رشد هوش مصنوعی سبب شده است تا شاهد نفوذ این فناوری در حیطه‌های مختلف علم حقوق نیز باشیم. یکی از مهم‌ترین مسائل مرتبط با هوش مصنوعی، مسئله مسئولیت هوش مصنوعی از جنبه کیفری و مدنی است.
در این مطلب از مجله حقوقی وینداد قصد داریم تا به امکان‌سنجی مسئولیت هوش مصنوعی در ابعاد مدنی و کیفری بپردازیم.
با ما همراه باشید.
هوش مصنوعی چیست؟
به دست آوردن تعریفی از هوش مصنوعی، مانند هر فناوری انقلابی نوینی، با دشواری‌های و پیچیدگی‌های خاص خود روبرو است. اگر چه تعاریف متعددی از هوش مصنوعی وجود دارد که هر یک به ابعادی از این فناوری اشاره دارد، اما می‌توان ادعا کرد که تا کنون تعریف جامع و کاملی که مورد قبول تمام اصحاب این حوزه باشد، ارائه نشده است.
با این حال، می‌توان هوش مصنوعی را به شکل زیر تعریف کرد:
منظور از هوش مصنوعی سامانه‌هایی است است که می‌توانند رفتارهایی مشابه رفتار انسانی از خود نشان بدهند. عمده این واکنش‌ها، در درک شرایط پیچیده، استفاده از شیوه‌های استدلالی، یادگیری، ارائه نتیجه و توصیه و… خلاصه می‌شود.
از هوش مصنوعی در زمینه‌های مختلف علوم مانند حقوق، علوم نظامی، روان‌شناسی، حمل و نقل، پزشکی و درمان، زیست‌شناسی، علوم اجتماعی و… استفاده می‌شود.
استفاده از هوش مصنوعی در برخی از این زمینه‌ها ممکن است نتایجی نامطلوبی از جهت حقوقی به بار بیاورد که سبب خساراتی شود که آن خسارات، موجب ایجاد مسئولیت مدنی یا کیفری شوند.
در ادامه قصد داریم تا مسئولیت هوش مصنوعی را بررسی کنیم.
منظور از مسئولیت مدنی و مسئولیت کیفری چیست؟
موضوع مسئولیت، یکی از اساسی‌ترین و در عین حال پرچالش‌ترین، موضوعات حقوق در تمام نظام‌های حقوقی بزرگ جهان محسوب می‌شود.
به طور کلی، مسئولیت در حقوق به دو دسته مدنی و کیفری تقسیم می‌شود که این دو دسته تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند.
عمدتا، مسئولیت کیفری زمان به وجود می‌آید که شرایط زیر وجود داشته باشد:
– فعل یا ترک فعل صورت گرفته در قانون، جرم به حساب بیاید.
– عمل مجرم همراه با اراده و قصد صورت گرفته باشد.
– عمل مجرم عمدتا با سوءنیت انجام شده باشد.
– عمل مذکور غالبا سبب ایراد صدمه به جامعه یا ایجاد بی‌نظمی عمومی می‌شود.
– هدف تنبیه مجرم است.
مثال بارز مسئولیت کیفری در جرایمی نظیر سرقت، قتل، کلاهبرداری، ضرب و جرح و… قابل مشاهده است.
از سوی دیگر مسئولیت مدنی ویژگی‌هایی دارد که معمولا به شکل زیر ظاهر می‌شوند:
– لزوما عمل شخص همراه با سوءنییت نیست.
– عمل شخص لزوما از روی قصد و اراده نیست.
– خسارت معمولا به یک یا چند شخص است و جامعه را درگیر نمی‌کند.
– هدف اصلی آن جبران خسارت شخص زیان‌دیده است.
تصادفات رانندگی یا صدماتی که ناشی از رابطه همسایگی است (نم دادن به دیوار همسایه و…) از مصادیق معمول مسئولیت مدنی هستند.
حال که با مفاهیم گفته شده آشنا شده‌ایم، باید به سراغ بررسی مسئولیت هوش مصنوعی برویم.
