قراردادها به جهت اینکه نکات حقوقی فراوانی دارند، همه افراد از آن اطلاعات دقیقی ندارند. از این‌رو بعضاً دیده می‌شود که این عدم اطلاع، منجربه بروز ضررها و خساراتی جبران ناپذیر می‌گردد. یکی از نکات بسیار مهمی که مطرح می‌شود که به عنوان مثال برای ثبت عقد نکاح و یا طلاق، حضور دو شاهد در دفترخانه ضروری است. برخی این موضوع را تعمیم می‌دهند و بیان می‌کنند که در تمامی عقود و قراردادهای دیگر از جمله قراردادهای کار حضور دو شاهد و امضای شاهد ضرورت دارد تا عقد و یا قرارداد اعتبار پیدا کند. اما آیا واقعاً چنین است؟!
شهادت چیست؟
همیشه در تمامی سیستم‌های حقوقی شهادت شهود به عنوان یکی از مهمترین ادله اثبات دعوا مورد استفاده طرفین آن برای اثبات ادعاهای به کار می‌رود. در عین حال نحوه استفاده و درجه اعتبار آن از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. شهادت در اصل اظهارات اشخاص خارج از عقد، قرارداد یا دعوی است که امر مورد را دیده، شنیده یا شخصاً از آن آگاه شده است.
شرایط امضای شاهد چیست؟
برای اعتبار امضا به عنوان شاهد در یک قرارداد، لازم است که شرایط زیر وجود داشته باشد:
۱- بالغ بودن: اولین شرط شاهد یا گواه بلوغ است. شهادت اطفالی را که به سن پانزده سال تمام نرسیده‌اند فقط ممکن است برای مزید اطلاع استماع نمود؛ مگر در مواردی که قانون شهادت این قبیل اطفال را معتبر شناخته باشد.
به عبارت دیگر اهلیت برای دادن شهادت یا گواهی در حال حاضر ۱۵ سال تمام است. از این لحاظ تفاوتی بین پسر و دختر نیست. با این وجود چون ماده ۱۵۵ قانون آیین دادرسی کیفری بلوغ را از شرایط گواه یا شاهد قرار داده است، باید پذیرفت که اگر شخص شاهد یا گواه علی رغم رسیدن به سن پانزده سالگی بالغ نشده است، شرط مزبور در او وجود ندارد.
۲- عاقل بودن: یکی دیگر از شرایط شاهد یا گواه، عقل است و شهادت مجنون معتبر شناخته نمی‌شود.
۳- ایمان: ایمان بر اساس فقه شیعه به مفهوم مسلمان بودن است. بنابراین اگر شاهد یا گواه از اقلیت‌های دینی باشد نمی‌تواند علیه مسلمانان گواهی دهد، ولیکن گواهی او علیه هم دین خودش معتبر است.
۳- داشتن عدالت: شاهد باید که عادل باشد و این عدالت به معنای این است که شخص سابقه فسق و اشتهار به فساد نداشته باشد. در تشخیص فسق و فساد مفاهیم عرفی آن‌ها با توجه به شرایط زمانی و مکانی و حتی موقعیت اجتماعی گواه مد نظر قرار می‌گیرد.
۴- نداشتن نفع شخصی در دعوا
۵- نبودن دشمنی دنیوی میان طرفین
۶- اشتغال نداشتن به تکدی و ولگردی
۷- طهارت مولد: طهارت مولد یا حلال زاده بودن به عنوان یکی از شرایط شاهدان است.
نکات حقوقی شرایط شهادت چیست؟
علاوه‌بر شرایط هنگامی که می‌خواهید از امضای شاهد یا شهادت او استفاده کنید باید نکات زیر را رعایت کنید:
- شهادت باید از روی قطع و یقین باشد، نه به طور شک و تردید.
- شهادت باید مطابق با دعوا باشد اما اگر در لفظ مخالف و در معنی موافق یا کمتر از ادعا باشد ضرری ندارد.
- شهادت شهود باید مفادا متحد باشد. بنابراین اگر شهود به اختلاف شهادت دهند، قابل اثر نیست. البته مگر در صورتی که از مفاد اظهارات آن‌ها قدر متیقنی به دست آید.
- اختلاف شهود در خصوصیات امر، اگر موجب اختلاف در موضوع شهادت نباشد، ایرادی ندارد.
- در صورتی که شاهد از شهادت خود رجوع کند یا معلوم شود بر خلاف واقع شهادت داده است، شهادت او اثری ندارد.
- شهادت بر شهادت در صورتی مسموع است که شاهد اصل وفات یافته یا به واسطه مانع دیگری مثل بیماری و سفر و حبس و غیره نتواند حاضر شود.
آیا برای تنظیم قراردادها به امضای شاهد نیاز داریم؟
در پاسخ به این سوال باید گفت؛ خیر!
در غالب قراردادها وجود و امضای شاهد به هیچ عنوان شرط اعتبار آن قرارداد نیست. بنابراین صرف امضای طرفین قرارداد برای صحت قرارداد کفایت می‌کند. اما نکته حائز اهمیت آن است که همواره توصیه می‌شود که در هنگام تنظیم قراردادها دو شاهد حضور داشته باشند، چرا که بعضاً دیده می‌شود پس از انعقاد قرارداد اختلافاتی به وجود می‌آید و حضور شاهد منجر می‌شود تا اثبات حق با سرعت بسیار بالاتری انجام شود.
به عبارت دیگر امضای شاهد صرفاً از نظر اثبات در دادگاه می‌تواند راهگشا و کمک کننده باشد و در واقع حضور و امضای شاهد شرط اعتبار قرارداد نیست.
جمع‌بندی
در نهایت باید بیان نمود که در برخی عقود و قراردادها حضور و امضای دو شاهدی که شرایط فوق را دارند ضروری است اما غالباً چنین نیست و قرارداد عادی بدون امضای دو شاهد انجام معتبر است. برای مثال شاهد در صلح نامه، قرارداد کار، قرارداد اجاره و سایر قراردادها ضروری نیست.
اما توصیه می‌شود که همواره در تمامی قراردادها دو شاهدی که دارای تمامی شرایط بالا هستند را به همراه خود داشته باشید چرا که در آینده اگر اختلافی ایجاد شود، میتوان از شهود به عنوان ادله اثبات استفاده کرد و اثبات حق را تسریع نمود.
سوالات متداول
آیا امضای شاهد در قرارداد ضروری است؟
خیر، جر در موارد محدودی مثل نکاح، امضای شاهد ضروری نیست. اما استفاده از این مورد باعث می‌شود در صورت اختلاف بتوانید دعوای خود را ساده‌تر پیگیری کنید.
آیا هر شخصی را میتوان به عنوان شاهد گرفت؟
خیر، شرایط قانونی شاهد بهطور کامل در قانون ذکر شده است. برای مثال شاهد باید بالغ (بالای ۱۵ سال) و عاقل باشد و با طرف دعوا دشمنی نداشته باشد.
