قراردادهای کار به عنوان یکی از رایج‌ترین قراردادهای استخدامی در حوزه کسب‌وکارها، دارای نکات حقوقی زیادی هستند. موضوعاتی نظیر تعیین نوع قرارداد، تنظیم بندهای مهم قرارداد مانند دستمزد و تعهدات کارگر و کارفرما و غیره از موارد اساسی قرارداد کار هستند. یکی از موضوعات مهم مرتبط با قراردادهای کار مسئله خاتمه و بطلان قرارداد کار است که ممکن است تحت عناوینی نظیر پایان قرارداد کار، اتمام قرارداد کار، اختتام، بطلان یا تعلیق قرارداد کار نیز شناخته شود.
در این مطلب وینداد با بیان مواردی مثل شروط باطل در قرارداد کار به متن نامه خاتمه قرارداد و نامه خاتمه قرارداد کار می‌پردازیم.
نگاهی به موضوع بطلان قرارداد کار
منظور از بطلان قرارداد کار این است که یک قرارداد کار به دلیل شروط باطل در قرارداد کار، از ابتدا شکل نگرفته است و گویی هرگز وجود نداشته است. موارد زیر برخی از عوامل بطلان قرارداد کار هستند:
غیرقانونی یا نامشروع بودن موضوع قرارداد
گاهی ممکن است خاتمه و بطلان قرارداد کار به علت نامشروع یا غیرقانونی بودن موضوع قرارداد باشد. مثلا اگر یک کارفرما شخصی را برای ساخت مواد مخدر یا پخش مشروبات الکلی استخدام کند، این قرارداد از اصل باطل است چرا که این موضوعات از نظر قانون ایران، ممنوع هستند.
عدم وجود شرایط قانونی در کارگر
علت دیگری که می‌تواند منجر به خاتمه و بطلان قرارداد کار شود، عدم وجود شرایط قانونی در کارگر است. به طور مثال استخدام کودکان یا اتباع خارجی بدون مجوز از اسباب بطلان قرارداد کار هستند. البته باید توجه داشت که پس از بطلان این قرارداد، کارگر می‌تواند اجرت‌المثل خدمات خود را دریافت کند.
نگاهی به موضوع خاتمه قرارداد کار
با نگاهی به قانون کار و متون حقوقی مرتبط با قراردادهای کار میتوان چند دلیل عمده خاتمه و بطلان قرارداد کار را شناسایی کرد. منظور از خاتمه و بطلان قرارداد کار این است که با به وجود آمدن مواردی خاص، اعتبار قرارداد کار به اتمام می‌رسد یا اسباب فسخ قرارداد ایجاد می‌شود.
دلایل اصلی خاتمه قرارداد کار در ماده ۲۱ قانون کار درج شده است که میتوان آن‌ها را به دو دسته اسباب ارادی و غیرارادی خاتمه قرارداد تقسیم کرد. در ادامه به هر یک از این دلایل به شکلی جداگانه می‌پردازیم.
اتمام موضوع قرارداد کار
برخی از انواع قراردادهای کار، قرارداد کار معین هستند که در آن کارگر تکلیف به انجام عملی معین و مشخص را دارد. یکی از موارد خاتمه قرارداد کار در این قراردادها، انجام شدن عمل مورد نظر قرارداد است.
مثلا اگر در یک قرارداد رنگ زدن یک اتاق خواب بر عهده کارگر قرار گرفته باشد، پس از انجام کامل عملیات رنگ زدن اتاق، قرارداد کار خود به خود به پایان می‌رسد. در این شرایط نیازی به تنظیم متن نامه خاتمه قرارداد نیست.
اتمام مدت قرارداد کار
اکثر قراردادهای کار از نوع قرارداد کار موقت هستند. مثلا کارگر برای ۶ ماه تکلیف به انجام موضوع قرارداد کار دارد. پس از انقضای این مدت قرارداد کار خاتمه می‌یابد. البته در این نوع قراردادها، پیش از اتمام مدت قرارداد، کارفرما و کارگر می‌توانند به شکل ضمنی یا صریح مدت آن را تمدید کنند.
