در مبحث حقوق شرکت‌های تجاری، انواع مختلفی از سهام وجود دارند که هر یک کارکرد خاص خود را دارند. سهام‌های بانام، بی‌نام، عادی، ممتاز، انتفاعی و… مهم‌ترین این سهام‌ها هستند. اما در این میان نوعی سهام نیز با عنوان سهام ترجیحی وجود دارد که تعریف و شرایط اعطای خاص خود را دارد.
ضوابط و نحوه اعطای سهام ترجیحی در آیین‌نامه‌ای تحت عنوان «آییننامه نحوه واگذاری سهام ترجیحی» که در سال ۱۳۷۸، در ۱۹ ماده و توسط شورای عالی اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی به تصویب رسید، بیان شده است. در این مطلب قصد داریم تا ضمن معرفی سهام ترجیحی و تفاوت آن با سهام تشویقی، برخی نکات مهم آییننامه نحوه واگذاری سهام ترجیحی را بررسی کرده و آن را تشریح کنیم.
نگاهی به مفهوم سهام ترجیحی و تفاوت آن با سهام تشویقی
در قانون تجارت ایران و لایحه اصلاحی این قانون صحبتی از سهام ترجیحی و یا سهام تشویقی به میان نیامده است و سراغ این مفاهیم را باید در سایر اسناد حقوقی گرفت. در ادامه به مفهوم سهام ترجیحی و تشویقی بر اساس اسناد موجود می‌پردازیم.
مفهوم سهام ترجیحی
مطابق اصل ۴۴ قانون اساسی ایران و به رسمیت شناختن توسعه بخش خصوصی، یکی از سیاست‌های اقتصادی ایران حرکت به سوی خصوصی‌سازی هر چه بیشتر اموال شرکت‌های دولتی است. به همین خاطر در ماده ۶۱ برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران به سهام ترجیحی و کارکرد آن اشاره شده است. مطابق این ماده، سهام ترجیحی بخشی از سهام شرکت‌های دولتی است که در راستای اهداف خصوصی‌سازی به کارکنان و کارگران سابق یا فعلی آن شرکت‌ها با ایجاد تسهیلات مختلف و بدون تبعیض در واگذاری، فروخته می‌شود.
نحوه واگذاری این سهام در آییننامه نحوه واگذاری سهام ترجیحی بیان شده است که در بخش بعد به آن خواهیم پرداخت.
مفهوم سهام تشویقی
سهام دیگری که ممکن است به دلیل شباهت ماهیت آن با سهام ترجیحی اشتباه گرفته شود، سهام تشویقی است.
سهام تشویقی، سهامی است که به منظور ایجاد انگیزه و اشتیاق در کارکنان مجرب و کارآمد یک شرکت اعطا می‌شود.
در واقع همانطور که از اسم این سهام برمی‌آید، سهام تشویقی راهکاری برای تشویق بیشتر کارکنان با سابقه و وفادار محسوب می‌شود تا از حداکثر توان خود در پیشرفت شرکت استفاده کنند، چرا که از طریق اعطای سهام تشویقی، کارکنان شرکت در سود اقتصادی شرکت و ارتقای سطح مالی آن به عنوان سهام‌دارن شرکت، سهیم می‌شوند.
با توجه به تعاریف ذکر شده، به نظر می‌رسد تفاوت اصلی سهام ترجیحی و تشویقی در این است که سهام ترجیحی سازوکاری قانونی برای حرکت به سوی خصوصی‌سازی شرکت‌های دولتی است اما سهام تشویقی راهکار افزایش انگیزه کارمندان یک شرکت خصوصی است.
در ادامه به سراغ آییننامه نحوه واگذاری سهام ترجیحی می‌رویم و نکات مهم این سند را بازگو می‌کنیم.
مروری بر نکات مهم آییننامه نحوه واگذاری سهام ترجیحی
حال که با مفهوم سهام ترجیحی آشنا شده‌ایم، به نحوه و شرایط اعطای سهام ترجیحی به کارکنان شرکت‌های دولتی بر اساس آییننامه نحوه واگذاری سهام ترجیحی می‌پردازیم.
این آییننامه به دو بخش تقسیم می‌شود که بخش اول مربوط به فروش ترجیحی و اقساطی سهام به مدیران، کارکنان و بازنشستگان همان شرکت دولتی است که مایل به دریافت سهام ترجیحی هستند و بخش دوم مربوط به دریافت سهام ترجیحی توسط سایر مدیران است.
نکات مهم هر دو بخش این آییننامه در این مطلب پوشش داده خواهد شد. در ادامه به نکات مهم بخش اول آییننامه اشاره می‌کنیم.
نکات مهم بخش اول آییننامه
۱) مطابق ماده ۱ آییننامه نحوه واگذاری سهام ترجیحی، حداکثر ۵ درصد از سهام شرکت می‌تواند در قالب فروش سهام ترجیحی به کارکنان شرکت واگذار شود.
۲) بر اساس ماده ۲، واگذاری سهام ترجیحی می‌تواند در صورتی انجام بگیرد که مدیران، کارکنان یا بازنشستگان بنگاه تجاری مذکور طی تقاضانامه‌ای کتبی خرید سهام ترجیحی را خواستار شوند.
۳) لازم به ذکر است که در تبصره ماده ۲ ذکر شده است که کارمندان و مدیران شاغل در شرکت در اولویت بالاتری به نسبت بازنشستگان قرار می‌گیرند و پس از تقسیم سهام ترجیحی مابین کارکنان حاضر در شرکت، اگر بخشی از ۵ درصد مذکور باقی ماند، نوبت به فروش آن به کارمندان سابق و بازنشسته خواهد رسید.
