با پیشرفت روزافزون تکنولوژی و گسترش استفاده از ابزارهای اینترنتی، به تدریج فضای مجازی و اینترنتی جای خود را در زندگی مردم باز کرده است و این روزها بخش عمده‌ای از رفتارهای روزمره افراد در فضای مجازی رخ می‌دهد. رفتارهایی که هرچند با اعمال واقعی و فیزیکی تفاوت فاحشی دارند اما به همان اندازه تاثیرگذار هستند و می‌توانند منجر به آسیب‌ها و ضررهای غیرقابل جبرانی شوند. لذا قانونگذاران، در سالهای اخیر، برخی از این اعمال را جرم محسوب کرده و قابل پیگیری و مجازات می‌دانند. از جمله این رفتارهای مجرمانه و متاسفانه پرتکرار، انتشار مطالب دروغ و خلاف واقع و هتک حیثیت و نشر اکاذیب و آبروی افراد است.
ما در مطلب حاضر به بررسی جرایم هتک حیثیت و نشر اکاذیب و رفتارهایی که مصداق این بزه‌ها محسوب می‌شوند می‌پردازیم. با وینداد همراه باشید.
جرم نشر اکاذیب در فضای مجازی چیست؟
جرم نشر اکاذیب و انتشار مطالب دروغ، جرمی است که امکان تحقق آن هم در فضای مجازی و هم در فضای حقیقی و از طریق ابزار و وسایل مختلف امکان‌پذیر است، لذا ارتکاب آن در فضای حقیقی در ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۵ مورد اشاره قرار گرفته و انتشار مطالب کذب در رسانه، نشریات و… از طریق این ماده قابل مجازات است. اما هنگامی که مطالب دروغ در بستر فضای مجازی پخش شود و یا از ابزار رایانه‌ای برای انتشار این مطالب استفاده شود، این جرم رایانه‌ای محسوب شده و مقررات ماده ۱۸ قانون جرایم رایانه‌ای در مورد آن اعمال می‌گردد. در این ماده، برای تحقق جرم نشر اکاذیب سه رفتار بیان شده است:
نخست پخش کردن مطلبی به دروغ در فضای مجازی؛
دوم در دسترس دیگران قراردادن مطالب دروغ؛
و سوم نسبت دادن یک چیز یا رخداد دروغ و خلاف حقیقت به دیگری؛
جرم نشر اکاذیب از جرایم مطلق می‌باشد، به این معنی که برای واقع شدن آن نیازی به تحقق نتیجه‌ای خاص نیست. به طور مثال نیازی نیست که انتشار مطالب دروغ سبب ورود ضرر و زیان اعم از مادی یا معنوی یا بی آبروشدن بزه‌دیده شود و صرف ارتکاب عمل نشر اکاذیب توسط مرتکب کفایت می‌کند. بنابراین شاکی خصوصی نیز در ضمن شکایت خود نیازی به ارایه مدارک لازم برای اثبات ورود ضرر به خود را ندارد.
در خصوص عنصر روانی جرم یعنی قصد و نیت مرتکب جرم باید گفت:
اولاً: این جرم از جرایم عمدی است و شخصی که سهواً و از روی اشتباه مطلبی را در فضای مجازی منتشر می‌کند، نمی‌توان به مجازات جرم نشر اکاذیب محکوم کرد. بنابراین وجود عمد در فعل انتشار و یا در دسترس قرار دادن یا نسبت دادن مرتکب ضروری است.
ثانیاً: مرتکب باید به کذب بودن مطالب آگاهی داشته باشد، یعنی اگر شخصی مطالبی را به تصور اینکه مطابق واقع هستند و به عنوان خبر واقعی منتشر کند، مرتکب جرم نشر اکاذیب نشده است. البته در این زمینه اختلاف نظراتی مشاهده می‌شود و برخی از حقوقدانان معتقدند باتوجه به عبارت «راساً یا به عنوان نقل قول» قانونگذار تلاش کرده است از انتشار اخبار کذب در جامعه جلوگیری کند و علم و آگاهی به دروغ بودن شرط تحقق بزه نباشد، بلکه عدم اطمینان در مورد صحت مطالب منتشره قبل از انتشار کفایت می‌کند.
