مسائل حقوقی استارتاپ ها؛ تامین سرمایه + قراردادهای مهم

استارتاپ‌ها به عنوان یک مدل جدید کسب‌وکار بسیار پرطرفدار هستند اما به همان اندازه به دلیل قوانین پراکنده باید هوشمندانه آن‌ها را راه‌اندازی کرد و توسعه داد. در واقع برای راه‌اندازی یک استارت آپ علاوه‌بر داشتن تخصص و خلاقیت در حوزه فعالیت خود باید از مسائل حقوقی استارتاپ ها نیز اطلاع کافی داشته باشید. اینکه استارتاپ‌ها چه ریسک‌های حقوقی دارند و چه قوانینی از آن‌ها حمایت می‌کنند؟ چگونه باید تامین مالی انجام داد؟ در این مقاله ضمن پاسخ به این سوالات به‌صورت کامل با حقوق استارتاپ‌ها آشنا خواهید شد.

استارتاپ چیست؟

اصطلاح استارتاپ (Startup) عموما به کسب‌وکارهایی اطلاق می‌گردد که فعالیت خود را تازه شروع کرده‌اند و محوریت فعالیت تجاری آن‌ها استفاده از نوآوری و خلاقانه در حل مسائل است. به همین دلیل عموما استارتاپ‌ها کسب‌و‌کارهای هستند که هم نوپا و کم‌تجربه‌اند هم بنای فعالی آن‌ها صنعت و فناوری‌های روز است.

با این توصیف مسائل حقوقی استارتاپ ها نیز پیچیده‌تر از سایر کسب‌وکارهاست چرا که بسیاری از آن‌ها هنوز در قالب شرکت به ثبت نرسیده‌اند و از سوی دیگر قوانین مرتبط با آن‌ها بسیار پراکنده است. در نتیجه لازم است که آگاهی کافی در زمینه مسائل قانونی و مسائل حقوقی داشته باشند.

اگر شما هم قصد تاسیس یک استارتاپ را دارید، توجه داشته باشید که استارتاپ‌ها برای شروع فعالیت‌های قانونی خود حتما باید به عنوان یک شرکت‌ تجاری به ثبت برسند. رایج‌ترین نوع شرکت‌ها برای ثبت شرکت استارتاپ، شرکت سهامی خاص و شرکت با مسئولیت محدود است.

روش‌های تامین مالی استارت آپ

پس از پاسخ به این سوال که استارت آپ چیست؟ لازم است روش های تامین مالی استارت آپ را بررسی کنیم که یکی از مهم ترین مسائل حقوقی استارتاپ ها است. بعد از طرح ایده و مشخص کردن دقیق طرح خود لازم است برای شروع فعالیت، جذب سرمایه کنید. رایج‌ترین این روش‌ها عبارتند از:

۱- تامین مالی از طریق سرمایه خود (Self-funding)

بسیاری از کارآفرینان با سرمایه خود وارد مسیر کسب و کار می‌شوند. حتی اگر این مبلغ کم باشد باز هم ارزش این را دارد که منافع آن را در نظر بگیریم که مهم‌ترین این منافع آن است که سود بیشتری به خود فرد تعلق می‌گیرد. حتی می‌توان از این مقدار سود اولیه در مراحل بعدی به جای تکیه صرف بر دوره‌های مالی و سرمایه‌گذاری آینده بهره جست.

۲- سرمایه گذاران نزدیک (دوستان و اعضای خانواده)

ممکن است در میان اعضای خانواده و دوستان کسانی باشند که مشتاق سرمایه‌گذاری برای رشد و ارتقای کسب و کار شما باشند. این سرمایه‌گذاری‌ها عموما نوعی وام یا خرید سهام هستند که روشی ساده و سریع در سرمایه گذاری در استارتاپ‌ها به‌شمار می‌روند. نکته مهم این است که در چنین شرایطی برای حمایت از منافع طرفین و نیز حفظ رابطه موجود میان طرفین بهتر است یک قرارداد شفاف میان طرفین وجود داشته باشد تا از اختلاف‌های بعدی جلوگیری کند.

