ویروس کرونا از مصادیق فورس ماژور در قرارداد محسوب می‌شود یا نه؟

این روزها شیوع ویروس کرونا در ایران نه تنها اضطراب و آشفتگی ناشی از سرایت این بیماری را بین مردم گسترش داده بلکه با گذشت دو هفته این اتفاق اثر خود را روی جنبه‌های مختلفی از فعالیت‌ مردم گذاشته است. از تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها گرفته، تا لغو شدن رویدادها، گردهمایی‌ها و هر اتفاق جمعی دیگری که نیازمند تجمع بیش از یک نفر باشد. در این میان کسب‌و‌کارهای زیادی از جمله کسب‌وکارهای کوچک به‌دنبال راهی برای جلوگیری از ضررهای مالی و اقتصادیشان هستند.

چند مثال برایتان می‌زنیم:

علی‌بابا برای بسیاری شناخته شده است، این شرکت که یکی از بزرگترین شرکت‌ها در زمینه ارائه‌ خدمات گردشگری است بخاطر گسترش ویروس کرونا با استناد به بند فورس ماژور، رزرو هتل‌ها و بلیط‌های خود را بدون اینکه از مشتریان و کاربران خسارتی اخذ کند لغو کرده‌ است، آنتونی استوکس فوتبالیست ایرلندی پرسپولیس هم به بهانه شیوع ویروس کرونا در ایران به دنبال فسخ قرارداد خود است، شرکت صادراتی X که در ایران فعالیت می‌کند باید محموله کالایی را با شرایط مورد توافق طی هفت روز به ارمنستان ارسال کند اما الان با وجود بسته شدن مرزها به‌خاطر پیشگیری از گسترش این ویروس نمی‌تواند کالایش را صادر کند، بسیاری از شرکت‌های پیمانکاری هم به علت مسری بودن این بیماری کارگاه‌ها و عملیات خود را تعطیل کرده‌اند.
با این چند مثال دیدیم که بسیاری از کسب‌وکارها و حتی اشخاص حقیقی نتوانسته‌اند به تعهدات قراردادی خود پایبند بمانند، درحالی‌که از مهم‌ترین شروط قرارداد تعهد به اجرای آن است.

اما آیا ویروس کرونا از مصادیق فورس ماژور به حساب می‌آید؟ آیا این حادثه باعث به تعلیق درآمدن تعهدات قراردادی و یا فسخ قرارداد و اخذ خسارت می‌شود؟ ما در این مطلب علاوه بر آگاهی بخشی به شما در مورد شرایط فورس ماژور در قرارداد، می‌خواهیم به سوالات شما پاسخ دهیم. پس تا پایان مطلب با ما همراه باشید.

ویروس کرونا چه تأثیری در روابط حقوقی افراد گذاشته است؟

این که ویروس کرونا تا چه زمانی اوضاع را اینگونه بلاتکلیف و با هرج‌ و مرج بگذارد مشخص نیست اما باید بدانیم تا زمان درمان قطعی و بازگشت اوضاع به حالتی نسبتاً مطمئن، این ویروس تأثیر خود را روی روابط حقیقی و حقوقی اشخاص در آینده خواهد گذاشت.

مهم‌ترین تأثیر کرونا تا امروز زمانی بوده است که اجرای تعهدات قراردادی برای تعداد زیادی از شرکت‌ها و اشخاص حقیقی امکان‌پذیر نبوده است.

اجاره مکان‌ها، سالن‌ها و تالارها، استخرها و باشگاه‌های ورزشی، آرایشگاه‌ها، سینماها و مراکز فرهنگی، رستوران‌ها و سالن‌های غذاخوری و هر شغلی که روزانه باتعداد زیادی از افراد مرتبط بوده تنها چند نمونه از کسب‌وکارهایی است که به همین ترتیب تعطیل شده‌اند. بسیاری از این کسب‌وکارها برای پرداخت هزینه‌‌های خود به درآمد آن فعالیت امید داشته‌اند یا ضمن قراردادشان شروط و ضمانت اجراهایی تعیین کرده بودند که با حضور ویروس کرونا اجرای این شروط ممکن نیست یا دیده شده است که عقد بسیاری از قراردادها با دریافت پیش پرداخت و یا تعیین خسارت در صورت عدم انجام تعهد بوده است و حالا با این معضل روبه‌رو شده‌اند. اما چاره چیست؟

