شاید عبارت جرم مجازی را شنیده باشید و همیشه از خود این سوال را کرده باشید که جرم فضای مجازی چیست؟ وقوع جرایم رایانه ای با پیشرفت تکنولوژی بیشتر میشود و به همین دلیل در عصر حاضر در بستر مجازی با انواع جرایم روبه‌رو می‌شویم. معمولا در بسیاری از پلتفرم‌های مجازی افراد سودجو با قصد و نیت فریب دادن فرد سعی می‌کند که به روش‌های مختلفی کلاهبرداری رایانه‌ای که یکی از انواع جرایم سایبری و رایانه‌ای است انجام دهند. حال سوال این است که همه جرایم می‌تواند در فضای مجازی رخ دهد یا این که برخی از جرایم خاص در بستر مجازی اتفاق می‌افتد؟ ایران درباره این نوع از جرایم قوانین تدوین کرده که انواع جرائم فضای مجازی را شامل میشود.
جرایم رایانه ای چیست؟
در رابطه با جرایمی که در بستر رایانه و فضای مجازی اتفاق می‌افتند تعریف مشخصی وجود ندارد. کشورها و حقوقدانان تعاریف متفاوتی از آن دارند. به طور کلی فعل و ترک فعلی که در بستر مجازی اتفاق بیافتد و ماهیت مجرمانه داشته باشد به عنوان جرم‌های فضای مجازی شناخته خواهد شد. در خصوص این جرایم توجه به دو نکته ضروری است:
- اولا که برخی از فضای اینترنت و رایانه به صورت مستقیم برای برخی از جرایم استفاده می‌کنند. به عنوان مثال داده‌ها و اطلاعات شخص را سرقت می‌کنند.
- دوما، می‌توان از فضای سایبری به صورت غیر مستقیم جهت انجام برخی از جرایم استفاده کرد.
با این حال باید توجه کرد که این جرایم از طریق اینترنت و وسیله‌‌های متصل به اینترنت مانند رایانه، تلفن هوشمند و غیره انجام می‌شوند.
انواع جرایم فضای مجازی
هنگامی که صحبت از جرایم سایبری در فضای مجازی میشود؛ ناخودآگاه ذهن‌ها به سمت هک اطلاعات و کلاهبرداری کشیده میشود. با این که این جرایم فقط شامل این دو نمی‌شود و طیف وسیعی از جرایم را در بر می‌گیرد.
به‌طور کلی جرایم فضای مجازی به چند دسته تقسیم می شود که شامل موارد زیر هستند.
جرایم مربوط به محرمانگی داده‌ها
این دسته از جرایم شامل دسترسی و استفاده غیر مجاز از داده‌ها، شنود غیرقانونی و جاسوسی در بستر رایانه را شامل می‌شوند. از این جرایم تحت عنوان جرایم علیه محرمانگی داده‌ها و سامانه‌های رایانه‌ای و مخابراتی هم یاد میشود.
انواع جرایم علیه صحت و تمامیت اطلاعات، داده‌ها و سامانه‌های اینترنتی و رایانه‌ای
در صورتی که جعل به صورت رایانه‌ای انجام شود. در سیستم‌های رایانه‌ای اختلال ایجاد شده یا عده‌ای سعی در تخریب این سیستم‌ها داشته باشند، جرایم اینترنتی اتفاق افتاده است.
سرقت و کلاهبرداری رایانه‌ای
از جمله جرایمی که امروزه در فضای مجازی بسیار گسترش پیدا کرده، جرایم مرتبط با سرقت و کلاهبرداری است. این دسته از جرایم به صورت سرقت اطلاعات مربوط به دیگر افراد در فضای اینترنت و تقلب برای بردن مال دیگران در بستر فضای مجازی انجام میشود. ماده ۱۳ جرایم رایانه ای درباره سرقت رایانه ای صحبت کرده است.
هتک حرمت و حیثیت و جرایم علیه عفت و اخلاق عمومی
به معنای پخش و منتشر کردن تصاویر متعلق به شخص دیگر یا ضبط فیلم و صدای این افراد است به گونه‌ای که باعث هتک حرمت این دسته از افراد شود.
تقریبا تمامی این جرایم در قانون تخلفات فضای مجازی آورده شده است و مجازات جرایم فضای مجازی برای آن‌ها تعریف شده است. ماده ۱۷ قانون جرایم رایانه ای این موضوع را بیان کرده است و مجازات مربوطه را هم تعیین نموده است.
همچنین در ماده ۱۶ قانون جرایم رایانه ای درباره تغییر و تحریف فیلم یا صوت مربوط به دیگری صحبت شده است به گونه‌ای که باعث هتک حرمت صاحب آن شود. بر اساس ماده ۱۶ جرایم رایانه ای هر کس به این وسیله باعث هتک حیثیت دیگری شود به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از ۵ میلیون ریال تا ۴۰ میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم میشود.
