امضای الکترونیکی به عنوان یکی از موضوعات مهم حوزه تجارت الکترونیک و کسب‌وکارهای اینترنتی محسوب می‌شود که بحث‌های گوناگونی را به دنبال داشته است. این نوع امضا به دلیل ساختار غیرسنتی خود، نیازمند نگاه ویژه‌ای است تا بتوان به شکلی درست و ضابطه‌مند از آن بهره برد. در حال حاضر به دلیل شیوع ویروس کرونا، از یک سوی، استفاده از امضای الکترونیکی رواج بیشتری یافته است و از سوی دیگر فرصت بازنگری قوانین و نکات کلیدی این امضا به وجود آمده است. در این مطلب وینداد می‌کوشیم تا موضوع امضای الکترونیکی را در دوران شیوع کرونا بررسی کنیم و نکاتی را یادآور شویم. در انتها اگر هنوز برای استفاده از امضا الکترونیک وینداد مطمئن نبودید می‌توانید از مشاوران حقوقی ما راهنمایی بگیرید.
منظور از امضای الکترونیکی چیست؟
امضای الکترونیکی نوعی از امضا است که نه به شکل سنتی و با استفاده از جوهر و کاغذ، بلکه در بستری دیجیتال انجام می‌شود.
به طور کلی با این تعریف از امضای دیجیتال چهار حالت کلی متصور خواهد بود:
۱. استفاده از تصویر امضای کاغذی و جایگزین کردن (Paste) آن بر اسناد الکترونیکی
۲. استفاده از نرم‌افزارهای امضای الکترونیکی، مانند نرم‌افزار AdobeSign
۳. امضای آنلاین بر روی صفحه دستگاه دیجیتالی به وسیله ابزارهایی مانند قلم نوری
۴. نوشتن نام و نام خانوادگی در انتهای ایمیل
با این توضیح می‌توان تصویر نسبتا روشنی از امضای الکترونیکی و موارد استفاده و چگونگی انجام آن به دست آورد.
حال به موضوع وجاهت قانونی امضای الکترونیکی در قوانین ایران و در نهایت نقش امضای الکترونیکی در دوران شیوع کرونا می‌پردازیم.
جایگاه امضای الکترونیکی در حقوق ایران چیست؟
امضای الکترونیکی در بسیاری از کشورهای جهان به رسمیت شناخته شده است و جایگاه آن را مانند امضای سنتی می‌دانند. به طور مثال در قوانین استرالیا امضای الکترونیکی در تمام موارد ممکن می‌تواند جایگزین امضای سنتی شود و ارزشی هم‌اندازه امضای سنتی داشته باشد. همچنین مشابه این موضوع در قانون نمونه دفاتر اسناد رسمی کشور آمریکا به چشم می‌خورد.
در حقوق ایران نیز می‌توان مفهوم امضای الکترونیکی را مشاهده کرد. برای مثال در در ماده ۲ قانون تجارت الکترونیکی ایران نیز امضای الکترونیکی به این شکل تعریف شده است:
امضای الکترونیکی عبارت از هر نوع علامت منضم شده یا به نحو منطقی متصل شده به «داده پیام» است که برای شناسائی امضاء‌کننده «داده پیام» مورد استفاده قرار می‌گیرد.
از طرفی «شاهین نوروزی» عضو کمیسیون فاوای اتاق بازرگانی و کارشناس امنیت سایبری در رابطه امضای الکترونیک عنوان کرده است: ی
کی از راهکارهای قابل‌اجرا برای حذف بسیاری از خدمات حضوری و احراز هویت، استفاده از کارت ملی هوشمند و امضای دیجیتالی است. همان‌گونه که در دنیای واقعی هیچ تعهدی بدون امضا معنا ندارد دولت الکترونیک بدون امضای دیجیتال محقق نمی‌شود.
ناصرعلی سعادت رییس سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور هم در این باره گفته است: درباره امضای دیجیتال یکسری از فعالیت‌های اجرایی در سازمان نظام صنفی رایانه‌ای آغاز شده اما مساله اصلی این است که مردم هنوز در مبادلات خود از آن استفاده نمی‌کنند. به عبارتی مساله امضای دیجیتالی تا وقتی که در سطح شهروندان و فعالان اقتصادی وارد نشود، نمی‌تواند به طور کامل محقق شود.
او در پیشنهادی برای ترویج مساله امضای دیجیتال در جامعه اقتصادی، بیان کرد: سازمان‌ها و دستگاه‌های مختلف می‌توانند آغازکننده جریان استفاده از امضای دیجیتال در معاملات باشند، در واقع اینجا بحث فرهنگی و اجتماعی است که با ورود دستگاه‌های دولتی به عنوان پیش‌رو در استفاده از این امضاها می‌توانند راهگشا باشند.
