در رابطه کارگر و کارفرمایی یکی از مسائلی که اهمیت زیادی دارد، تشخیص مرجع صالح به رسیدگی است. در این رابطه ممکن است به دلایل مختلفی اختلاف کارگر و کارفرما ایجاد شود که نیاز به رسیدگی داشته باشد.
از طرفی به دلیل ماهیت خاصی که این رابطه دارد و بنابر اصولی که حقوق کار دارد مانند حمایت از کارگر به عنوان طرف ضعیف قرارداد و اصل صحت قرارداد کار، لازم است که مرجعی متفاوت به این دعاوی رسیدگی کند که با اصول و ماهیت خاص این حوزه آشنایی داشته باشد و از طرف دیگر طرفین درگیر رسیدگی‌های طولانی و تشریفاتی دادگاه‌های عمومی نشوند.
مراجع رسیدگی به اختلاف کارگر و کارفرما
در خصوص اختلافاتی که میان کارگر و کارفرما ایجاد شود به‌عنوان یکی از قوانین قرارداد کار برای تشخیص مرجع صالح به رسیدگی باید به ماده ۱۵۷ قانون کار آشنا شویم.
در این ماده مقرر شده که هرگونه اختلاف فردی بین کارفرما و کارگر یا کارآموز که ناشی از اجرای این قانون و سایر مقررات کار، قرارداد کاراموزی، موافقت نامه‌های کارگاهی یا پیمان‌های دسته جمعی کار باشد.
حال این سوال مطرح می‌شود که در صورت اختلاف حقوقی کارگر و کارفرما کدام هیئت در مرحله اول رسیدگی قرار دارد؟
در مرحله اول از طریق سازش مستقیم بین کارفرما و کارگر یا کارآموز یا نمایندگان آن‌ها در شورای اسلامی کار، در صورتی که شورای اسلامی کار در کارگاهی نباشد از طریق انجمن صنفی کارگران یا نماینده قانونی کارگران و کارفرما حل و فصل خواهد شد. در صورت عدم سازش از طریق هیات‌های تشخیص و حل اختلاف به ترتیب آتی رسیدگی و حل و فصل می‌شود.
اولین گام برای اینکه به دعوای شما رسیدگی شود، تقدیم دادخواست است که باید از سوی فرد شاکی انجام شود. این دادخواست می‌تواند بنابر مورد کارگر، کارآموز یا کارفرما باشد و دادخواست باید به اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی محل تقدیم شود. سپس دادخواست شاکی ثبت می‌شود و وقت رسیدگی بر اساس تاریخ تقدیم دادخواست تعیین خواهد شد. در صورتی با تشخیص رئیس اداره کار، تعاون و رفاه اجتماعی فوریت در رسیدگی لازم دانسته شود، با ذکر دلیل پرونده خارج از نوبت رسیدگی می‌شود.
شورای اسلامی کار یا انجمن‌های صنفی
اولین روش حل اختلاف که قانون‌گذار ترسیم کرده است، صلح و سازش است و بر اساس ماده مذکور، شورای اسلامی کار اولین هیئتی است که به اختلافات میان کارگران و کارفرمایان بر اساس قرارداد کار رسیدگی می‌کند و تفاوتی نمی‌کند که سبب این اختلاف چه باشد.
ممکن است سبب آن اجرای قانون کار یا سایر مقررات کار، قرارداد کارآموزی، موافقت نامه‌های کارگاهی و یا غیره باشد. همچنین در این ماده پیش‌بینی شده است که در صورتی که در واحدی شورای اسلامی کار تشکیل نشده باشد، از طریق انجمن صنفی کارگران و یا نماینده قانونی کارگران و کارفرما موضوع حل و فصل می‌شود.