استعفای کارگر
لازم به ذکر است که حق استعفا، از حقوق کارگری است که مطابق قرارداد کار در حال انجام موضوع قرارداد است. البته نباید فراموش کرد که این استعفا تابع ضوابط خاصی است. کارگری که مایل به استعفا است، باید پیش از ترک کار، یک ماه به کار خود ادامه دهد و کارفرما را از قصد استعفای خود آگاه کند تا کارفرما فرصت جایگزین کردن کارگر برای ادامه پروژه خود را داشته باشد.
تردیدی نیست که استعفای کارگر نیز از اسباب ارادی خاتمه قرارداد کار محسوب می‌شود.
اخراج کارگر
کارفرما می‌تواند تحت شرایطی مانند عدم انجام وظایف قراردادی از سوی کارگر یا ایجاد بی‌نظمی در محیط کار، قرارداد کار را فسخ و در واقع کارگر متخلف را اخراج کند. البته اخراج کارگر به سادگی امکان‌پذیر نیست و باید برخی شرایط و ضوابط قانونی در نظر گرفته شود.
بازنشستگی کارگر
یکی از اسباب رایج پایان قراردادهای کار، بازنشستگی کارگران است. مستند به ماده ۲۳ قانون کار، مقررات حمایتی مرتبط با بازنشستگی کارگر تابع قانون تامین اجتماعی خواهد بود.
از کار افتادگی کارگر
گاهی ممکن است یک کارگر بنا به دلایلی مانند بروز بیماری یا معلولیت و غیره که ناشی از شغل او (انجام موضوع قرارداد کار) باشد، دچار از کار افتادگی کلی یا جزئی شود. در چنین وضعیت‌هایی اگر از کار افتادگی دائمی تلقی شود، خاتمه قرارداد کار اتفاق خواهد افتاد. لازم به ذکر است که این موضوع لطمه‌ای به پیروی از مقررات تامین اجتماعی و حمایت‌های قانونی از کارگر از کار افتاده نخواهد زد. البته اثبات این امر که از کار افتادگی کارگر ناشی از حرفه او بوده است، چندان ساده نیست.
موضوع از کار افتادگی کارگر در میان اسباب خاتمه قرارداد کار قوانین و مقررات نسبتا فراوانی دارد که نیازمند توجه بیشتر است.
جمع‌بندی
قراردادهای کار ممکن است به دلایل مختلفی خاتمه پیدا کنند. در این مطلب سعی شد تا رایج‌ترین اسباب قانونی اختتام قرارداد کار بررسی شود. با این حال ممکن است قراردادهای کار مانند سایر قراردادهای حقوقی، به دلایل دیگری هم به پایان برسند. فسخ قراردادهای کار موضوعی است که تابع شرایط خاص هر قرارداد است. به همین خاطر نباید تصور کرد دلایل ذکر شده در این مطلب، تنها اسباب خاتمه قرارداد کار هستند.
یکی از مواردی که می‌تواند از رخ دادن بسیاری از دلایل ارادی خاتمه قرارداد کار جلوگیری کند، تنظیم قرارداد کار جامع و دقیق است که توسط کارشناسان حقوقی انجام شود.
سوالات متداول
شروط باطل در قرارداد کار شامل چه مواردی است؟
از جمل شروط باطل در قرارداد کار میتوان به غیرقانونی یا نامشروع بودن موضوع قرارداد و همچنین عدم وجود شرایط قانونی در کارگر اشاره کرد.
نامه خاتمه قرارداد کار در چه مواردی کاربرد دارد؟
گاهی قرارداد به دلایلی مثل اتمام موضوع، مدت، استعفا یا بازنشستگی کارگر خاتمه پیدا می‌کند که در این موارد می‌توانید نامه خاتمه قرارداد کار تنظیم کنید.