بهتر است بدانید بعد از اثبات این که کرونا از مصادیق فورس ماژور محسوب می‌شود می‌توانید از تعهدات قراردادی خود با ارجاع به متن قراردادتان معاف شوید. اما فورس ماژور چیست؟

فورس ماژور یا قوه قهریه چیست؟

فورس ماژور یک اصطلاح فرانسوی به معنای قدرت برتر است. این واژه برای حوادث و اتفاقاتی به کار می‌رود که جزو امور طبیعی محسوب شده و هیچ یک از طرفین را نمی‌توان به خاطر آن مسئول دانست نظیر طوفان، گردباد، زلزله و … . همچنین این واژه شامل امور انسانی نظیر اغتشاش، شورش و درگیری‌های مسلحانه نیز می‌شود.

فورس ماژور یا قوه قهریه یکی از شروط مندرج در قرارداد است که بار مسئولیت را برای امور طبیعی و غیر قابل اجتنابی که انجام تعهدات قرارداد را مختل می‌کند، از طرفین قرارداد بر می‌دارد و مانع انجام تعهدات مندرج در قرارداد از سوی طرفین می‌شود.

در شرایط کنونی که ویروس کرونا در کشور شیوع یافته، مهم‌ترین مسئله حقوقی که مطرح می‌شود این است که آیا ویروس کرونا می‌تواند عامل فورس ماژور محسوب شود؟

ویژگی‌های فورس ماژور یا قوه قهریه چیست؟

فورس ماژور در قرارداد از مهم‌ترین بندهای یک قرارداد است که براساس توافقات طرفین و زمینه تخصصی آن­ها در قرارداد ذکر می‌شوند و باید حین توجه به جزئیات قرارداد تمام شرایط فورس ماژور را هم در نظر گرفت.
معمولاً برای فورس ماژور سه شرط، هم در حقوق داخلی و هم در حقوق بین الملل ذكر می‌شود:

۱- حادثه باید غیر قابل پیش‌بینی باشد

در صورتی‌كه حادثه قابل پیش‌بینی باشد، متعهد موظف است تدابیر احتیاطی بیشتری برای اجتناب از آن اتخاذ كند و در نهایت باید از عقد قرارداد خودداری نماید. به بیان دیگر حادثه‌ای غیر قابل پیش‌بینی تلقی می‌شود كه وقوع آن غیرعادی، ناگهانی و نادر باشد.

۲- حادثه باید غیر قابل اجتناب باشد

طبق تعریف قوه قهریه در قانون مدنی ، حادثه‌ای قوه قهریه تلقی می‌شود كه غیر قابل اجتناب و به تعبیر دیگر غیر قابل دفع باشد. در واقع اجرای تعهد با وقوع حوادث قهریه غیر ممكن می‌شود و هیچ كس متعهد به امر غیر ممكن نیست.

۳- حادثه باید خارج از اراده طرفین باشد

معمولاً می‌گویند حوادث قهریه یا همان حوادث غیرمترقبه، خارج از توان و اختیارات متعهد و قلمرو مسئولیت او است.

عوامل دیگری را هم به‌عنوان ویژگی فورس ماژور یا قوه قهریه در نظر می‌گیرند مثل اینکه:

• حادثه غیرقابل‌کنترل باشد،
• حادثه در طول مدت قرارداد ایجاد شود،
• حادثه تأثیر مستقیم و مؤثر بر تعهد قراردادی داشته باشد،
• حادثه مانع از انجام تعهد قراردادی شود.

با توجه به این ویژگی‌ها آیا ویروس کرونا از مصادیق فورس ماژور محسوب می‌شود؟

برای اینکه بتوانیم به فورس ماژور استناد کنیم باید بررسی کنیم که آیا ویروس کرونا ویژگی‌هایی که در بالا گفتیم را دارد یا نه؟ پس به این سوال‌ها دقت کنید.

شیوع ویروس کرونا غیرقابل پیش بینی بود یا نه؟

در اینجا زمان قرارداد بسیار مهم است. در مورد قراردادهایی که قبل از شیوع کرونا منعقد شده‌اند می‌توان گفت قوه قاهره در زمان انعقاد آنها غیرقابل پیش‌بینی بوده، پس ویروس کرونا فورس ماژور یا قوه قاهره است.

