با گسترش روابط تجاری اعم از داخلی و خارجی، معامله بر اساس اعتبار تجار رشد فزاینده‌ای یافت. اسناد تجاری یکی از مهم‌ترین و پرکاربردترین شیوه‌هایی است که تجار برای پرداخت وجه معاملات خود از آن استفاده می‌کنند. از سویی تجار برای کار نیازمند حمایت‌های قانونی هستند که کار آن‌ها را تسهیل و به آن‌ها آسودگی بدهد که مطمئن باشند سرمایه آن‌ها در این راستا به خطر نمی‌افتد. به همین منظور قانون اصولی را بر اسناد تجاری به‌صورت خاص حاکم کرده است تا بتواند بیشترین حمایت را از این اسناد بنماید. مهم‌ترین اصلی که بر اسناد تجاری حاکم است وصف تجریدی بودن اسناد تجاری است که سایر اصول از آن نشات می‌گیرد. ما نیز در این مطلب با توجه به این مطلب به توضیح اصول حاکم بر اسناد تجاری می‌پردازیم.
سند چیست؟
برای شناخت خصوصیات اسناد تجاری در مرحله نخست باید بدانیم ما به چه چیزی سند اطلاق می‌کنیم. در لغت سند به نوشته‌ای گفته می‌شود که بتوان به آن اعتماد و استناد کرد. در همین راستا در حقوق نیز به نوشته‌ای که بتوان در مقام دفاع یا دعوا به آن استناد کرد و بدین‌وسیله تعهد یا قراردادی را به اثبات رساند به آن سند اطلاق می‌شود.
انواع سند:
در دنیای حقوق اسناد به دودسته سند عادی و رسمی تقسیم می‌گردد. علاوه بر تقسیم اسناد به عادی و رسمی تقسیم‌بندی دیگری نیز در حقوق وجود دارد و آن تقسیم اسناد به تجاری و غیرتجاری است. آنچه برای ما اهمیتت دارد تقسیم سند به سند تجاری و غیرتجاری است که در ادامه به توضیح آن می‌پردازیم.
اسناد تجاری چه اسنادی هستند؟
بر اساس وصف تجاری ما می‌توانیم اسناد را به دو دسته سند تجاری و غیرتجاری تقسیم نماییم. د قانون تجارت ایران تعریفی از اسناد تجاری نشده است اما با توجه به فضای حاکم بر مواد قانون تجارت و در یک مفهوم عام می‌توانیم بگوییم که هر سندی که در روابط تجاری بین تجار استفاده می‌شود یک نوع سند تجاری است. اما در یک مفهوم محدودتر و خاص و با توجه به مواد قانون تجارت، اسناد تجاری فقط شامل برات، چک و سفته می‌شود، چراکه علاوه بر حمایت‌های خاص قانون تجارت دارای اوصاف خاص تجاری نیز هستند.
در مقابل اسناد تجاری، اسناد غیرتجاری قرار دارند که به اسنادی اطلاق می‌شود که جنبه تجاری ندارند. از مهم‌ترین اسناد غیرتجاری می‌توان به شناسنامه و عقدنامه نام برد.
خصوصیات اسناد تجاری
مهم‌ترین خصوصیات اسناد تجاری عبارت است از:
- قابلیت نقل‌وانتقال:
اسناد تجاری به‌راحتی قابل‌انتقال به دیگران هستند. بدین‌صورت ه اگر در وجه حامل صادرشده باشد صرفاً قبض و اقباض برای انتقال کافی است و درصورتی‌که به نام شخص خاصی باشد با ظهر نویسی می‌توان انتقال داد.
- شکلی بودن اسناد تجاری:
اسناد تجاری برای اینکه بتوانند از حمایت‌های قانونی برخوردار باشند، باید مطابق با ویژگی‌های شکلی که در قانون برای آن تعیین‌شده است تکمیل و صادرشده باشد.
- مرور زمان:
برای طرح شکایت از طریق اسناد تجاری باید حتماً مواعد قانونی ذکرشده در قانون تجارت رعایت گردد وگرنه دعوا شما در دادگاه شنیده نخواهد شد. این ویژگی به مرور زمان اسناد تجاری معروف است.
- مزایای قانونی:
شما با استفاده از این اسناد می‌توانید از مزایای قانونی هم چون انتخاب دادگاه صالح، صدور قرار تأمین خواسته، توقیف اموال بدهکار و مسئولیت تضامنی بدهکاران برخوردار شوید.
