استفاده از شیوه داوری برای حل‌وفصل اختلافات حقوقی، در سراسر جهان هر روز طرفداران بیشتری می‌یابد. مزایای متعدد داوری سبب شده است تا در حقوق ایران نیز توجه به این نهاد، جدی‌تر از قبل دنبال شود.
داوری اجباری و داوری اختیاری به عنوان یکی از مسائل مهم حوزه حقوق داوری، موضوع مورد بحث در این مطلب وینداد است.
با ما همراه باشید.
داوری از نظر حقوقی به چه معناست؟
سالهاست که در بسیاری کشورها، ارجاع اختلافات به مراجع قضایی، راه حل اصلی و اولیه حل اختلاف محسوب می‌شود. به همین خاطر حجم زیاد پرونده‌های قضایی سبب شده است تا کشورها به تقویت روش‌های جایگزین حل اختلافات حقوقی بپردازند و سعی کنند راه‌های دیگری به جز طرح دعوی در مراجع قضایی را به شهروندان آموزش دهند.
روش‌هایی مانند میانجی‌گری، مذاکره، سازش و داوری، مهم‌ترین روش‌های جایگزین حل اختلافات در سراسر دنیا به حساب می‌آید.
داوری شیوه‌ای است که در آن طرف‌های اختلاف، برای حل اختلاف خود به جای مراجعه به مراجع قضایی، حل موضوع اختلاف خود را به یک یا چند داور منتخب در میان خود می‌سپارند.
مزایای داوری در چیست؟
داوری به نسبت رسیدگی قضایی مزایای متعددی دارد. مزیت اصلی ارجاع اختلافات به داوری، این است که طرفین اختلاف از تشریفات قانونی متعدد و وقت‌گیر معمول در امان می‌مانند و می‌توانند اختلاف خود را در زمانی سریع‌تر و به شکلی موثرتر حل کنند.
همچنین انعطاف این روش در انتخاب داور منتخب و قانون حاکم سبب می‌شود طرفین اختلاف آزادی عمل بیشتری داشته باشند.
در نهایت، پایین بودن هزینه داوری در اغلب اوقات، مشوق دیگری است که بسیاری به سمت استفاده از این شیوه سوق داده است.
تقسیم‌بندی‌های روش داوری کدام‌اند؟
تقسیم‌بندی روش داوری به انواع مختلف می‌تواند با معیارهای گوناگونی انجام شود.
داوری موردی و سازمانی، داوری داخلی و بین‌المللی، داوری تجاری و غیرتجاری، دعاوی داوری‌پذیر و غیرداوری‌پذیر و داوری اجباری و داوری اختیاری، مهم‌ترین تقسیم‌بندی‌های مرتبط با داوری هستند که در مجله حقوقی وینداد پیشتر به آنها پرداخته‌ایم.
هر یک از این دسته‌بندی‌ها مفاهیم مختلفی را منتقل می‌کنند و در جای خود کاربرد دارند.
در ادامه این مطلب به تقسیم‌بندی رایج و مهم داوری اجباری و داوری اختیاری می‌پردازیم.
منظور از داوری اجباری و داوری اختیاری چیست؟
تقسیم‌بندی شیوه داوری، به داوری اجباری و داوری اختیاری به این معناست که گاهی طرفین برای ارجاع اختلاف خود به داوری اختیار و آزادی عمل دارند و گاهی ناچار به توسل به روش داوری برای حل اختلاف هستند.
هر یک از موارد داوری اجباری و داوری اختیاری ممکن است در موقعیت‌های مختلف حقوقی به وجود بیاید که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم.
داوری اختیاری چه معنایی دارد؟
رایج‌ترین نوع داوری که در حوزه حقوق داوری هم شناخته شده و معمول است، داوری اختیاری است.
داوری اختیاری حالتی است که طرفین یک قرارداد، پس از بروز اختلاف میان خود، با اراده و اختیار کامل، برای حل اختلاف، تصمیم به ارجاع اختلاف خود به داوری می‌گیرند.
واضح است که این تصمیم از طریق تنظیم موافقت‌نامه داوری پس از بروز اختلاف میسر می‌شود. در این وضعیت گفته می‌شود که داوری اختیاری به وجود آمده است.