۳- سرمایه گذاری جمعی (Crowdfunding)

یکی از روش‌های رایج جذب سرمایه برای استارتاپ، سرمایه‌گذاری جمعی است. معمولاً مشارکت جمعی توسط افرادی که سرمایه‌گذاری مشترک می‌کنند. تأمین مالی جمعی برای اهداف متنوعی نظیر درمان بیماری تا چاپ کتاب، حمایت مالی هنرمندان تا طرفداران کمپین‌های انتخاباتی و تأمین سرمایه لازم برای راه اندازی یک کسب و کار نوپا یا کسب و کار کوچک کاربرد دارد.

در یک رویکرد سنتی در سرمایه‌گذاری جمعی، شما در قبال مبلغی، محصولی را برای اولین بار ارائه می‌دهید. این فرایند اساسا پیش فروش محصول است و این روش سرمایه گذاری در استارتاپ‌ها این امکان را به شما می‌دهد که سرمایه‌گذاری‌های خرد را از میان تعداد زیادی از سرمایه گذاران انجام دهید.

یکی از روش‌های سرمایه گذاری جمعی خرید سهام جمعی است. به همین منظور، قرارداد سرمایه گذاری در ازای سهام برای این مهم فراهم شده است.

۴- شتاب‌دهنده‌ها ( Accelerators )

یک روش موثر دیگر در سرمایه گذاری در استارتاپ‌ها بهره‌مندی از شتاب‌دهنده‌ها است. شتاب‌دهنده‌ها عموما گروهی از تازه‌کارها را با فضای کاری، مشاوره و راهنمایی کسب و کار و سرمایه گذاری بالقوه ارائه می‌دهند. آن‌ها اغلب توسط دانشگاه‌ها، سازمان‌های صنعتی یا شرکت‌های خصوصی حمایت می‌شوند.

شتاب‌دهنده ها اگر منابع مالی را تامین کرده باشند، در مقابل سهمی را از کسب و کار تقاضا می‌کنند.

۵- سرمایه گذاران فرشته (Angel investor )

روش دیگر در سرمایه گذاری در استارتاپ‌ها، سرمایه گذاران فرشته است. سرمایه گذاران فرشته معمولا افراد با ارزش یا تیم‌های کوچکی هستند که در مراحل اولیه و پیش از سرمایه گذاران خطرپذیر سرمایه گذاری می‌کنند. نقطه قوت این نوع سرمایه گذاری این است که اغلب روابط شخصی نزدیکی بین صاحبان سرمایه و استارتاپ برقرار است. نقطه ضعف این سرمایه گذاری این است که یک سرمایه‌گذار فرشته اغلب از کارآفرینان سهام و حتی یک کنترل کننده درخواست می‌کند. این گونه افراد عموما در مدیریت شرکت دخالتی ندارند.

۶- سرمایه گذاران ریسک پذیر ( Venture Capital )

این دسته از سرمایه گذاران حرفه‌ای هستند که در استارتاپ‌ها و کسب و کارهای رو به رشد سرمایه‌گذاری می‌کنند. این امر باعث می‌شود زمانی که کارآفرینان به دنبال سرمایه گذار هستند، آن‌ها مخاطبین پذیرفته شده‌ای به نظر بیایند. با این حال در این روش شما باید مراحل اولیه سرمایه گذاری را سپری کرده باشید و اطمینان حاصل کنید که منافع شما و سرمایه گذار خطرپذیر هماهنگ است. 

این شرکت‌ها اغلب به دنبال بازگشت سرمایه و رشد سریع هستند. این امر ممکن است خلاف آهسته و پیوسته پیش رفتن باشد. این قبیل سرمایه گذاران معمولا کنترل قابل توجهی بر یک شرکت دارند. لذا اگر بخواهید از دیدگاه خود پیروی کنید، ممکن است سرمایه گذاری ریسک پذیر برای شما مناسب نباشند.

۷- مشارکت ( Partnership )

در برخی مواقع رشد به تنهایی پاسخگوی همه نیازها نیست. در عین حال یکی از گزینه‌ها می‌تواند این باشد که کارآفرینان وارد مشارکت با شرکت‌های تاسیس شده‌ای شوند که می‌توانند از محصولات یا خدمات آن‌ها سود ببرند و با آن‌ها قرارداد مشارکت منعقد کنند. 

