نام دامنه یکی دیگر از مواردی است که از نظر حقوق مالکیت فکری اهمیت دارد و میتوانید از حقوق مادی و معنوی آن حمایت کنید. اینکه نام دامنه چیست، چه کاربردی دارد و چگونه می‌توان از حقوق مالکیت فکری نام دامنه حمایت کرد، مواردی هستند که در این مقاله به‌طور کامل بیان خواهیم کرد.
مفهوم نام دامنه چیست؟
در فضای اینترنت برای اینکه هر کامپیوتری بتواند با کامپیوترهای میزبان ارتباط برقرار کرده و اطلاعات پردازش شده را تامین کند، به یک نشانی انحصاری نیاز دارد. این نشانی انحصاری یک زنجیره پیچیده از ارقام و اعداد طولانی است که به این نشانی انحصاری آی پی می‌گویند و نام دامنه به نشانی متنی برای یک محل در اینترنت اطلاق شده که این نشانیهای متنی مطابق با نشانیهای آی پی هستند.
برای این منظور کامپیوترها به مجموعه‌ای از اطلاعات نیاز دارند که به آن‌ها کمک می‌کند که بتوانند از طریق ترجمه‌ی نام دامنه به نشانیهای آی پی برسند و ارتباط اینترنتی برقرار کنند. به این مجموعه، سیستم نام دامنه می‌گویند.
جایگاه نام دامنه در حقوق مالکیت فکری
نام دامنه به دو طریق با علامت تجاری که یکی از انواع مالکیت فکری است، ارتباط دارد.
در صورتی که میان یک علامت تجاری با علامت مشهور مشابهتی وجود داشته باشد، نقض ویژگی تمایز میان علامت‌ها به حساب می‌آید. با توجه به این موضوع، در نام دامنه ممکن است این ویژگی متمایزکننده میان نام دامنه و علامت تجاری رعایت نشود که سبب طرح دعوای نقض علامت تجاری مطرح شود.
دیگر آن که نام دامنه ممکن است با یک علامت یا علامت تجاری مشهور مشابهت داشته باشد که این موضوع می‌تواند به اعتبار تجاری یا سازمانی آن علامت مشهور آسیب بزند. البته قواعد راجع به علامت تجاری زمانی قابل استناد است که آن نام دامنه در جهت و هدف تجاری باشد. اگر آن نام دامنه برای اهدافی غیرتجاری ایجاد شده باشد حتی اگر با علامت تجاری دیگر شباهت داشته باشد، نمی‌توان گفت که نقض حق بر علامت تجاری رخ داده است و سوء استفاده تجاری محقق نشده است.
نقض علامت تجاری با استفاده از نام دامنه، یکی از شایع‌ترین موارد نقض علامت در فضای سایبر است و از طریق حل و فصل اختلافات مربوط به نام دامنه باید اقدام کنید.
قاعده حق تقدم
قاعده حق تقدم که با عنوا (First Come First Served) شناخته میشود، برای گرفتن نام دامنه حائز اهمیت زیادی دارد. درواقع این قاعده بیان می‌کند که “هر کس زودتر اقدام کند، زودتر می‌تواند دامنه را به نام خود ثبت کند.”
تصور کنید چند شخص به طور همزمان اقدام به ثبت عبارتی خاص به عنوان نام دامنه کرده باشند. در این حالت نام دامنه با آن عبارت خاص مورد نظر به شخصی تعلق می‌گیرد که زودتر اقدام کرده باشد. اما این موضوع بیشتر در سطح داخلی ممکن است و در سطح بین‌المللی این موضوع با مشکلاتی مواجه است.
با توجه به سطوح مختلفی که از نام دامنه بیان کردیم، فرض کنید در فضای اینترنت با دو نام دامنه (roshan.com) و (roshan.org) روبهرو شویم. برای یک کاربر عادی و غیرحرفه‌ای تفاوت چندانی بین این دو نام دامنه وجود ندارد با اینکه ماهیت فعالیت آن دو از همدیگر متفاوت است. حتی در این حالت ممکن است این دو نام دامنه از دو کشور متفاوت باشند.
با توجه به مواردی که گفتیم اگر در این حالت قاعده فوق را بپذیریم، ممکن است شخصی نام دامنه‌ای را ثبت کند که آن نام متعلق به یک شرکت مشهور باشد یا حتی علامت تجاری آن باشد. در این موقعیت آن نام دامنه به آن شخص که زودتر اقدام کرده تعلق می‌گیرد و حقوق مالکیت فکری نسبت به آن شرکت مشهور یا آن علامت تجاری درنظر گرفته نمی‌شود.