ثالثاً: در این ماده وجود سوءنیت خاص برای تحقق جرم لازم است و آن «قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی» است. به این معنی که هرچند این جرم نیازی به تحقق نتیجه ندارد، اما مرتکب باید چنین قصدهایی داشته باشد. پس به طور مثال شخصی که به منظور کمک کردن به دیگری در میان اقوام و دوستان به دروغ شایعه خروج وی از کشور را منتشر می‌کند نمی‌توان مرتکب جرم نشر اکاذیب دانست.
لازم به ذکر است با توجه به اشاره ماده به عبارت «به عنوان نقل قول»، لازم نیست ناشر یا ارایه‌کننده اکاذیب یا نسبت دهنده اعمال خلاف واقع شخصاً آن مطالب را ذکر کرده باشد، بلکه اقدام به باز نشر یا ارایه مطالب دروغ به نقل از دیگران هم برای تحقق جرم کفایت می‌کند.
مجازات نشر اکاذیب چیست؟
«اعاده حیثیت» در ردیف مجازات‌های مرتکب جرم نشر اکاذیب قرار دارد اما در واقع منظور قانونگذار از اعاده حیثت، اعاده حیثیت از بزه‌دیده است نه مجرم. بنابراین دادگاه در صورت امکان، ملزم است چنانچه جرم اظهارات کذب یا انتساب اعمال خلاف قانون، منتهی به کسر حیثیت و اعتبار دیگری شده باشد، اقداماتی را به منظور بازگرداندن حیثیت از دست رفته انجام دهد.
از جمله این اقدامات می‌توان به درج حکم در روزنامه با هزینه محکوم‌علیه اشاره کرد.
مصداق نشر اکاذیب چیست؟
طبق ماده ۶۹۸ قانون مجازات هر امری که به دروغ به دیگری نسبت داده شود که برخلاف واقعیت باشد از مصادیق نشر اکاذیب است و می‌توان با توجه به آن علیه منتشرکننده ، اعلام شکایت کرد و با توجه به گسترش روز افزون نسبت دروغ دادن به دیگران ، مصادیق بیشتری شامل این جرم خواهد شد.
در جرم نشر اکاذیب اظهار یک کذب و نسبت دادن فقط یک مورد برخلاف واقعیت به دیگری نیز می‌تواند موضوع جرم نشر اکاذیب باشد و حتما نباید تعداد اکاذیب زیاد باشد تا بتوان علیه فرد در محاکم قضایی شکایت کرد.
در موضوع جرم نشر اکاذیب مطلب کذب باید این قابلیت را داشته باشد که به فردی که مطلب کذب در مورد وی نشر پیدا کرده ، ضرر وارد کند ، در روند بررسی پرونده اثبات کذب بودن مطلب منتشر شده به عهده شاکی گذاشته شده است و در مقابل اگر متهم بتواند درستی مطلب را در دادگاه اثبات کند ، دیگر محکوم نخواهد شد.
هتک حیثیت چیست و چگونه اتفاق می‌افتد؟
هتک حیثیت عبارت است از اقدامی که سبب تحقیر و پایین آوردن ارزش و اعتبار افراد در میان جامعه و ایراد ضربه به آبرو و حیثیت آنها می‌گردد. قانونگذار در مواد ۱۶ و ۱۷ قانون جرایم رایانه‌ای در خصوص رفتارهایی که منجر به هتک حیثیت افراد می‌شود، اقدام به جرم انگاری کرده است. در جرم موضوع ماده ۱۶ برای تحقق بزه دو رفتار مطرح شده است:
اول:حالتی که فرد با تغییر یا تحریف فیلم یا صوت یا تصویر متعلق به دیگری آنها را منتشر می‌کند.