داوری اجباری یعنی چه و چه انواع دارد؟
همانطور که گفته شد داوری اجباری یعنی موقعیتی که طرفین اختلاف مجبور باشند به روش داوری متوسل شوند.
داوری اجباری ممکن است در دو حالت اتفاق بی‌افتد که به آنها داوری اجباری قراردادی و داوری اجباری غیرقراردادی گفته می‌شود.
داوری اجباری قراردادی
در این حالت، طرفین یک قرارداد پیش از بروز اختلاف، طی یک بند در قرارداد و یا تنظیم موافقت‌نامه داوری مستقل، حل اختلافات خود را با روش داوری پیشبینی کرده‌اند.
در این وضعیت گفته می‌شود داوری اجباری بوده و از نوع داوری اجباری قراردادی است.
به بیان بهتر در وضعیتی که شرط توسل به داوری از قبل در قرارداد گنجانده شده باشد، طرفین قرارداد باید ضرورتا، ابتدا روش داوری را برای حل اختلاف به کار بگیرند و نمی‌توانند بدون گذراندن فرآیند داوری، مثلا اختلاف خود را به مرجع قضایی ارجاع دهند.
داوری اجباری قانونی یا غیرقراردادی
گاهی ممکن است اجبار به ارجاع اختلاف به داوری، از سوی قرارداد میان طرفین و اراداه اولیه آنها تحمیل نشود.
چنین وضعیتی، زمانی مشاهده می‌شود که طرفین اختلاف بدون آنکه در قرارداد خود پیشبینی کرده باشند یا موافقت‌نامه داوری تنظیم کرده باشند و یا حتی میلی به حل اختلاف از طریق داوری داشته باشند، مجبور به توسل به شیوه داوری شوند.
رایج‌ترین مصادیق داوری اجباری قانونی در حقوق ایران به شرح زیر است:
داوری قانونی اختلافات بازار بورس اوراق بهادار
مطابق ماده ۳۶ قانون بازار اوراق بهادار، هر گونه اختلاف حرفه‌ای بین معامله‌گران، کارگزاران، مشاوران، سرمایه‌گذاران، بایستی از طریق هیئت داوری رسیدگی بازار بورس انجام شود.
داوری اختلافات قراردادهای پیشفروش ساختمان
مطابق بند ۱۰ ماده ۲ قانون پیشفروش ساختمان، طرفین قرارداد پیشفروش ساختمان بایستی در قرارداد مابین خود مشخصات داوران مورد توافق خود را درج کنند.
در نتیجه مطابق این ماده قانونی، طرفین قرارداد پیشفروش باید به اجبار، اختلافات خود را به داوری ارجاع دهند و در واقع به داوری اجباری قانونی تن بدهند.
داوری قانونی اختلافات قراردادهای پیمانکاری
قراردادهای پیمانکاری بایستی تابع شرایط عمومی پیمان تنظیم شوند. ماده ۵۳ شرایط عمومی پیمان بیان می‌دارد که هرگاه طرفین قرارداد پیمانکاری، در تفسیر مفاد قرارداد خود اختلاف‌نظر داشته باشند، بایستی اختلاف خود را به داوری ارجاع دهند.
داوری قانونی دعاوی طلاق
ماده ۵ قانون حمایت خانواده نوعی از داوری اجباری قانونی را به ذهن متبادر می‌کند. در این ماده قانون‌گذار تاکید کرده است که به تشخیص قاضی دادگاه خانواده ممکن است، دعوی طلاق زوجین به داوری ارجاع داده شود.
بنابراین ممکن است در مواردی از دعاوی طلاق هم با داوری اجباری قانونی مواجه شویم.
درباره داوری اجباری و داوری اختیاری سوالی دارید؟
در این مطلب به یکی دسته‌بندی‌های پراهمیت داوری در حقوق ایران اشاره کردیم. داوری اجباری و داوری اختیاری دارای تعاریف قانونی و مصادیق خاص خود هستند که سعی شد در این مطلب به آن پرداخته شود.
پیشنهاد می‌شود اگر همچنان در خصوص مفاهیم داوری اجباری و داوری اختیاری، نیاز به مشاوره دارید، به تیم حقوقی وینداد و خدمات مشاوره‌ای متنوع ما اعتماد کنید.