مثلا کسی که در ماه آبان با سالن کنفرانسی برای اجرای یک همایش قرارداد بسته است، اطلاعی از شیوع ویروس در این تاریخ نداشته است. در خصوص قراردادهایی که قبل از رسیدن ویروس کرونا به ایران منعقد شده‌اند، شاید اختلاف نظر باشد. ممکن است برخی آن را قابل پیش‌بینی بدانند و برخی دیگر آن را غیرقابل پیش‌بینی بدانند. اما این موضوع مسلم است که:

در خصوص قراردادهایی که پس از شیوع ویروس کرونا در ایران منعقد شده‌اند، فورس ماژور محقق نمی‌شود.

 شیوع ویروس کرونا غیرقابل اجتناب است یا نه؟

به‌نظر می‌رسد که در شرایطی که حتی پزشکان خود نیز از ابتلا به کرونا در امان نبوده‌اند طرفین قرارداد به سختی بتوانند از ابتلا و شیوع کرونا جلوگیری و با آن مقابله کنند. در حال حاضر که دولت‌ها با وجود تمام تدابیری که می‌اندیشند و تلاش می‌کنند که از شیوع این ویروس جلوگیری کنند، نمی‌توان طرفین قرارداد را قادر به این امر دانست. پس می‌توان گفت که شیوع کرونا امری غیر قابل اجتناب است.

شیوع ویروس کرونا خارج از اراده طرفین است یا نه؟

همه می‌دانیم که وقتی یک بیماری مسری است، هیچکس در شیوع آن نقشی ندارد. پس در یک قرارداد هم قطعا هیچ کدام از طرفین قرارداد در شیوع ویروس کرونا دخالتی ندارد. بنابراین با توجه به عدم قصد و اراده طرفین قرارداد در شیوع ویروس کرونا می‌توان این حادثه را خارج از اراده طرفین دانست.

در نتیجه اگر قراردادی قبل از به وجود آمدن و شیوع ویروس کرونا منعقد شده باشد، شیوع کرونا ویروس را در مورد آن می‌توان مصداق فورس ماژور دانست.

حال که ویروس کرونا از مصادیق فورس ماژور محسوب می‌شود چه اثری بر قرارداد می‌گذارد؟

فورس ماژور یا قوه قهریه در متن قرارداد آثاری را به همراه دارد. موارد مهمی از جمله نحوه نگارش بند شرایط فورس ماژور روی اثری که بر قرارداد می‌گذارد تعیین کننده بوده اما به‌طور کلی اثر فورس ماژور ممكن است برحسب مورد، سقوط تعهد و انحلال قرارداد یا تعلیق آن باشد. یعنی:

۱- یا دو طرف توافق می‌کنند که قرارداد کان لم یکن فرض شود و درواقع طرفین توافق می‌کنند که قرارداد فسخ شود.

۲- یا مهلت مناسبی برای متعهد درنظر گرفته می‌شود که در طی آن شرایط از حالت فورس خارج شده تا او بتواند تعهدات خود را اجرا کند.

این نکته را فراموش نکنید که به هیچ وجه نمی‌توان از شخص متعهد به دلیل نقض تعهدات در شرایط فورس ماژور طلب خسارت یا وجه التزام کرد.

پس با توجه به شرایط فورس پیش آمده و اینکه این ویروس غیرقابل پیش‌بینی و خارج از اراده طرفین است می‌توان با استناد به بند فورس ماژور از پرداخت خسارت یا وجه التزام مشخص شده در قرارداد امتناع کرد و مهلت مقتضی برای رفع شرایط مذکور و انجام تعهد پس از آن را مقرر کرد.

سخن آخر

در این مطلب با فورس ماژور و شرایط و آثار آن در قرارداد آشنا شدید و دانستید که نه تنها وجود بند قوه قاهره از اهمیت بالایی در قرارداد برخوردار است که با استناد به این موضوع که ویروس کرونا از مصادیق فورس ماژور محسوب می‌شود جلوی ضرر و زیان خود را بگیرید.
توصیه می‌کنیم از این به بعد هنگام تنظیم متن قرارداد خود حتما این بند را آورده و قبل از امضای قرارداد از وجود متن بند فورس ماژور در قرارداد مطمئن شوید. به این منظور می‌توانید تنظیم و بررسی قرارداد خود را به کارشناسان حقوقی تیم وینداد سپرده تا با مشاوره تخصصی حین تنظیم آن به قراردادی اصولی و حرفه‌ای دسترسی پیدا کنید.