دوم: حالتی که فرد محتوای تغییر یا تحریف یافته توسط دیگری را با علم به تغییر یا تحریف منتشر می‌کند.
مطابق تبصره همین ماده، اگر تغییر یا تحریف به صورت مستهجن باشد، مرتکب به حداکثر هر دو مجازات مقرر در ماده محکوم خواهد شد.
آیا هتک حیثیت همانند نشر اکاذیب جرمی مطلق است یا باید این انتشار فیلم یا تصویر منجر به ضرر شود؟
بزه موضوع ماده ۱۶ قانون جرایم رایانه‌ای، مقید به نتیجه است؛ یعنی هر دو حالت رفتاری تغییر و تحریف و انتشار و نیز انتشار با علم به تغییر و تحریف، باید عرفاً موجب هتک حیثیت گردد و علیه آبروی قربانی باشد. با توجه به لفظ عرفاً، در خصوص هتک حیثیت قانون عرف را معیار قرار داده است و ملاک تشخیص هتک حیثیت عرفی، شرایط زمانی و مکانی است.
ماده ۱۷ قانون جرایم رایانه‌ای، در راستای حمایت از حریم خصوصی، به موضوع انتشار اسرار خصوصی و محتویات خانوادگی که جرمی ضد حریم خصوصی می‌باشد پرداخته است. رفتار مجرمانه موضوع این ماده حالتی است که مرتکب صوت، تصویر، فیلم یا اسرار دیگری را بدون ایجاد تغییر و تحریف، در فضای مجازی منتشر کرده یا در دسترس دیگران قرار داده است؛ اما با توجه به این که این عکس‌ها بدون رضایت مالک آنها منتشر شده و جز اسرار وی محسوب می‌شود، مرتکب به مجازات حبس یا جزای نقدی یا هردو محکوم خواهد شد. البته لازم به ذکر است که این جرم نیز نیاز به نتیجه دارد و انتشار این تصاویر باید منجر به ضرر یا هتک حیثیت قربانی شود. پس انتشار تصویر عکس رسمی یا پرسنلی دیگری در فضای مجازی مجازاتی در پی ندارد.
به منظور تحقق جرایم مواد ۱۶ و ۱۷ قانون جرایم رایانه‌ای، همچون جرم نشر اکاذیب، مرتکب باید عمد در عمل داشته باشد و همچنین نسبت به صوت یا تصویر یا فیلم خصوصی یا خانوادگی یا اسرار متعلق به دیگری آگاهی داشته باشد.
در ضمن این بحث باید به جرم تهدید به انتشار تصاویر خصوصی دیگری نیز اشاره کرد که جرم مجزای دیگری است و مطابق ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۵:
«هرگاه کسی دیگری را به هر نحو تهدید به قتل یا ضررهای نفسی یا شرفی یا مالی و یا به افشای سری نسبت به خود یا بستگان او نماید، اعم از اینکه به این واسطه تقاضای وجه یا مال یا تقاضای انجام امر یا ترک فعلی را نموده یا ننموده باشد به مجازات شلاق تا ۷۴ ضربه یا زندان از دو ماه تا دو سال محکوم خواهد شد».
درمورد جرایم هتک حیثیت و نشر اکاذیب نیاز به راهنمایی دارید؟
هتک حیثیت و نشر اکاذیب از جمله جرایمی است که می‌تواند به راحتی برای شما اتفاق بی‌افتند و به سرعت در فضای مجازی انتشار یابد و این امر نیازمند به کنترل رفتار‌ها و فعالیت‌های ما در فضای مجازی است. در صورتی که در رابطه با جرایم رایانه‌ای نیاز به وکیل متخصص دارید، از این صفحه درخواست وکیل خود را ثبت نمایید.