نحوه حمایت قانونی از نام دامنه
علاوه بر حمایت از نام دامنه طبق قواعد علامت تجاری، از نام دامنه در بخش‌های دیگری می‌توان حمایت کرد.
یکی از این موارد دارا شدن بلاجهت است. برای مثال فرض کنید شخصی اقدام به ثبت نام دامنه‌ای کرده باشد که آن اسم را از روی علامت تجاری شرکتی انتخاب کرده و ذیل این نام دامنه به ارائه و فروش کالاهایی مشابه می‌پردازد. این کار باعث میشود که به اعتبار آن شرکت لطمه زیادی وارد شود. چرا که مشتریان و مصرف‌کنندگان به اشتباه می‌اندازد. اگر نتوان بر اساس قواعد علامت تجاری این اختلاف را حل و فصل نمود، باید از موضوع دارا شدن بلاجهت استفاده کرد. دارا شدن بلاجهت به این معناست که یک شخص به هزینه دیگری دارا شده و از این روش به او نفعی رسیده باشد بدون آنکه اقدام او سبب مشروع یا قانونی داشته باشد یا به اصطلاح سبب مملکی موجود نباشد.
تفاوت این مورد با علامت تجاری این است که اثبات نقض حق در علامت تجاری دارای قواعد و مقررات مشخص و همچنین دارای ضمانت اجرای روشن است. درصورتی که طرح دعوا ذیل دارا شدن بلاجهت نیاز به اثبات عناصر دعوا است که نسبت به مورد قبل سخت‌تر است.
مورد دیگر که می‌توان ذیل آن از نام دامنه حمایت کرد نظام رقابت نامشروع یا همان رقابت غیرمنصفانه است. در فضای تجارت و قراردادهای تجاری باید از ابزارها، وسایل و امکانات مشروع استفاده کرد. از ابزارها، وسایل و امکاناتی که ممکن است صدق به سوء نیت آن‌ها بشود و سوء استفاده از حقی به کمک آن‌ها صورت بگیرد، نباید استفاده کرد. از مصادیق این موضوع می‌توان به نام دامنه و استفاده نامشروع از آن اشاره کرد.
نام دامنه در حقوق ایران
در قانون ایران حمایت از نام دامنه در قانون تجارت الکترونیک بیان شده است:
“به منظور حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان و تشویق رقابت‌های مشروع در بستر مبادلات الکترونیکی استفاده از علایم تجاری به صورت نام دامنه (Domain Name) یا هر نوع نمایش برخط (Online) علایم تجاری که موجب فریب یا مشتبه شدن طرف به اصالت کالا و خدمات شود ممنوع و متخلف به مجازات مقرر در این قانون خواهد رسید.”
این ماده نام دامنه را تنها در حوزه خاصی مورد توجه قرارداده و آن را فقط با هدف تجاری درنظر گرفته است. درواقع ماده فوق نقض حق علامت تجاری به صورت نام دامنه با شرط اینکه سبب گمراه شدن مصرف‌کننده شود را تصریح کرده است و درخصوص نام‌های دامنه‌ای که اهداف آن‌ها غیرانتقاعی است در ماده فوق به آن اشاره‌ای نشده است.
کاربرد دامنه چیست؟
نام دامنه دو کارکرد اصلی دارد:
- یکی از این کارکردها این است که نام دامنه در شبکه اینترنت امکان برقراری ارتباط را تسهیل می‌کند و به کاربران اینترنت این امکان را می‌دهد که راحت‌تر به سایت مورد نظر خود دسترسی پیدا کنند.
- دیگر کارکرد اصلی این است که نام دامنه می‌تواند معرف و نشان دهنده شهرت و اعتبار یک وب‌سایت یا یک علامت تجاری مخصوص در اینترنت باشد.
نام دامنه منشا و کیفیت یک کسب و کار و کالاها یا خدمات دارنده آن نام دامنه را از سایر رقبا متمایز می‌سازد و به این دلیل شناسه نام دامنه در اینترنت از ارزش اقتصادی بیشتری برخوردار است. برا سازمان‌ها و شرکت‌ها، نام دامنه به مانند علامت تجاری دارای اهمیت بسیاری است و از این رو تلاش می‌کنند تا جایی که بتوانند نام دامنه را با نام تجاری خود مطابق گردانند تا بتوانند در فضای اینترنت به راحتی در ذهن مشتریان خود ثبت شوند.
