از جمله موضوعات مهم که سبب کاهش اختلافات حقوقی میان افراد می‌شود، آشنایی با حقوق متقابل افراد با یکدیگر و آگاهی نسبت به قوانین است. یکی از مهم‌ترین موضوعات حقوقی بحث قرارداد مشارکت ربوی است. این قرارداد به دلیل اینکه خلاف قانون و شرع است، طبق قانون مدنی اعتباری ندارد و غیرقانونی به شمار می‌رود. در عین حال ممکن است به دلیل تفاوت‌های اندکی که وجود دارد، مشارکت ربوی و مشارکت تضامنی با یکدیگر اشتباه گرفته شوند. از این‌رو در این مطلب قصد داریم تا ضمن بررسی مفهوم قرارداد مشارکت ربوی، تمایزات آن را با مشارکت تضامنی مورد بررسی قرار دهیم.
قرارداد مشارکت ربوی چیست؟
واژه ربوی گاهی به موضوع قرارداد و گاهی به خود قرارداد اشاره می‌کند.
کالای ربوی به آن دسته از کالاهایی می‌گویند که در آن‌ها ربا وجود دارد. این مساله در مورد معاملات و قراردادها نیز صادق است. پس در پاسخ به این سوال که معامله ربوی چیست باید گفت: منظور از قرارداد ربوی، معامله یا قرضی است که ربا در آن محقق شده است.
از این رو قرارداد مشارکت ربوی معتبر نیست و در صورتی که قصد دارید از این مدل قراردادی استفاده کنید بهتر است انواع قرارداد مشارکت با توجه به موضوع فعالیت خود تنظیم کنید.
مفهوم ربا
ربا از نظر لغوی نیز به‌معنی افزونی است. از نظر اصطلاحی نیز واژه ربا عبارت است از معامله دو کالای همجنس اعم از وجه نقد یا غیرنقد با شرط پرداخت مازاد از همان جنس.
در توضیح معامله ربوی نیز باید گفت که فروش یا معاوضه یکی از دو کالا که از نظر جنس، مشخصات ظاهری یا وزن یکسان با دریافت وجه یا کالای بیشتری است. این قرارداد می‌تواند در قالب فروش، قرض یا حتی مشارکت باشد.
با توجه به تعریف بالا، ربا از نظر اسلام دارای ویژگی‌های زیر است:
- ربای معاملی: معامله دو کالای همجنس با زیادی در یک طرف. به عبارت دیگر هرگونه میزان مازاد در معامله همجنس یا معامله‌ای که کالا یا مال بیشتری را در مقابل آن بپردازد، ربای در قرارداد است.
- ربای قرضی: قرض دادن با این شرط که اصل مال را به همراه مال بیشتری بازگرداند.
مشارکت تضامنی چیست؟
مشارکت تضامنی یکی از انواع قراردادهای مشارکت است. در این بین موضوع آن می‌تواند ساخت یا احداث بنا، امور فرهنگی، تولید، صادرات و واردات باشد. در قرارداد مشارکت هر شریک به همان اندازه که در سود شریک است، در جبران ضرر نیز شریک خواهد بود.
اما تفاوت مشارکت به‌صورت تضامنی با سایر قراردادهای مشارکت این است که دو طرف می‌توانند توافق کنند که هر یک از آن‌ها به تنهایی در برابر جبران زیان‌ها و ضررهای مسئول باشد.
در نتیجه در این نوع قرارداد اگر هر شریک زیان‌های وارده را جبران نکند، سایر شرکا به‌صورت تضامنی مسئول پرداخت خسارت و ضرر هستند و پس از اینکه خسارت را جبران کردند می‌توانند آن را از شریک خود دریافت کنند.
تفاوت قرارداد ربوی و قرارداد مشارکت تضامنی
پس از آشنایی کامل در رابطه با قرارداد ربوی و قرارداد مشارکت تضامنی در تفاوت آن‌ها باید گفت:
از نظر مقررات و احکام در قرارداد مشارکت ربوی یک طرف فقط در سود شریک است و هیچ سهمی در خسارات احتمالی یا هزینه‌های ایجاد شده ندارد. به جهت ناعادلانه بودن این نوع از قرارداد که ضرر زیادی به طرف دیگر وارد می‌کند، این نوع قرارداد از تظر شرعی و قانونی باطل شناخته شده است.