هیئت تشخیص
دومین مرجعی که توسط قانون پیش‌بینی شده است، هیئت تشخیص است که از سه نفر تشکیل شده است؛ یک نفر نماینده کارگران، یک نفر نماینده کارفرمایان و یک نفر نماینده دولت است و این هیئت در صورتی صالح خواهد بود که اختلاف میان کارگر و کارفرما از طریق شورای اسلامی کار و یا انجمن‌های صنفی یا نمایندگان قانونی کارگران و کارفرمایان حل و فصل نشده باشد و در این صورت است که هیئت تشخیص به اختلاف مرجوع شده رسیدگی و رای مقتضی صادر خواهد کرد.
هیئت حل اختلاف
این هیئت زیر مجموعه وزارت کار و امور اجتماعی است و نه نفر در آن عضویت دارند که سه نفر نماینده کارگران، سه نفر نماینده کارگران و سه نفر نماینده دولت هستند.
هیات حل اختلاف با حضور ۷ نفر از اعضا رسمیت می‌یابد. تصمیمات هیات حل اختلاف با رای موافق حداقل ۵ نفر از حاضرین اتخاذ می‌گردد. ریاست جلسه در هیئت حل اختلاف با مدیر کل تعاون کار و رفاه اجتماعی و در صورت نبود وی با نماینده وی است.
آرای صادره از هیئت تشخیص، در هیئت حل اختلاف قابل اعتراض و رسیدگی مجدد است مگر در مواردی که قانون اتخاذ تصمیم را به صورت مستقیم به هیئت حل اختلاف محول کرده است. روند رسیدگی و مدارک لازم برای رسیدگی توسط هیئت تشخیص و هیئت حل اختلاف در «آئین نامه رسیدگی و چگونگی تشکیل جلسات هیأتهای تشخیص و حل اختلاف موضوع ماده ۱۶۴ قانون کار» مشخص شده است.
این هیئت پس از رسیدگی، رای مقتضی را صادر می‌کند و این رای قطعی خواهد بود. با این وجود محکوم علیه یا کسی که به اجرای رای محکوم شده است، می‌تواند برای اعتراض به رای صادره از هیئت‌های حل اختلاف، به دیوان عدالت اداری اعتراض کند. دیوان به رأی صادر را صرفاً از جهت مطابقت با قانون و مقررات بررسی می‌کند.
نحوه رسیدگی مرجع حل اختلاف کارگر و کارفرما
در خصوص نحوه رسیدگی به اختلاف در مرجع حل اختلاف کارگر و کارفرما، توجه به نکات ذیل ضروری است:
- مطابق ماده ۲ «آیین‌نامه رسیدگی و چگونگی تشکیل جلسات هیأتهای تشخیص و حل اختلاف موضوع ماده ۱۶۴ قانون کار»، مصوب سال ۱۳۸۰، رسیدگی به اختلافات میان کارفرما و کارگر یا کارفرما و کارآموز، در دو مرحله بدوی و تجدیدنظر صورت می‌گیرد.
- مطابق ماده ۳ این آیین‌نامه، رسیدگی به اختلافات میان کارفرما و کارگر یا کارآموز در این مراجع ذی‌صلاح، منوط به تقدیم دادخواست از سوی ذی‌نفع یا نماینده قانونیِ وی است. این دادخواست باید کتبی باشد، به زبان فارسی نوشته شود و حتی‌الامکان بر روی فرم‌های تهیه‌شده در وزارت کار و امور اجتماعی تنظیم گردد. این دادخواست باید به واحد کار و امور اجتماعی که آخرین محل کار کارگر در حوزه آن قرار دارد، تسلیم شود.
