از جمله مهم‌ترین و رایج‌ترین اسناد تجاری که مقررات مختلفی ناظر بر آن وضع شده است، چک است. در این مطلب قصد داریم تا به مهم‌ترین نکات مربوط به چک و صدور اجرائیه نسبت به چک بپردازیم. یکی از طرق مطالبه وجه چک متوسل شدن به اجرای ثبت یا صدور اجرائیه نسبت به چک است.
تعریف چک از منظر قانون تجارت چیست؟
به صورت کلی وفق مقررات قانون مدنی منظور از سند، نوشته‌ای است که در مقام دفاع یا دعوا قابل استناد باشد. این تعریف از سند سبب شده است که تقسیم بندی‌های مختلفی از آن ارائه گردد. یکی از مهم‌ترین موارد اسناد که موضوع این مطلب نیز می‌باشد اسناد تجاری علی الخصوص چک است.
از اسناد تجاری در قانون تجارت ایران به صورت دقیق تعریفی ارائه نشده است لیکن تعریفی که دکترین از اسناد تجاری ارائه داده است عبارتست از هر سندی که در تجارت و در روابط بازرگانی به‌کار برود و علاوه بر اینکه مورد حمایت خاص قانونگذار در قانون تجارت قرار گرفته، دارای اوصاف خاص تجاری نیز باشند. حال که با تعریف و مفهوم دقیق اسناد تجاری اشنا شدیم، ضرورت دارد که به تبیین دقیق تعریف چک بپردازیم.
تعریفی که از چک ارائه شده آنست که سندی است که به موجب آن صادرکننده می‌تواند از حساب موجود در بانک پولی برداشت نماید یا به دارایی موجود در بانک بیفزاید. تفاوت چک با سایر اسناد تجاری آن است که بر مبنای قانون صدور چک، چک را فقط بر روی بانک می‌توان صادر نمود و به عبارت دیگر صرفاً محال‌علیه چک بانک است.
از جمله نکاتی که طبق قانون بایستی در حین صدور چک بدان توجه نمایید آنست که در چک باید محل صدور و تاریخ صدور قید شود و به امضای صادرکننده چک برسد و پرداخت وجه چک نباید وعده‌دار باشد. با این توضیح ضرورت دارد تا به صورت مختصر به تفاوت‌های میان چک و سایر اسناد تجاری بپردازیم تا مفهوم دقیق آن مشخص‌تر شود.
تفاوت‌های میان چک و سایر اسناد تجاری
اولین و مهم‌ترین تفاوتی که میان چک و سفته و برات وجود دارد آنست که چک از نظر اجرا در حکم اسناد لازم‌الاجراست، بنابراین امکان پیگیری چک برگشتی از طریق اجرای ثبت وجود دارد اما در خصوص برات و سفته چنین مزیت قانونی وجود ندارد.
دومین تفاوت آنست که چک از ضمانت اجرای کیفری برخوردار است. بدین توضیح که اگر وجه چک در سررسید مقرر پرداخت نگردد دارنده چک می‌تواند از طریق شکایت کیفری در دادسرا نسبت به مطالبه وجه آن و تعقیب کیفری صادرکننده اقدام نماید در حالی‌که برات و سفته صرفاً از طریق حقوقی و غیر کیفری قابل پیگیری هستند.
تفاوت مهم دیگری که در این حوزه وجود دارد آنست که به منظور صدور برات و سفته، صادر کننده می‌تواند از مهر یا امضای خود استفاده کند، اما صحت چک منوط به امضای صادرکننده آن است.
مراحل صدور اجرائیه نسبت به چک
در صورتی که چک به صورت صحیح صادر شود و دارنده چک در موعد سر رسید به منظور وصول مطالبات آن به بانک مراجعه نماید لیکن چک خالی از وجه باشد، قانونگذار به منظور حمایت از دارنده چک یه راهکار کیفری، حقوقی (غیرکیفری) و ثبتی را پیش بینی نموده است.
با توجه به موضوع مطلب، از پرداختن به دو راهکار فوق خودداری نموده و صرفاً به راهکار ثبتی می‌پردازیم.
مطابق این راهکار، به جهت آنکه وفق قانون، چک یک سند لازم الاجرا محسوب می‌شود، اگر صادر کننده چک نتوانست به تعهدات خود مبنی بر پرداخت وجه چک عمل نماید، دارنده چک می‌تواند چک مذکور را به اجرا بگذارد تا بتواند مبلغ آن را وصول نماید.
بدین منظور، اولین مرحله آنست که دارنده به بانک محال علیه (بانکی که چک در وجه آن صادره شده) مراجعه نموده و گواهی عدم پرداخت وجه چک برگشتی را دریافت کند.
در گام دوم دارنده بایستی به اداره ثبت اسناد محل صدور چک مراجعه و فرم مخصوص صدور اجراییه برای چک برگشتی را تکمیل نماید. در این مرحله به منظور شروع فرآیند اداری ارائه کپی چک برگشتی و گواهی عدم پرداخت به همراه تقاضای صدور اجراییه چک ضرورت دارد.
پس از مراحل فوق، در صورتی که مدارک کامل بوده و فرآیند اداری به خوبی ادامه یابد، اجرای ثبت، اجرائیه نسبت به چک صادر شده است را به صادر کننده چک ابلاغ نموده و به وی 10 روز مهلت اعطا می‌شود تا وجه چک را به دارنده بپردازد. در صورتی که موعد 10 روزه خاتمه یابد و کماکان صادرکننده، مدرکی دال بر پرداخت وجه چک ارائه ننماید، اموال صادر کننده چک به موجب اجراییه صادره توقیف خواهد شد.
در این بخش توجه به نکته‌ای ضرورت دارد. بدین توضیح که معرفی اموال مربوط به صادرکننده بر عهده دارنده چک برگشتی است. بنابراین وی باید اموالی را به اجرای ثبت معرفی کند که جزء مستثنیات دین صادر کننده چک نباشد.
وفق قانون نحوهٔ اجرای محکومیت‌های مالی، مستثنیات دین شامل یک مسکن، یک خودرو و اسباب و اثاثیه ضروری زندگی است.
سخن آخر
صدور اجرائیه نسبت به چک از جمله طرقی است که به موجب قانون به منظور احیای حقوق دارنده چک پیش بینی شده است. بدین منظور دارنده موظف است پس از صدور گواهی عدم پرداخت به اداره ثبت مراجعه نماید.
در صورتی که در خصوص مراحل صدور اجرائیه نسبت به چک و نکات مربوط به آن سؤال یا ابهامی دارید می‌توانید با مراجعه به بخش مشاوره تلفنی با تیم حقوقی وینداد در ارتباط باشید.