به عنوان مثال به جای این‌که کسب و کاری به تنهایی تلاش کند که محصول خود را در بازار به فروش برساند، می‌تواند با شرکتی که مشتاق است آن محصولات را در مدل‌های بعدی خودش قرار دهد وارد مشارکت شود. در این صورت روند رشد می‌تواند سریع‌تر اتفاق بیفتد. بهترین راهکار برای مشارکت استفاده از یک قرارداد مشارکت بین طرفین است.

مسائل حقوقی استارتاپ ها

قانون اصلی حاکم بر روابط حقوقی استارت آپ ها قانون تجارت است. اما قوانین ثبت اختراعات یا قانون تجارت الکترونیک و غیره از جمله قوانینی هستند که می‌توانند حقوق استارتاپ ها را تضمین کنند. 

البته همچنان در نظام حقوقی ایران قانونی با عنوان قانون حمایت از استارتاپ ها وجود ندارد، اما با توجه به گسترش فعالیت استارت آپ ها قوانین این صنف نیز در حال تغییراتی است.  

اما از طرف دیگر لازم است بنیان‌گذاران نیز به قوانین استارتاپ آگاهی لازم را داشته باشند و قبل از این که به یک شخصیت حقوقی تبدیل شوند، شرح کاملی از وظایف و نقش‌های خود داشته و متوجه ریسک‌های حقوقی در شرکت استارتاپی خود باشند. 

در حال حاضر پروسه حقوقی استارتاپ‌ها نسبت به ۵ سال اخیر وضعیت بهتری دارد اما به‌ هر حال باید توجه داشت که رسیدن به یک ساختار مشخص و سودمند برای بهره بردن از این قوانین لازمه همکاری و مشاوره استارتاپ‌ها با مشاورین حقوقی است. 

مالکیت فکری استارت آپ

حقوق مالکیت فکری یکی از مهمترین نکات حقوقی مربوط به مسائل حقوقی استارتاپ ها است. مالکیت فکری استارتاپ‌ها شامل کپی رایت (انواع محتوا مثل محتوای متنی، صوتی و تصویری، انواع کتاب، موسیقی و غیره)، علائم تجاری و برند، اختراع و طرح صنعتی می‌شود.

این دارایی‌ها بخش مهمی از سرمایه کسب‌وکار شما محسوب می‌شوند که علاوه‌بر ارزش اقتصادی قابل انتقال هستند. در نتیجه باید از مالکیت فکری تمامی محصولات خود محافظت کنید، چرا که این کار در آن مقطع، ساده تر از زمانی است که ایده شما به نتیجه رسیده و ارزش اقتصادی پیدا می‌کند. 

محافظت از مالکیت فکری استارتاپ‌ها، امکان رقابت با سایر کسب‌وکارها و اشخاص را به شما می‌دهد. (بدون اینکه نگران کپی شدن هر یک از انواع مالکیت فکری باشید) و از سواستفاده دیگران جلوگیری خواهد کرد. از طرفی دیگر، لازم است بدانید اگر از ابتدا یک استراتژی صحیح تعیین مالکیت فکری داشته باشید این کار می‌تواند به جذب سرمایه گذاران، شرکا و سایر مسائل حقوقی استارتاپ ها نیز کمک کند.

انواع قراردادهای مورد نیاز استارتاپ‌ها

اگر استارتاپی محصولی را به فروش برساند، خدماتی را دریافت کند یا هر نوع اقدام دیگری را انجام ‌دهد باید برای هر مورد از آن‌ها قرارداد جداگانه‌ای تنظیم کند. کسانی که مستقیما با استارتاپ همکاری ‌می‌کنند و اشخاصی که مستقیما با شرکت همکاری نمی‌کنند باید قراردادهای استارتاپی داشته باشند.

با این توصیف اگر برای هر کدام از فعالیت‌های استارت آپ قرارداد تنظیم نکنید (حتی در موارد جزئی) ممکن است، استارتاپ شما دچار مشکل شود.

