قراردادهای عمرانی از نظر شیوه پرداخت هزینه‌ها انواع گوناگونی دارند. یکی از این قراردادها قراردادهای بازپرداخت هزینه (Cost Reimbursement Contract) است که با نام‌های قرارداد پیمان مدیریت و مدیریت پیمان نیز در ایران شناخته شده است و تحت شرایط خاصی منعقد می‌شود زیرا زمانی که یک پروژه عمرانی آغاز می‌شود، ارتباط حقوقی و مالی بین کارفرما و پیمانکار اهمیت حیاتی دارد. به همین جهت پرداخت هزینه‌های پروژه و دستمزد و سود پیمانکار و کارگرانش از موضوعات مهمی است که در ابتدای کار هر پروژه، بایستی تعیین تکلیف شود.
ما در ادامه به بررسی این نوع از قرارداد می‌پردازیم.
قراردادهای بازپرداخت هزینه چیست؟
این دسته از قرارداد یکی از انواع قراردادهای پیمانکاری محسوب می‌شود. در شیوه قراردادهای بازپرداخت هزینه، کارفرما تمام یا بخشی از هزینه‌های پروژه را که شامل هزینه‌های اولیه نظیر مواد، حقوق و دستمزد کارگران و غیره می‌شود، قبل از آغاز پروژه و یا در فواصل زمانی مشخص به پیمانکار پرداخت می‌کند.
درواقع در این قرارداد، تمام ریسک مالی هزینه‌های پروژه از همان ابتدا بر دوش کارفرما است و او با پرداخت مبلغی که مورد توافق طرفین بوده است و به صورت تخمینی و یا حداقلی مقرر شده است، پروژه مذکور را کلید می‌زند.
از لحاظ اقتصادی این نوع قرارداد میتواند اثرات مختلفی بر پروژه و طرفین قرارداد، به خصوص بر کارفرما بگذارد که در ادامه در قالب مزایا و چالش‌های این نوع قرارداد مورد بحث قرار خواهد گرفت.
مزایای قراردادهای بازپرداخت هزینه
با توجه به آنچه در خصوص ریسک مالی این قرارداد ذکر شد، استفاده از این قرارداد در موقعیت‌های خاصی توصیه می‌شود. یکی از موارد اجرای این قرارداد زمانی است که نیاز به انجام پروژه عمرانی فوری و به اصطلاح اورژانسی باشد.
در این زمان، کارفرما برای بهره‌مندی از تخصص پیمانکار، حاضر به پرداخت هزینه‌های اولیه برای پیشبرد سریعتر پروژه می‌شود. به طور مثال زمانی که یک خرابی و یا نقص عمده مانند آتش‌سوزی یک ساختمان رخ داده باشد، برای بازسازی آن ساختمان، نیاز فوری وجود دارد و به همین دلیل کارفرما از قرارداد بازپرداخت هزینه استفاده می‌کند.
یکی از مزایای این قرارداد وجود نظارت کارفرما بر پروژه است. به بیان دیگر به دلیل وجود شرایط خاص این قرارداد در پرداخت اولیه، کارفرما در طول پروژه، نظارت کاملی را بر عملیات پیمانکاری اعمال می‌کند تا از پیشبرد پروژه و پرداخت دقیق هزینه‌ها توسط پیمانکار مطمئن شود.
از دیگر مزایای این روش، کاهش اختلافات مالی در میانه انجام قرارداد است.
اصولا موضوعات مالی در پروژه‌های عمرانی و ساختمانی، بسیار اهمیت دارند به حدی که ممکن است اختلاف نظر در این زمینه، سبب توقف و از کار افتادن پروژه شود. در این روش، چون مبلغ اصلی و اولیه قرارداد در همان ابتدای کار مورد توافق طرفین قرار می‌گیرد، اختلافات مالی حین پروژه به حداقل می‌رسند.
شیوه پرداخت هزینه‌های پروژه به چه صورت است؟
هزینه‌های پرداختی توسط کارفرما اغلب شامل، هزینه کارگران، مواد و ماشین‌آلات و تجهیزات به کار برده شده، هزینه قراردادهای پیمانکاری فرعی که در بخشی از پروژه مورد نیاز است و همچنین سود مالی پیمانکار می‌شود.