چند نمونه از جرایم رایج رایانه‌ای
از مهمترین جرایم فضای مجازی در ایران که در عصر تکنولوژی رایج است می‌توان نمونه‌های زیر را نام برد:
فیشینگ: منظور از فیشینگ یک نوع حمله برای سرقت اطلاعات و داده‌های کاربران است. معمولا این نوع از حمله‌ها به صورت مهندسی شده صورت می‌گیرند و از طریق درگاه‌های جعلی اقدام به کلاهبرداری میشود. گاهی از فیشینگ تحت عنوان هک اینترنتی به عنوان یک جرم فضای مجازی یاد میشود.
سرقت و جعل رایانه‌ای: به این معنا که شخصی با استفاده از فضای سایبری و جعل هویت رایانه ای اقدام به خالی کردن حساب دیگران می‌کند. یا این که فردی با استفاده از اختلال ایجاد کردن در داده‌ها برای خودش منفعتی مالی ایجاد می‌کند.
کلاهبرداری اینترنتی: نوع دیگری از جرایم اینترنتی کلاهبرداری است که کلاهبردار با استفاده از اعمالی مانند اعمال متقلبانه مال یا منفعتی را از او سلب کند و در نتیجه خساراتی به دارنده مال وارد می‌کند.
شنود و دسترسی غیر مجاز دیگر جرایمی است که به صورت گسترده و رایج در جامعه توسط مجرمان اینترنتی انجام میشود و مجازات جرایم مجازی به همان اندازه قانون گذاری شده است.
نحوه شکایت از جرایم فضای مجازی
برای تنظیم شکایت می‌توانید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی اقدام کنید. ابتدا با تشکیل حساب کاربری در سامانه ثنا و تنظیم شکوائیه درخواست خود را به ثبت برسانید. مجموعه حقوقی وینداد متن شکواییه شما را توسط وکیل با توجه به نوع جرم تنظیم می‌کند.
پس از تنظیم شکواییه، پرونده شما به بخش دادسرای جرایم رایانه ای ارسال میشود و پرونده از طریق پلیس فتا بررسی شده، برای دادگاه صالح ارسال میشود تا رای صادر نهایی صادر گردد.
آدرس دادسرای جرایم رایانه ای در ناحیه ۳۱ تهران واقع شده است. دادسرای جرایم رایانه ای تهران تمامی تحقیقات لازم را انجام می‌دهد و دلایل و مستندات کافی را به همراه پرونده برای دادگاه صالح ارسال می‌کند.
روش دیگری که می‌توان اقدام به شکایت از جرایم فضای مجازی کرد؛ مراجعه به پلیس فتا به‌صورت اینرنتی است. جرایم فضای مجازی پلیس فتا را الزام به بررسی نوع آن و تحقیقات گسترده در این باره می‌نماید. البته بهتر است مستقیما از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی اقدام کنید به این خاطر که پرونده دوباره به پلیس فتا ارسال خواهد شد.
در بسیاری از شهرها هم روند رسیدگی به همین گونه است برای مثال اگر شهر مشهد را در نظر بگیرید ابتدا پرونده در دادسرای جرایم رایانه ای مشهد بررسی شده سپس برای دادگاه صالح ارسال خواهد شد.
جمع‌بندی
امروزه با پیشرفت تکنولوژی و اینترنت برخی از جرایم جدید در بستر مجازی به وجود آمده است که باعث مشکلات زیادی برای برخی از افراد شده است. به دنبال افزایش این دسته از جرایم در جامعه قانون انواع جرایم رایانه ای تصویب شد که بسیاری از جرایم از نوع اینترنتی را شامل می‌شد. اما همچنان بهترین راه پیشگیری از جرایم رایانه ای است.
این دسته از جرایم به دلیل این که پیچیدگی دارد و به عبارتی مسائل حقوقی فضای مجازی بسیار پیچیده است، بهتر است که با مشورت با وکیل جرایم رایانه ای رسیدگی شود. شما می‌توانید به کمک وکلای وینداد متن شکواییه و دعاوی خود را برای شکایت علیه جرایم فضای مجازی تنظیم کنید.
سوالات متداول
قانون جرایم رایانه ای شامل چه مواردی میشود؟
این قانون شامل طیف وسیعی از جرایم در بستر اینترنت است که تمامی ناهنجاری‌های اینترنتی را شامل میشود.
ترغیب اشخاص برای این که به فیلم‌های غیراخلاقی و مستهجن دست پیدا کنند چه جرمی دارد؟
این دسته از جرایم از جرایم علیه اخلاق و عفت عمومی به شمار می‌آید. به همین دلیل چنین فردی به حبس و جزای نقدی محکوم میشود.
عااالی