در نتیجه نمی‌توان از این قرارداد به جای سایر قراردادهای مشارکت مثل قرارداد مشارکت در ساخت استفاده کرد.
ویژگی‌های قرارداد مشارکت ربوی
طبق قانون مدنی اگر یک قرارداد به صورت صحیح تنظیم شود، آثار آن اعم از آثار اصلی و فرعی کاملاً ایجاد می‌شود و طرفین می‌توانند حقوق خود را طبق قرارداد و قانون مطالبه کنند.
پس اگر هریک به تعهدات خود در مقابل طرف دیگر عمل نکنند، طرف مقابل حق رجوع به دادگاه و طرح دعوی با استناد قرارداد موجود دارد.
در مقابل اگر یک قرارداد باطل باشد، وضعیت متفاوت است.
هنگامی که قرارداد باطل باشد یعنی هیچ گونه اعتباری ندارد و طرفیت نمی‌توانند طبق آن ادعای حقی را داشته باشند. در نتیجه نمی‌توانند حقی را نیز مطالبه کنند.
به عبارت دیگر قرارداد باطل قابلیت استناد ندارد و نمی‌توان بر اساس آن دعوایی را مطرح کرد. بنابراین در صورتی که یکی از طرفین به تعهدات خود در قرارداد ربوی عمل نکند، این موضوع قابلیت طرح در دادگاه ندارد.
ویژگی‌های مشارکت تضامنی
در مشارکت تضامنی، ویژگی‌ها و شرایط متفاوت خواهد بود. بر اساس این قرارداد شرکا و طرفین توافق می‌کنند که در سود و زیان شریک باشند. ولی شراکت آن‌ها در زیان و خسارات بر مبنای مسئولیت انفرادی و مستقل است. به عبارت دیگر هر یک آن شرکا مسئولیت ایفای تعهدات شرکای دیگر را دارد. در نتیجه این قرارداد برخلاف قانون و شرع نبوده و به صورت صحیح تنظیم شده است.
یعنی هنگامی که شرکا به اشخاص دیگر بدهکار شوند، آن اشخاص می‌توانند از تک تک شرکا تمامی قرض خود را مطالبه کنند. در عین حال هر شریک که قرض را پرداخت کند، می‌تواند به سایر شرکا مراجعه کرده و حق خود را مطالبه کند.
بدین جهت برخلاف قرارداد ربوی، سایر انواع قراردادهای مشارکت مثل تضامنی قابلیت استناد در دادگاه داشته و طرح دعوی بر اساس آن مانعی ندارد.
جمع بندی
قرارداد ربوی و مشارکت تضامنی از جهات مختلفی با یکدیگر تفاوت دارند. شناخت این تفاوت‌ها و تاثیراتی که برای شما به عنوان طرفین قرارداد، اهمیت زیادی دارد. تا جایی که اگر یک قرارداد مشارکت ربوی را به عنوان قرارداد مشارکت مدنی تنظیم نکنید نه تنها قرارداد شما باطل و بدون اعتبار است بلکه نمی‌توانید حقوق خود را به‌صورت قانونی مطالبه کنید.
با توجه به شباهت‌های زیادی که این دو قرارداد با یکدیگر دارند، عدم توجه در تنظیم آن‌ها می‌تواند خسارت‌های زیادی را برای شما داشته باشد. چرا که اگر در هنگام تنظیم یک قرارداد بیشتر از اینکه عنوان آن اهمیت داشته باشد، متن و بندهای قراردادی اولویت دارند. از این‌رو حتما قرارداد خود را به کمک مشاورین حقوقی تنظیم کنید تا به این گونه مشکلات برنخورید.
سوالات متداول
معامله ربوی چیست؟
فروش یا معاوضه یکی از دو کالا که از نظر جنس، مشخصات ظاهری یا وزن یکسان در ازای دریافت وجه یا کالای بیشتری است.
آیا قرارداد مشارکت ربوی صحیح است؟
خیر این نوع مشارکت اعتباری ندارد و غیرقانونی است. اما میتوان از به جای آن از مشارکت تضامنی استفاده کرد که قانونی و معتبر است.
