موضوع مرخصی و ایجاد اوقات استراحت برای کارمندان و کارگران همواره از مهم‌ترین بخش‌های نظام کار هر کشور بوده است. در قانون کار ایران نیز موضوع مرخصی‌ها مورد توجه قرار گرفته است و به دلایل و در موقعیت‌های مختلف امکان بهره‌مندی از انواع مرخصی کارمندان طبق قانون کار وجود دارد.
در این مطلب به موضوع مرخصی‌های قانون کار و شرایط استفاده از آنها توسط مشمولان قانون کار اشاره می‌کنیم. با ما همراه باشید.
انواع مرخصی کارمندان
قانون کار ایران به عنوان نخستین و مهم‌ترین مرجع قوانین و مقررات حوزه کار و استخدام در ایران، حاوی نکات مختلفی درباره قرارداد کار و رابطه کارگر و کارفرما است. مبحث سوم این قانون یعنی از ماده ۶۲، به موضوع تعطیلات و مرخصی‌های کارگران می‌پردازد و مقررات هر نوع مرخصی را شرح می‌دهد.
عناوین مختلف مرخصی‌ها در قانون در این مقاله آورده شده است. باید توجه داشت که مواردی که در این مطلب اشاره شده است، به انواع مرخصی به عنوان بخشی از قوانین قرارداد کار اشاره شده است و ممکن است برخی مرخصی‌ها و تعطیلات خاصی در سایر قوانین خاص نیز وجود داشته باشد که موضوع این مطلب نیست.
موارد مربوط به مرخصی‌ها به هر نوع رابطه کارگر و کارفرما تعلق دارد و از این نظر تفاوتی مابین قرارداد کار پاره وقت یا انواع دیگر قرارداد کار وجود ندارد.
مرخصی استحقاقی سالانه
منظور از اصطلاح مرخصی استحقاقی آن است که هر کارگر فارغ از هر دلیل و شرایطی می‌تواند از این مرخصی‌ها استفاده کند.
ماده ۶۴ و ۶۵ قانون کار به موضوع مرخصی استحقاقی سالانه کارگران می‌پردازد. به طور معمول مرخصی استحقاقی انواع کارگر در قانون کار طی یک سال با در نظر گرفتن چهار روز جمعه، یک ماه است. اگر کارگران در مشاغل سخت و زیان‌آور اشتغال داشته باشند این مرخصی پنج هفته خواهد بود.
در این نوع مرخصی، کارگر در تمامی مدت مرخصی استحقاقی خود، حقوق و دستمزد خود را دریافت می‌کند.
عمده مرخصی‌های مورد استفاده کارگران در طول کار خود در زمره مرخصی استحقاقی قرار می‌گیرد.
مرخصی ساعتی
در قانون کار به معنای دقیق کلمه از مرخصی ساعتی صحبتی نشده است. اما در ماده ۷۰ قانون‌گذار به مرخصی‌های کمتر از یک روز اشاره کرده است که جزو مرخصی‌های استحقاقی کارگر محسوب می‌شود. به نظر می‌رسد منظور از مرخصی کمتر از یک روز همان مرخصی ساعتی است که در هر اداره یا شرکتی ممکن به کارمندان داده شود. مقدار این مرخصی بسته به نظر کارفرما می‌تواند متفاوت و بنا به مشغله به وجود آمده کارگر متغیر باشد.
مرخصی استعلاجی
این مرخصی همان طور که از نام آن پیداست، مربوط به مواقعی است که کارگر نیاز به معالجه و درمان بیماری خود داشته باشد. ماده ۷۴ قانون کار به این مرخصی پرداخته است.
لازم به ذکر است که پس از اتمام طول دوره درمان، کارگر می‌تواند با ارائه اسناد مربوط به بیماری خود به سازمان تامین اجتماعی، حقوق و مزایای خود در طول آن دوره را تا حد معینی دریافت کند.
مرخصی‌های ازدواج کارگر و فوت نزدیکان
ماده ۷۳ قانون کار اظهار می‌دارد که در صورت ازدواج دائم کارگر یا فوت همسر، والدین یا فرزندان، وی می‌تواند از سه روز مرخصی با حقوق و دستمزد برخوردار شود که این مورد یکی از انواع مرخصی کارمندان به شمار می‌رود.
مرخصی برای سفر حج واجب
مطابق ماده ۶۷، هر کارگر می‌تواند تنها یک بار برای انجام سفر حج واجب و برای یک ماه از این مرخصی استفاده کند. این نوع مرخصی در صورت وجود سهمیه مرخصی استحقاقی از آن استفاده شود. اگر هم سهمیه مرخصی استحقاقی وجود نداشته باشد می‌تواند از مرخصی بدون حقوق استفاده کند.
مرخصی بدون حقوق
این نوع مرخصی که در ماده ۷۲ به آن اشاره شده است، از لحاظ مدت و شرایط بازگشت به کار مطابق توافق کارفرما و کارگر صورت می‌پذیرد و باید به شکل کتبی شرایط آن نوشته شود. عمده دلایل استفاده از این مرخصی، سفرهای طولانی، مشکلات خانوادگی و غیرقابل پیش‌بینی هستند که ممکن است به طول بیانجامد.
مرخصی بارداری و زایمان
در ماده ۷۶ قانون کار به موضوع مرخصی زایمان پرداخته شده است. کارگران زن می‌توانند حداکثر از ۹۰ روز مرخصی بارداری و زایمان استفاده کنند. در صورت امکان باید نیمی از این ۹۰ روز در دوران پایانی بارداری و پیش از زایمان استفاده شود.
برای بارداری فرزندان دوقلو یا بیشتر هم ۱۴ روز به مدت مذکور اضافه می‌شود. مرخصی مذکور جزو سابقه کار کارگر زن محاسبه شده و همچنین مقررات پرداختی آن تابع مقررات سازمان تامین اجتماعی است.
مرخصی شیردهی
ماده ۷۸ قانون کار به موضوع کارگران زن دارای فرزند شیرخوار پرداخته است. مطابق این ماده مادران شیرده تا پایان دو سالگی کودکان خود به ازای هر سه ساعت کار می‌توانند از نیم ساعت فرصت شیردهی استفاده کنند. به همین منظور باید نمونه نامه درخواست مرخصی شیردهی را به کارفرمای خود تقدیم کنند.
جمع‌بندی
در این مطلب به انواع مرخصی کارمندان که در قانون کار بیان شده، پرداختیم و تلاش کردیم تا حد ممکن نکات این موضوع را پوشش دهیم.
فراموش نکنید که بهره‌مندی از مرخصی‌های قانونی، حق قانونی هر کارگری است که مطابق این قانون در ایران فعالیت می‌کند. اگر در خصوص استفاده از مرخصی‌های قانونی خود مشکل حقوقی دارید می‌توانید از مشاوره و راهنمایی‌های کارشناسان حقوقی وینداد استفاده کنید.
سوالات متداول
آیا افرادی که بهصورت پارهوقت فعالیت میکنند، مرخصی دارند؟
بله، اما میزان مرخصی آنها نسبت به افرادی که بهصورت تمام وقت فعالیت میکنند، کمتر است.
میزان مرخصی استحقاقی یک کارمند در سال چقدر است؟
به طور معمول مرخصی استحقاقی کارگران در یک سال با در نظر گرفتن چهار روز جمعه، یک ماه است.
