جریان دارد. همچنین اصطلاح فوق نسبت به معامله و عقد نیز بکار می‌رود. منظور از قرارداد ربوی، معامله یا قرضی است که ربا در آن محقق شده است.
مشارکت تضامنی متضمن مسئولیت مشترک شرکا است!
در قرارداد مشارکت تضامنی که در زمره قراردادهای مشارکت قرار می‌گیرد، اعم از اینکه با موضوع ساخت یا احداث بنا، امور فرهنگی، تولید، صادرات و واردات باشد ممکن است طرفین برمبنای مصلحت و غبطه خویش تراضی نمایند که هر یک از آنها به تنهایی در برابر عدم ایفای تعهدات نسبت به طرفین دیگر مسئول شناخته شوند.
بدین سو در صورتی که هر یک از شرکا به تعهدات خود عمل ننمایند، شریک یا شرکای دیگر به صورت تضامنی مسئولیت پرداخت دین یا ایفای تعهد را برعهده داشته و پس از ایفای تعهد حق رجوع به شریک خود را دارد.
تمایز قرارداد ربوی و قرارداد مشارکت تضامنی
با توجه به مطالب فوق و مشخص شدن تعریف و مفهوم هر یک از قراردادهای مذکور حال به تبیین تمایز میان قرارداد ربوی و قرارداد مشارکت تضامنی می‌پردازیم.
از نظر مقررات و احکام فقهی قراردادی ربوی است که یک طرف از قرارداد صرفاً در سود شریک بوده و هیچگونه سهمی در خسارات احتمالی یا هزینه‌های ایجاد شده نداشته باشد. به جهت ناعادلانه بودن این نوع از قرارداد که مستلزم عسر و حرج طرف دیگر می‌شود، از نظر شرعی و قانونی این قرارداد باطل است. بنابراین به جهت بطلان قرارداد ربوی آثاری نیز بر آن مترتب است. طبق قانون مدنی اگر یک قرارداد به صورت صحیح منعقد شود، آثار آن اعم از آثار اصلی و فرعی کاملاً ایجاد شده و حقوق قابل مطالبه‌ای برای طرفین به‌وجود می‌آید.
پس اگر هریک به تعهدات خود در مقابل طرف دیگر عمل ننماید، طرف مقابل حق رجوع به دادگاه و طرح دعوی به استناد قرارداد فی مابین دارد.
در مقابل اگر یک قرارداد باطل باشد، وضعیت متفاوت است.
در چنین وضعیتی آثار اصلی و آثار فرعی به وجود نیامده و طرفین قانونا حق مطالبه حقوق خود را بر مبنای آن قرارداد، ندارد. به عبارت دیگر قرارداد باطل قابلیت استناد نداشته و نمی‌تواند مستند دعوی قرار گیرد. بنابراین در صورتی که یکی از طرفین به تعهدات خود در قرارداد ربوی عمل ننماید، این موضوع قابلیت طرح در دادگاه ندارد.
در مقابل قرارداد مشارکت تضامنی قرار می‌گیرد.
به موجب این قرارداد شرکا و متعاقدین توافق می‌نمایند که در سود و زیان شریک بوده لکن شراکت انها در زیان و خسارات بر مبنای مسئولیت انفرادی و مستقل است. به عبارت دیگر هر یک آر شرکا مسئولیت ایفای تعهدات شرکای دیگر را دارد. در نتیجه این قرارداد برخلاف قانون و شرع نبوده و به صورت صحیح منعقد شده است.
بدین جهت برخلاف قرارداد ربوی قابلیت استناد در دادگاه داشته و طرح دعوی بر مبنای آن مانعی ندارد.
سخن آخر
قرارداد ربوی و مشارکت تضامنی از جهات مختلفی واجد تمایز هستند. شناخت تمایزات میان آن دو و احکام ناظر بر این دو قرارداد در پیش گیری از بروز اختلافات احتمالی به شما کمک خواهد نمود.
در صورتی که در رابطه با مباحث فوق سؤال یا ابهامی دارید می‌توانید با رجوع به بخش مشاوره تلفنی با تیم حقوقی مجرب وینداد در ارتباط باشید. ضمنا با دریافت مشاور حقوقی از یک مشاوره حرفه‌ای و بی‌دردسر بهره‌مند شوید.