با در نظر گرفتن اعتبار امضای الکترونیکی در حقوق ایران، به اهمیت موضوع امضای الکترونیکی در دوران شیوع کرونا می‌پردازیم و چند توصیه را مرور می‌کنیم.
شیوع کرونا چه تاثیری بر امضای الکترونیکی دارد؟
با شیوع ویروس کرونا در جهان و ویژگی سرایت‌پذیری شدید آن، فاصله‌گذاری‌های اجتماعی به عنوان راه حلی مناسب برای پیشگیری از ابتلا به این ویروس شناخته شده است. در چنین وضعیتی امکان حضور افراد برای امضای قراردادها و اسناد حقوقی کمتر از هر زمانی شده است.
امضای الکترونیکی به عنوان جایگزین مناسبی برای امضاهای سنتی می‌تواند در دوران شیوع کرونا محسوب شود. با این وجود باید نکات مهمی را هنگام امضای الکترونیک در این برهه مد نظر داشت تا مشکلات حقوقی سبب نشوند ظرفیت بالای امضای الکترونیکی در دوران شیوع کرونا تهدید شود.
هنگام امضای الکترونیکی چه نکاتی اهمیت دارد؟
برای آنکه بتوان از امضای الکترونیکی در دوران شیوع کرونا به خوبی بهره برد و معضل امضای اسناد حقوقی در وضعیت فاصله‌گذاری اجتماعی را حل کرد، نیاز است تا چند نکته مد نظر امضاکنندگان قرارداد باشد. در ادامه به این نکات اشاره می‌کنیم.
۱. استفاده از راهی که بتوان با آن هویت امضاکننده الکترونیکی را به دقت متوجه شد و آن را تایید کرد اهمیت زیادی دارد. در واقع طرفین قرارداد بتوانند همانند امضای سنتی و حضوری، هویت یکدیگر را شناسایی کرده و آن را تایید کنند.
یکی از روش‌هایی که هویت طرفین قرارداد از طریق امضای الکترونیکی تایید می‌شود، تنظیم بندی در قرارداد است که ذکر کند در صورت انجام امضای الکترونیکی، طرفین متعهد می‌شوند شخص خودشان اقدام به امضا کرده است.
۲. روشی که برای امضای الکترونیکی استفاده می‌شود باید معتبر باشد. استفاده از نرم‌افزارهای رسمی و قابل اطمینان خطرات امضاهای غیر قابل اعتماد را کمتر می‌کند.
۳. رضایت هر دو طرف قرارداد برای استفاده از امضای الکترونیکی بجای امضای سنتی، باید به خوبی تصریح شده باشد. بهترین راه مستند کردن رضایت طرفین قرارداد، نگاشتن بندی با این موضوع در قرارداد اصلی است. یعنی طرفین قید کنند که امضای الکترونیکی در این قرارداد معتبر بوده و تفاوتی با امضای سنتی ندارد.
۴. توجه داشته باشید که امضای الکترونیکی با وجود پذیرش آن در نظام حقوقی ایران، ممکن است در برخی موارد، امکان استفاده نداشته باشد. بنابراین پیش از انجام امضای الکترونیکی از اعتبار آن در قرارداد یا سند مورد نظر خود مطمئن شوید تا اگر اختلاف حقوقی پیش آمد بتوانید به امضای الکترونیکی به عنوان دلیل حقوقی استناد کنید.
درباره امضای الکترونیکی در دوران شیوع کرونا نیاز به مشاوره دارید؟
نگارش این مطلب در برهه حاضر، با توجه به این موضوع ضرورت یافت که امضای الکترونیکی در دوران شیوع کرونا می‌تواند نقش مهمی در ایجاد ایمنی افراد ایفا کند. با این وجود نباید فراموش کرد که قوانین تجارت الکترونیک نکات ظریف و گاه پیچیده‌ای دارند که افراد باید از آنها اطلاع داشته باشند تا نهایت استفاده را از این قوانین ببرند. در خصوص امضای الکترونیکی نیز سعی شد تا در این مطلب نکات مهم آن بررسی شود با این حال نباید فراموش کرد که استفاده از امضای الکترونیکی همواره راه حل بدون چالشی نیست.
توصیه می‌شود تا پیش از تنظیم قراردادی که در آن استفاده از امضای الکترونیکی مورد توافق طرفین قرار می‌گیرد، از مشاوره و کارشناسی، وکلا و کارشناسان حقوق تجارت الکترونیک وینداد بهره‌مند شوید.