قسمت‌های مختلف نام دامنه چیست؟
- نام‌های دامنه معمولا از سه یا حداقل دو قسمت تشکیل شده‌اند که هر کدام از این موارد، نشان دهنده وضعیت شخصی‌ست که نام دامنه به نام وی ثبت شده است. این سه قسمت به ترتیب از چپ به راست عبارتند از:
نام دامنه سطح سوم - نام دامنه سطح دوم
- نام دامنه سطح اول یا عالی
در ادامه به هر کدام از این قسمت‌ها می‌پردازیم تا ببینیم نام دامنه چیست.
سطح سوم
نام دامنه سطح سوم به دارنده آن این امکان را می‌دهد که از سایر دارندگان نام دامنه متمایز شود. این سطح متمایز کننده معمولا از حروف اول نام سازمان‌ها و موسسات و یا حتی علائم تجاری آن‌ها در شکل متنی به عنوان نام دامنه تشکیل شده است. با این اقدام کاربران و مصرف کنندگان اینترنتی کالاها و خدمات صاحب نام دامنه را از کالاها و خدمات دیگران تمایز می‌بخشند.
سطح دوم
نام دامنه سطح دوم نشان دهنده ماهیت یک سازمان است. در این مرتبه می‌توان با توجه به حیطه فعالیت آن سازمان از پسوندهای مختلفی نظیر com، org، edu، gov، ac و net استفاده کرد. هر کدام از این پسوندها نشان دهنده ماهیت متفاوتی هستند که به برخی از آن‌ها می‌پردازیم.
در موارد فوق معمولا com توسط شرکت‌ها و موسسات تجاری، edu توسط نهادهای علمی و آموزشی، org توسط سازمان‌های غیرانتفاعی به عنوان نام دامنه سطح دو انتخاب میشود. پسوند ac نشان دهنده آکادمیک بودن ثبت کننده است.
سطح اول یا عالی
نام دامنه سطح اول تشکیل شده از نام اختصاری یا همان کد کشورها است.
برای مثال می‌توان به ir پسوند ایران، fr پسوند فرانسه، ch پسوند سوئیس، tr پسوند ترکیه و nl پسوند هلند اشاره کرد. ثبت این سطح از نام دامنه با دشواری ممکن است به این دلیل که استفاده از این سطح نام دامنه بر انتساب آن پایگاه اینترنتی به یک کشور مشخص دلالت دارد و برای استفاده از این سطح باید تشریفاتی قانونی جهت به ثبت رساندن آن رعایت شود. البته ناگفته نماند که در برخی کشورها برای ثبت این سطح از نام دامنه محدودیتی وجود ندارد.
برای تبیین بهتر مفاهیم فوق، قسمت‌های مختلف یک نام دامنه را با هم بررسی کنیم:
https://www.vindad.com
نام دامنه تیم مشاوره حقوقی وینداد را با هم بررسی کنیم. این نام دامنه دارای دو سطح از سطوح نام دامنه است.
سطح سوم آن که سطح متمایز کننده است. قسمت (vindad) و سطح دوم که نشان دهنده ماهیت نام دامنه است. قسمت (com) است که همانطور که گفتیم معمولا شرکت‌ها و موسسات تجاری از این نوع پسوند برای نشان دادن ماهیت خود استفاده می‌کنند.
جمع‌بندی
موضوعات مربوط به انواع حقوق مالکیت فکری مثل اینکه نام دامنه چیست، دارای ابعادی نو و جدید در نظام حقوقی ایران است. حمایت از آن و پرداختن به این موارد نیز مستلزم آشنایی با قواعد و مقررات مختلف است. چرا که در قدم اول باید بتوانید به خوبی از آن‌ها محافظت کنید. همچنین در صورت هر گونه نقض حقوق امکان پیگیری آن را داشته باشید.
از این رو توصیه میشود ضمن مشاوره با کارشناسان حقوقی، مشاوره‌های لازم در جهت حفظ حقوق خود را اخذ کنید. همچنین در صورت بروز هر گونه مشکل دعاوی تخصصی آن را از طریق وکلای مالکیت فکری پیگیری کنید.
سوالات متداول
نام دامنه چیست؟
نام دامنه به نشانی متنی برای یک محل در اینترنت گفته میشود که این نشانیهای متنی مطابق با نشانیهای آی پی هستند.
آیا نام دامنه در حقوق ایران حمایت میشود؟
بله شما میتوانید نام دامنه را طریق حقوق مالکیت فکری علامت تجاری و همچنین بر اساس قانون تجارت الکترونیک محافظت کنید.