به‌طور کلی قراردادهای استارتاپ در ۴ دسته کلی قرار می‌گیرند:

۱- ترم شیت سرمایه‌گذاری

ترم شیت سرمایه‌گذاری راه بسیار خوبی برای آغاز فرآیند سرمایه‌گذاری شماست. این قرارداد یک سند انعطاف‌پذیر است که به شما اجازه می‌دهد شرایط پیشنهادی برای سرمایه‌گذاری را توضیح دهید. تهیه یک ترم شیت و ارائه آن به سرمایه‌گذاران احتمالی، راه مناسبی برای جذب آن‌ها و آمادگی برای مذاکرات بیشتر است. پس این مسئله را در حقوق استارتاپ‌ها جدی بگیرید.

۲- قرارداد سهامداران

قرارداد سهامداران، وضعیت رابطه میان سهامداران یک شرکت را مشخص می‌کند که به طور طبیعی در ابتدای راه‌اندازی یک کسب‌وکار باید مشخص شده باشد. با وجود این قرارداد سرمایه‌گذاران مطمئن می‌شوند که منافع‌شان مورد محافظت قرار خواهد گرفت.

۳- قرارداد استخدام

وقتی کسب‌وکاری را شروع می‌کنید، یکی از نکات حیاتی و مهم استخدام نیرو و تنظیم قرارداد کار با آن‌ها است. یکی از چالش‌های حقوقی هر کسب و کاری به ویژه کسب و کارهای جدید آشنایی با حقوق کار است که نقص اطلاعات در این زمینه می‌تواند صدمات قابل توجهی به همراه داشته باشد. به همین دلیل قرارداد کار را می‌توان در دسته قرارداد راه‌اندازی استارتاپ دسته‌بندی کرد.

۴- قرارداد مالکیت فکری

بخش مهمی از کسب‌وکارها به امور مالکیت فکری و محافظت و انتقال آن‌ها اختصاص دارد. مواردی مانند برند و علامت تجاری یا اختراع پس از به ثبت رسیدن قابل انتقال توسط قراردادهای مختلف به سایر اشخاص هستند.

همچنین اگر در کسب و کار خود برخی از اسرار تجاری را در اختیار سایر اشخاص (مثل کارمندان، مشاوران و غیره) قرار می‌دهید باید قرارداد محرمانگی برای حفاظت از آن‌ها تنظیم کنید.

جمع‌بندی

استارتاپ‌ها در چند بخش مختلف از جمله امور قراردادی، مالکیت فکری و امور ثبتی دارای ابعاد حقوقی هستند که بدون رعایت شرایط حقوقی و قوانین ریسک‌های زیادی کسب و کار شما را تهدید می‌کند.

در این شرایط بهترین راهکار این است که از ابتدای راه‌اندازی تا پیشبرد و توسعه استارتاپ خود از یک مشاور حقوقی کمک بگیرید تا ریسک‌های قانونی را به حداقل برسانید.

مجموعه وینداد خدمات حقوقی کسب‌وکار و استارتاپ‌ها را به‌صورت آنلاین خدمات ثبتی، قراردادی و مالکیت فکری در اختیار شما قرار می‌دهد. ضمن اینکه اگر می‌خواهید به عنوان یک استارتاپ، از ابعاد حقوقی و ریسک‌های قانونی در حال حاضر و پیش‌روی خود مطلع شوید، می‌توانید از سرویس آنالیز حقوقی وینداد استفاده کنید.

در این خدمت کسب‌وکار شما طی یک جلسه رایگان مورد ارزیابی حقوقی قرار می‌گیرد و تمامی ابعاد حقوقی آن از قراردادهای مورد نیاز، امور ثبتی مثل ثبت شرکت و ثبت برند، مالکیت فکری و غیره بررسی خواهد شد. حالا می‌توانید خدمات مورد نیاز کسب‌وکارتان را در قالب اشتراک حقوقی با هزینه مقرون به‌صرفه یا به‌صورت خدمات تک موردی از مجموعه وینداد دریافت کنید.

سوالات متداول

چه قراردادهایی برای استارتاپ‌ها کاربردی است؟

ترم شیت سرمایه‌گذاری، قراردادهای سهامداران، قرارداد استخدام و قراردادهای مالکیت فکری از جمله کاربردی‌ترین قراردادهای استارتاپ‌ها هستند.

استارتاپ‌ها برای تامین مالی خود چه راهکارهایی دارند؟

استارتاپ‌ها می‌توانند از روش‌های مختلفی مثل جذب سرمایه‌گذار، سرمایه‌گذاری اشتراکی و غیره استفاده کنند.