پرداخت‌های پروژه در شیوه قراردادهای بازپرداخت هزینه میتواند همان ابتدای کار به شکل فاکتور ثابت (تعیین مبلغ مورد نیاز با توافق طرفین) تعیین شود تا پیمانکار به سرعت و با انگیزه بالا اقدام به انجام پروژه کند. اگرچه تعیین یک مبلغ ثابت و قطعی در همان ابتدای پروژه تقریبا غیرممکن است اما معمولا مبلغ مورد توافق درحدی است که کار پروژه تا حد زیادی جلو برود و در ادامه با ارائه جزئیات هزینه‌های انجام شده، کارفرما با بررسی فاکتورهای هزینه پیمانکار و تایید آن، موظف به پرداخت سایر هزینه‌هایی که بیش از مبلغ ابتدایی بوده‌اند، خواهد شد.
در واقع از حیث تعیین مبلغ، این قرارداد زمانی کاربرد دارد که هزینه‌های انجام پروژه چندان مشخص و قابل محاسبه دقیق نباشند و یا به دلیل نیاز به وجود سهولت و سرعت در کار پروژه، محاسبه دقیق هزینه‌ها، زمان‌بر باشد.
شیوه پرداخت سود و دستمزد پیمانکار در این روش، متنوع است. به طور مثال پرداخت هزینه‌های پروژه میتواند به شکل نرخ ثابت باشد. یعنی سود مالی پیمانکار یک رقم ثابت و قطعی معین شود. درواقع در این روش آنچه کارفرما پرداخت می‌کند، هزینه‌های احتمالی پروژه به علاوه مبلغی ثابت برای سود پیمانکار است.
در روشی دیگر ممکن است سود پیمانکار درصدی از هزینه‌های پروژه باشد. مثلا معین می‌شود سود پیمانکار، معادل ۱۵ درصد از هزینه‌های کل پروژه باشد. البته در این حالت ممکن است ایراداتی مطرح شود که در بخش بعدی به این مورد و سایر چالش‌های این قرارداد می‌پردازیم.
چالش‌های قراردادهای بازپرداخت هزینه کدامند؟
قراردادهای بازپرداخت هزینه مانند سایر قراردادها علاوه بر مزایای خود، معایبی نیز به همراه دارد. یکی از مهمترین این ایرادات، زمانی رخ می‌دهد که سود پیمانکار را بر اساس درصدی از هزینه‌های پروژه مشخص کنیم. در این حالت علی‌القاعده هرچقدر پیمانکار هزینه‌های بیشتری برای پروژه انجام دهد حقوق بیشتری دریافت می‌کند که این موضوع از لحاظ اقتصادی برای کارفرما منطقی و به‌صرفه نیست.
نقص دیگر این شیوه پرداخت میتواند کم شدن انگیزه پیمانکار به دنبال دریافت تمام هزینه پروژه باشد و یا در فرضی که پرداخت‌ها در مقاطع مختلف صورت بگیرند، پیمانکار عامداً سبب طولانی شدن پروژه و دریافت مبالغ بیشتری شود.
این شیوه برای پیمانکار نیز ممکن است معایبی داشته باشد. از جمله آنکه، تامین هزینه‌ها توسط کارفرما این اجازه را به او می‌دهد تا نظارت و سرکشی دائمی و کامل خود را بر پروژه و عملکرد پیمانکار اعمال کند که این موضوع میتواند برای بسیاری از پیمانکاران خوشایند نباشد.
اگرچه اغلب در این قرارداد، پرداخت هزینه‌ها توسط کارفرما مقطوع است و همین امر میتواند هزینه‌های نهایی پروژه را کاهش دهد، اما از سوی دیگر هزینه‌های نظارت بر پروژه و تعیین مهندس ناظر برای بررسی راندمان پروژه و صورت‌وضعیت‌ها میتواند هزینه زیادی را بر کارفرما تحمیل کند.
نتیجه‌گیری
طبق آنچه در این مطلب خواندیم، قراردادهای بازپرداخت هزینه دارای مزایای مختلفی هستند اما وجود ریسک مالی بالا که بر عهده کارفرما قرار می‌گیرد سبب شده است تا از این قرارداد اغلب در پروژه‌های کوچک و کم هزینه استفاده شود، تا حدی که برخی کشورها از جمله ایران استفاده از این قرارداد را در پروژه‌های دولتی و زیربنایی محدود کرده‌اند.
با توجه به وضعیت خاص این قرارداد و چالش‌های آن که در بالا ذکر شد، درصورتی که تمایل به استفاده از این قرارداد و شیوه پرداخت داشته باشید، توصیه می‌شود که با بهره‌مندی از مشاوره کارشناسان حقوقی و متخصصین قراردادهای عمرانی و پیمانکاری وینداد، ریسک‌های موجود در این قرارداد را به حداقل برسانید. شما می‌توانید تنظیم و بررسی قرارداد خود را به وکلای مجرب ما سپرده تا قرارداد پیمانکاری اصولی و قانونی را تنظیم و تدوین نمایید.