منظور از مسئولیت مدنی و کیفری هوش مصنوعی چیست؟
منظور از مسئولیت هوش مصنوعی، موقعیتی است که یک سامانه یا دستگاه مبتنی بر هوش مصنوعی، به واسطه عملکرد خود سبب بروز و ارتکاب جرایم و خساراتی شود.
به طور مثال، در حال حاضر از هوش مصنوعی در طراحی خودروهای خودران و یا سلاح‌های روباتیک خودکار استفاده می‌شود.
تصور کنید که یک خودروی خودران مبتنی بر هوش مصنوعی، به واسطه تشخیص غلط یا دیرهنگام خودرو یا عابر پیش رو، به آن برخورد کند و سبب خسارت مالی یا جانی شود.
همچنین می‌توان تصور کرد که یک سلاح نظامی در تشخیص هدف خود (دشمن) خوب عمل نکند و سبب نابودی اهداف غیرنظامی شود.
در چنین موقعیت‌هایی، مسئولیت کیفری یا مدنی بر عهده چه کسی است؟ آیا می‌توان مسئولیت هوش مصنوعی را در این مواقع محرز دانست؟
در ادامه به نظریات مختلف در حوزه مسئولیت هوش مصنوعی اشاره می‌کنیم.
مسئولیت هوش مصنوعی با چه شخصی است؟
برای احراز مسئولیت هوش مصنوعی، اندیشمندان حوزه حقوق و مسئولیت مدنی و کیفری، نظریات مختلفی ارائه کرده‌اند که هر یک طرفداران خاص خود را دارند:
مسئول شناختن متصدی سامانه هوش مصنوعی
به این معنا که مسئولیت هوش مصنوعی در موارد گفته شده، با شخص استفاده‌کننده آن است. به طور مثال در فرضی که یک خودرو با قابلیت خودران خسارتی به بار می‌آورد، مسئولیت با راننده خودرو است.
مسئول شناختن مخترع سامانه هوش مصنوعی
برخی معتقدند که مسئولیت هوش مصنوعی با مخترع سامانه آن است و طراح اصلی و تولیدکننده باید در این خصوص پاسخگو باشد.
مسئول شناختن به‌کارگیرنده سامانه هوش مصنوعی
از سوی دیگر برخی نظریه‌پردازان اعتقاد دارند که مسئولیت هوش مصنوعی در مواقع وجود مسئولیت کیفری و مدنی، با شرکت به کارگیرنده آن است. در مثال این مطلب، مسئولیت هوش مصنوعی با شرکت خودروسازی است که از فناوری آن در خودروی خودران خود استفاده کرده است.
قانون درباره مسئول دانستن هوش مصنوعی چه می‌گوید؟
در نهایت ممکن است این سوال به وجود بیاید که مسئولیت هوش مصنوعی مطابق قانون چیست؟
در پاسخ باید گفت که تا کنون تلاش‌های قانون‌گذاری در خصوص مسئولیت هوش مصنوعی به شکل جدی دنبال نشده است و جز چند کشور محدود پیشرفته در جهان، قانون‌گذاری در حوزه مسئولیت هوش مصنوعی صورت نگرفته است.
در خصوص مقررات ایران نیز قانون یا آیین‌نامه خاصی در حوزه مسئولیت هوش مصنوعی وجود ندارد و تنها باید در هر مورد به پرونده مسئولیت کیفری و مدنی و شرایط و اوضاع و احوال نگاه کرد.
درباره مسئولیت مدنی و کیفری هوش مصنوعی سوالی دارید؟
در این مطلب سعی شد تا مهم‌ترین نکات حقوقی مسئولیت هوش مصنوعی بررسی شود. در نهایت اگر نیاز به مشاوره حقوقی یا پیگیری دعاوی تخصصی حوزه هوش مصنوعی دارید می‌توانید به تیم حقوقی وینداد و مشاوران حقوقی و وکلای مجرب و بروز ما کاملا اعتماد کنید.