اصول حاکم بر اسناد تجاری
بر اسناد تجاری اصول مختلفی حاکم است که همهٔ آن‌ها از یک اصل به نام وصف تجریدی بودن اسناد تجاری نشات می‌گیرد. ما ابتدا به توضیح این وصف پرداخته سپس اصول نشات گرفته از آن را بیان می‌کنیم.
وصف تجریدی بودن اسناد تجاری
یکی از مهم‌ترین اصول حاکم بر اسناد تجاری وصف تجریدی بودن آن است. بر اساس این وصف امضای سند تجاری منجر به متعهدی مستقل از منشأ و اصل صدور می‌شود. به بیان ساده نر اسناد تجاری مستقل از منشأ صدور خود که می‌تواند قرارداد یا معامله باشد به‌محض امضا توسط صادرکننده برای وی تعهدات و حقوقی را به وجود می‌آورد. در حقیقت با توجه به این اصل بین دو رابطهٔ حقوقی یعنی رابطه‌ای که مبنای صدور و انتقال سند تجاری است با رابطهٔ حقوقی ناشی از تنظیم و گردش آن تفکیک قائل می‌شویم. با توجه به این ویژگی اصول زیر را می‌توان استنباط کرد.
اصل عدم استماع ایرادات
این اصل بیان می‌دارد که درصورتی‌که دارنده اسناد تجاری به هر یک از مسئولین پرداخت وجه مراجعه نماید، می‌تواند مبلغ تعهد را دریافت کند ولو اینکه معامله دارای ایراد باشد. چراکه دارنده با حسن نیت اسناد تجاری از ایرادات اطلاعی ندارد و این ایرادات تنها در روابط طرفین معامله قابلیت استناد دارد. در قانون تجارت به‌صراحت این موضوع بیان‌نشده است اما با رجوع به رویه قضایی می‌توانند متوجه این موضوع می‌شوید. اما این اصل به‌صورت مطلق نیز قابلیت اجرا ندارد بلکه استثنائاتی نیز دارد که عبارت است از:
- ایرادات علیه دارنده با سو نیت: اگر دارنده سند تجاری با سو نیت اقدام به ظهر نویسی و انتقال سند به شخص دیگری نماید، نمی‌شود به این اصل استناد کرد.
- ایرادات شکلی سند: درصورتی‌که سند تجاری دارای ایرادات شکلی که در قانون برای شناخت سند تجاری لازم است باشد، سند از زمره اسناد تجاری خارج و می‌توان به ایرادات استناد نمود.
- ایرادات امضا: اصل بر ایجاد تعهد رضایت و اراده است. در صورتی متعهد به امضا خود که نشان‌دهندهٔ رضایت به ایجاد تعهد است ایراد نماید باید به این ایراد رسیدگی شود.
اصل استقلال امضا
بر اساس این اصل هر امضایی که بر روی سند باشد اعم از ظهر نویسی، ضمانت و … مستقل از سایر امضاها دارای اعتبار است. بنابراین اصل اگر ادعای مبنی بر جعل یا هر عنوان دیکری مربوط به یکی از امضاها شود صادرکننده نمی‌تواند از پرداخت وجه خودداری نماید. امضای اسناد تجاری می‌تواند از نوع امضای الکترونیکی باشد. برای ثبت امضای الکترونیکی خود می‌توانید از طریق سایت وینداد اقدام کنید.
اصل استقلال تعهد
امضاکننده اسناد تجاری باید بداند که به‌صرف امضا سند پرداخت وجه را متعهد شده است و این تعهد مستقل از منشأ اصلی بدهی است.
نتیجه‌گیری
در این مطلب ما تلاش کردیم شما را با اصولی که بر اسناد تجاری است آشنا کنیم. همان‌طور که بیان شد این اصول از یک اصل بانام وصف تجریدی بودن اسناد تجاری نشات می‌گیرد. شما در هنگام صدور یا انتقال اسناد تجاری باید این اصول را مدنظر قرار دهید تا در دام مشکلات حقوقی قرار نگیرید. شما اگر مشکلی در خصوص اسناد تجاری دارید کافی است با ما از طریق بخش مشاوره تلفنی در میان بگذارید. وینداد در کنار شماست.
