نهاد داوری در عرصه داخلی و بین‌الملل از محبوبیت روزافزونی برخوردار شده است. دلیل این محبوبیت مزایای داوری نسبت به رسیدگی قضایی مانند انعطاف بالای این شیوه حل اختلاف و کاربرد عملی آن در مواقع پدیدار شدن اختلافات حقوقی است. یکی از مهم‌ترین موضوعات مربوط به داوری به خصوص در دعاوی تجاری بین‌المللی، بحث استقلال شرط داوری از قرارداد اصلی است. در این مطلب قصد بررسی موضوع فوق را داریم و در این راه به نکات مهم شرط داوری نیز اشاره خواهیم کرد.
روش‌های ارجاع اختلاف به داوری کدامند؟
استفاده از ظرفیت حل اختلاف داوری عمدتا به دو گونه صورت می‌گیرد که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم:
۱) رجوع به داوری در قالب یک قرارداد مستقل
در این حالت، طرفین قرارداد اصلی (مثلا یک قرارداد پیمانکاری) برای آنکه مکانیزم حل اختلاف را به طور کامل و شفاف تعیین تکلیف کنند، قراردادی مستقل از قرارداد اصلی تنظیم می‌کنند که در آن شرایط ارجاع اختلاف به داوری را ذکر می‌کنند. در واقع در این حالت موضوع داوری در قالب قراردادی مستقل از قرارداد اصلی معین می‌شود.
۲) رجوع به داوری در قالب شرط داوری
در اکثر موارد رجوع به داوری نه در قالب قراردادی مستقل بلکه در قالب شرطی ضمن قرارداد اصلی معین می‌شود. این روش ارجاع ضمن قرارداد به ویژه در قراردادهای تجاری بین‌المللی به چشم می‌خورد. به طور مثال اگر طرفین یک قرارداد صادرات کالا به امارات مایل باشند تا در صورت بروز اختلاف، از داوری استفاده کنند، یک بند از قرارداد صادرات را تحت عنوان «بند داوری» یا «حل اختلاف» تنظیم می‌کنند.
در این حالت گفته می‌شود که شرط داوری در ضمن عقد قرار گرفته است و در همین وضعیت موضوع استقلال شرط داوری مطرح می‌شود.
استقلال شرط داوری به چه معناست؟
ابتدا باید منظورمان را از استقلال شرط داوری مشخص کنیم. منظور از استقلال شرط داوری این است که اگر در یک قرارداد تجاری بین‌المللی شرط داوری در ضمن آن درج شود و در ادامه به هر دلیل قرارداد اصلی فسخ و یا باطل اعلام شود، شرط داوری هم نابود می‌شود و یا می‌توان هنوز به استناد آن مشکل پیش آمده در قرارداد را حل و فصل کرد.
به بیان بهتر، آیا در زمان بروز نقض در قرارداد اصلی که منجر به خاتمه آن می‌شود، همچنان شرط داوری ضمن آن قابلیت استفاده برای حل اختلافات بوجود آمده را خواهد داشت؟
برای پاسخ به این موضوع باید نظرات گوناگون را بررسی کرد و سپس اظهار نظر کرد.
آیا شرط داوری از قرارداد اصلی استقلال دارد؟
در بخش‌های قبل با این موضوع آشنا شدیم که منظور از استقلال شرط داوری چیست. اما حال باید بررسی کرد که آیا شرط داوری واقعا از قرارداد اصلی خود استقلال دارد یا خیر.
عده‌ای حقوق‌دانان معتقدند که اصولا هر شرطی در ضمن قرارداد در حکم یک «فرع» بر «اصل» است. یعنی شروط ضمن قرارداد فرع و خود قرارداد اصل است و هر اتفاقی که برای اصل بی‌افتد، فرع هم تابع آن خواهد بود و اگر قرارداد اصلی باطل شود شروط ضمن آن مانند شرط داوری هم بی‌استفاده خواهند بود. مطابق این تحلیل، شرط داوری استقلالی از قرارداد اصلی ندارد.
اما در مقابل برخی دیگر از حقوق‌دانان معتقدند که شرط داوری به دلیل ماهیت وجودی آن مستقل از سرنوشت قرارداد اصلی است. به این معنا که اصولا قصد طرفین یک قرارداد از درج شرط داوری، امکان رسیدگی به اختلافات ناشی از قرارداد از طریق مکانیزم داوری است.
به همین خاطر باید در زمانی که قرارداد اصلی به هر دلیل در آستانه فسخ یا بطلان قرار گرفت و یا با بروز اختلافی به هر شکلی به اتمام برسد، بتوان از ظرفیت حل اختلاف توسط داوری استفاده کرد.
بنظر می‌رسد به لحاظ منطقی نظر دسته دوم را بتوان تایید کرد. چرا که اگر قدرت سازوکار داوری به عنوان شرط ضمن عقد به اندازه کافی نباشد اصلا نمی‌توان وجود آن را سودمند دانست.
به همین خاطر در رویه بین‌المللی شاهد به رسمیت شناختن موضوع استقلال شرط داوری هستیم.
البته موضوع این مطلب استقلال شرط داوری در دعاوی تجاری بین‌المللی است و نباید به راحتی موضوع استقلال شرط داوری را به دعاوی ملی نیز تعمیم داد چرا که در این خصوص نیازمند مستندات قانونی بیشتری هستیم و بحث طولانی‌تری در زمینه حقوقی داخلی وجود دارد.
در مجموع می‌توان ادعا کرد که استقلال شرط داوری از قرارداد اصلی در عرف تجاری بین‌المللی پذیرفته شده است و سرنوشت قرارداد اصلی هر چه باشد، می‌توان از مکانیزم داوری شرط داوری همچنان استفاده کرد.
درباره شرط داوری سوالی دارید؟
در این مطلب استدلال کردیم که اصولا شرط داوری در دعاوی تجاری بین‌المللی از استقلال برخوردار است و اگر قرارداد اصلی به هر دلیل باطل یا فسخ شود، اصطلاحا همچنان شرط داوری زنده است و می‌توان از ظرفیت ان برای حل هر اختلاف مربوط به قرارداد استفاده کرد. بالاخص زمانی که اختلاف سبب تضعیف قرارداد یا به سمت فسخ یا بطلان رفتن آن شود.
مهم‌ترین نکته در این خصوص توجه به ماهیت شرط داوری تنظیم شده است که بایستی به نحوی دقیق و جامع نگاشته شود تا از حداکثر ظرفیت حل اختلاف آن استفاده شود.
اگر در خصوص قرارداد داوری یا شرط ضمن آن سوالی دارید می‌توانید از دانش گروه مشاوران و کارشناسان حقوقی وینداد در این زمینه استفاده کنید و با استفاده از امکانات وبسایت وینداد ابهامات خود را رفع کنید.