- مطابق ماده ۴ این آیین‌نامه، دادخواست و پیوست‌های آن باید به تعداد خوانده دعوا به‌اضافه یک نسخه باشد و در آن، موارد زیر درج شود:
- نام، نام خانوادگی، نام پدر، سال تولد، اقامتگاه، نوع شغل و میزان سابقه کار خواهان در کارگاه (چنانچه خواهان، کارگر باشد)
- نام، نام خانوادگی و اقامتگاه خوانده
- موضوع شکایت و شرح خواسته به تفکیک مورد
- امضاء یا اثر انگشت خواهان
- مطابق مواد ۱۰ و ۱۱ این آیین‌نامه، جلسه هیأت تشخیص با حضور هر سه عضو تشکیل می‌شود. دعوت از طرفین برای حضور در جلسه رسیدگی برای یک نوبت الزامی است. طرفین میتوانند خودشان در این جلسات حاضر شوند یا نماینده خود را بهصورت کتبی برای حضور در جلسات معرفی کنند. در هر صورت، عدم‌حضور هیچ‌یک از طرفین یا نمایندگان آن‌ها مانع رسیدگی و صدور رأی نخواهد بود.
- مطابق ماده ۱۵۹ قانون کار، چنانچه طرفین دعوا نسبت به رأی هیأتهای تشخیص اعتراض داشته باشند، میتوانند ظرف مدت ۱۵ روز از تاریخ ابلاغ، اعتراض خود را بهصورت کتبی به هیأت حل اختلاف تقدیم نمایند.
- هیأت حل اختلاف، مرجع رسیدگی به اعتراض و شکایت از آراء هیأتهای تشخیص است. رأیی که هیأت حل اختلاف در این مورد صادر می‌کند، قطعی و لازم‌الاجرا است.
- هیأتهای حل اختلاف موظف‌اند که بهصورت کتبی از طرفین برای حضور در جلسه رسیدگی دعوت کنند. عدم حضور طرفین یا نماینده آن‌ها مانع رسیدگی و صدور رأی نخواهد بود. چنانچه هیأت حل اختلاف حضور طرفین را ضروری بداند، جلسه رسیدگی را فقط برای یک‌بار تجدید خواهد نمود.
آراء قطعیِ هیأتهای حل اختلاف نیز قابل اعتراض است.
آراء صادره از هیأتهای حل اختلاف کارگر و کارفرما قطعی و لازم‌الاجرا است، اما مطابق ماده ۱۰ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری، مصوب سال ۱۳۹۲، طرفین دعوا میتوانند به آراء قطعی هیأت حل اختلاف کارگر و کارفرما نیز از حیث نقض قوانین و مقررات یا مخالفت با آن‌ها در دیوان عدالت اداری اعتراض کنند.
جمع‌بندی
مطابق آنچه بیان شد در غالب مواردی که میان کارگر و اختلاف بوجود می‌آید در ابتدا باید از طریق صلح و سازش آن اختلاف حل و فصل شود و در صورتی که این امر میسر نگردد، نوبت به هیئت تشخیص و حل اختلاف می‌رسد.
البته باید به این نکته توجه کرد که تمامی اختلافات کارگر و کارفرمایی قابل شکایت در این مراجع نیست بلکه در مواردی مانند اختلافات ناشی از صدمات وارده بر کارگر و درخواست دیه، مراجع عمومی صالح هستند.
توجه داشته باشید که مهمترین سند قانونی در اختلاف کارگر و کارفرما، قرارداد کار است. در صورتی که تنظیم قرارداد اصولی و قانونی انجام شده باشد؛ کمک زیادی به رفع اختلاف طرفین می‌کند و از طرفی نیز بهترین سند برای تقدیم به مرجع حل اختلاف است.
سوالات متداول
ماده ۱۵۹ قانون کار در چه موردی است؟
طبق این ماده چنانچه طرفین دعوا نسبت به رأی هیأتهای تشخیص اعتراض داشته باشند، میتوانند ظرف مدت ۱۵ روز از تاریخ ابلاغ، اعتراض خود را بهصورت کتبی به هیأت حل اختلاف تقدیم نمایند.
حل اختلاف بین کارگر و کارفرما بر چه اساسی انجام می‌شود؟
مراجع حل اختلاف بر اساس قانون کار اقدام به حل اختلافات موجود خواهند کرد.