۴) مطابق ماده ۳، مدیران و کارکنانی که حداقل به مدت یکسال در شرکت مورد نظر شاغل بوده و در این مدت هم سابقه بیمه داشته باشند، مشمول دریافت سهام ترجیحی خواهند بود.
۵) ماده ۵ این آییننامه شامل نکته مهمی در خصوص رابطه دریافت سهام ترجیحی و داشتن سهام عدالت است که این روزها نام آن زیاد شنیده می‌شود. مطابق این آییننامه، کارمندانی که سهام عدالت دریافت کرده‌اند نمی‌توانند برای دریافت سهام ترجیحی اقدام کنند و در صورت تمایل به خرید سهام ترجیحی باید سهام عدالت خود را مسترد کنند.
۶) در ماده ۷ آییننامه، تاکید می‌شود که پرداخت مبلغ خرید سهام توسط کارمندان به صورت اقساطی صورت می‌گیرد که حداکثر دوره اقساط ۱۰ سال خواهد بود.
نکات مهم بخش دوم آییننامه
در بخش دوم آییننامه به فروش اقساطی سهام به مدیران باتجربه، متخصص و کارآمد خارج از بنگاه دولتی که به نوعی با موضوع فعالیت بنگاه در ارتباط هستند اشاره شده است. در ادامه نکات مهم این بخش را مرور می‌کنیم.
۱) مدیران موضوع بخش دوم آییننامه هم مانند سایر افراد مذکور در بخش اول، می‌توانند حداکثر ۵ درصد سهام ترجیحی را تحت شرایط خاصی تملک کنند.
۲) مدیران مذکور در این بخش، بایستی واجد شرایطی دیگری مانند داشتن حداقل دو سال سابقه کار و داشتن مدرک دانشگاهی مرتبط با بنگاه باشند.
۳) این دسته مدیران باید معادل ۲۰ درصد ارزش سهام خریداری شده را به شکل نقدی پرداخت و مابقی را به شکل اقساطی پرداخت کنند.
۴) مدیران مورد نظر باید ضمانت‌نامه‌های معتبری مانند ضمانت بانکی، سفته و یا سند ملکی هم برای دریافت سهام ترجیحی ارائه کنند.
۵) نکته مهم نهایی نیز این است که تمام تسهیلات ارائه شده برای دریافت سهام ترجیحی، صرفا برای یک بار قابلیت استفاده را دارند و هیچ یک از افراد موضوع آییننامه نمی‌توانند تقاضای خرید سهام ترجیحی برای بار دوم را داشته باشند.
درباره آییننامه نحوه واگذاری سهام ترجیحی سوالی دارید؟
مجله حقوقی وینداد، این بار به موضوع مهم سهام ترجیحی و برخی مهم‌ترین نکات آییننامه مخصوص به آن پرداخت تا اطلاعات مفیدی را درباره این آییننامه در اختیار خوانندگان خود بگذارد.
با این وجود اگر هنوز هم نکته مبهمی درباره آییننامه نحوه واگذاری سهام ترجیحی برای شما باقی مانده است، می‌توانید با کارشناسان حقوقی وینداد در ارتباط باشید.
باعرض پوزش اگه ممکنه در ادامه بفرمائید تعداد سهام قابل واگذاری ممکنه به هر پرسنل چقدره؟ مثلا با ۵ میلیون تومان در نظر گرفته شده برای هر نفر تعداد سهام براساس قیمت اسمی بوده ویا بر اساس قیمت ارزیابی شده ویا کشف قیمت انجام شده و یا قیمت روز واگذاری؟ممنون وسپاس از شما
باعرض سلام وخسته نباشید خدمت شما بزرگواران عزیز؛ مطالب بسیار مفیدی رو ارائه نموده اید اما ببخشید اینجانب رئیس واحد فنی بازنشسته در اسفند ماه ۱۴۰۱ هستم که واحد تولیدی محل کارم در ۱۴۰۲/۴/۲۱ به روش حراج وتنها توسط صندوقهای سرمایه گذاری سهام ومختلط، وارد بورس شد و بالاتر از قیمت ارزش گذاری شده توسط مشاور مربوطه،سهام آن کشف قیمت گردید و از ابتدا مطابق نظر هیئت مدیره مقرر شد به مبلغ ۵ میلیون تومان به تمامی پرسنل سهام واگذار بشه، اما با وجود شروع عملیات بازارگردانی واعلام این موضوع توسط ناظر بازار، هنوز در خصوص ۱۵۰ پرسنل مشغول بکار که در انتهای فروردین ماه از تمامی آنها کد بورسی گرفته اند برای واگذاری سهام خبری نشده و در پورتفوی آنها سهمی(که گفته شده از نوع ترجیحی می باشد) ارائه نشده بماند،که با وجود ۵% سهام از ۲۴۰ میلیون کل سهام(به عبارتی ۱۲ میلیون سهم) شرکت که قابل فروش به پرسنل(۱۵۰نفر) شاغل وبازنشسته ها(شاید ۵۰ نفر) می باشد در خصوص واگذاری سهام به بازنشسته ها نیز کلا خبری نیست!؟ میشه راهنمائی بفرمائید ما بازنشسته هاکه کلا شاید ۵۰ نفر بیشتر نباشیم چه باید بکنیم.ممنون وسپاسگزار از لطف وراهنمائی شما.