شرایط فسخ قرارداد کار از طرف کارگر و کارفرما

قرارداد کار برای همکاری کارفرما و شخصی که می‌خواهد به‌عنوان کارگر یا کارمند استخدام شود، کاربرد دارد. این قرارداد به طرفین کمک می‌کند تا از تمامی تعهدات و شرایط همکاری به‌طور شفاف اطلاع پیدا کنند و در صورت بروز هر گونه مشکل حقوق خود را ساده‌تر مطالبه نمایند. برای مثال ممکن است، کارفرما یا کارگر اقدام به فسخ قرارداد کار کند. در این شرایط هر یک از طرفین چگونه می‌توانند حقوق خود را مطالبه کنند؟

در این مقاله با بیان شرایط فسخ قرارداد کاری در هر یک از انواع قرارداد کار، شرایط فسخ قرارداد کار از طرف کارگر و همچنین کارفرما را بررسی خواهیم کرد.

شرایط فسخ قرارداد کار از طرف کارگر و کارفرما کدام است؟

قانونگذار در قوانین قرارداد کار مواردی را پیش بینی کرده است که در صورت بروز آن‌ها، قرارداد کار از طرف کارگر و کارفرما فسخ می‌شود. این موارد در قرارداد کار معین و قرارداد پیمانی با هم متفاوت است که به‌صورت کلی می‌توان آن را شامل شرایط زیر دانست:

فوت کارگر

اگر کارگر هنگامی که مشغول به انجام کار است به هر دلیلی فوت کند، قرارداد کار او فسخ می‌شود. در این حالت ورثه‌ او حقوقی را دارا می‌شوند که کارفرما و سازمان تامین اجتماعی باید به پرداخت آن‌ها مبادرت نمایند. این موارد می‌تواند شامل تمام حقوق معوقه و سنوات کارگر باشد که در این شرایط به ورثه‌ی او پرداخت می‌شود. علاوه بر این موضوع سازمان تامین اجتماعی باید به ورثه‌ حقوقی به عنوان حقوق مستمری پرداخت کند.

حال شاید این سوال برای شما پیش بیاید که اگر کارفرما فوت کند هم قرارداد کار فسخ می‌شود؟ در این حالت باید گفت که اجباری در قانون دیده نمی‌شود و در صورت فوت کارفرما، قرارداد کار همچنان دارای اعتبار است. در این شرایط ورثه‌ کارفرما باید به اجرای قرارداد منعقد شده مبادرت نمایند.

بازنشستگی کارگر  

اگر در مدت قرارداد کار، تاریخ بازنشستگی کارگر فرا برسد، قرارداد کار او مشمول شرایط خاتمه و فسخ قرارداد می‌شود. در این حالت کارفرما می‌تواند اقدام به فسخ قرارداد نماید. با استناد به ماده ۲۳ قانون کار، سازمان تامین اجتماعی موظف به پرداخت مستمری بازنشستگی شده است.

ماده ۲۳ قانون کار: “کارگر از لحاظ دریافت حقوق یا مستمری‌های ناشی از فوت، بیماری، بازنشستگی، بیکاری، تعلیق، از کارافتادگی کلی و جزئی یا مقررات حمایتی و شرایط آن‌ها تابع قانون تامین اجتماعی خواهد بود.”

از کارافتادگی کارگر

با توجه به ماده فوق، از کارافتادگی دارای دو نوع است:

۱- از کارافتادگی جرئی

۲- از کارافتادگی کلی

از کارافتادگی جزئی منجر به فسخ قرارداد نمی‌گردد و تنها در حالتی که از کارافتادگی کارگر به شکل کلی باشد، فسخ قرارداد اتفاق می‌افتد. در این شرایط کارگر تحت حمایت قانون تامین اجتماعی قرار می‌گیرد و از حق و حقوق خود برخوردار خواهد شد.

اتمام موضوع و مدت قرارداد کار

پس از پایان مدت قرارداد کار موقت، در صورتی زمان آن تمدید نگردد، این نوع قرارداد کار خود به خود فسخ می‌شود. همچنین هنگامی که در قرارداد کار معین موضوع آن به پایان برسد، قرارداد خاتمه می‌یابد. که در این حالت با استناد به ماده ۲۴ قانون کار، کارفرما مکلف به پرداخت مبلغی به عنوان مزایای پایان کار خواهد بود.

ماده ۲۴ قانون فوق: “در صورت خاتمه قرارداد کار، کار معین یا کار موقت، کارفرما مکلف است به کارگری که مطابق قرارداد، یک سال یا بیشتر، به کار اشتغال داشته است برای هر سال سابقه، اعم از متوالی یا متناوب بر اساس آخرین حقوق مبلغی معادل یک ماه حقوق به عنوان مزایای پایان کار به وی پرداخت نماید.”

آیا کارفرما می‌تواند قرارداد کار را به صورت یک طرفه فسخ کند؟

با استناد به ماده ۲۷ قانون کار، در مواردی کارفرما حق فسخ یک طرفه قرارداد کار را دارد.

“هر گاه کارگر در انجام وظایف محوله قصور ورزد یا آیین‌نامه‌های انضباطی کارگاه را پس از تذکرات کتبی، نقض نماید کارفرما حق دارد در صورت اعلام نظر مثبت شورای اسلامی کار علاوه بر مطالبات و حقوق معوقه به نسبت هر سال سابقه کار معادل یک ماه آخرین حقوق کارگر را به عنوان حق سنوات به وی پرداخته و قرارداد کار را فسخ نماید.”

بنابراین در صورتی که کارگر در انجام وظایف محوله خود کوتاهی کند، آیین‌نامه‌های انضباطی کارگاه را رعایت یا به تعهدات خود در قرارداد کار عمل نکند، کارفرما با انجام یکسری ضوابط حق فسخ یک طرفه قرارداد کار را خواهد داشت.

آیا امکان فسخ یک طرفه قرارداد کار برای کارگر وجود دارد؟

کارگران نیز در خصوص فسخ یک طرفه قرارداد کار می‌توانند اقدام کنند. این فسخ در قالب استعفا مطرح می‌شود. اما باید بیان کرد که این مورد دارای پیچیدگی‌هایی دارد و با استناد به بند (و) ماده ۲۱ قانون کار، تنها در قرارداد‌های کار دائم امکان پذیر است.

کارگران برای استعفای خود باید یک ماه قبل از ترک محیط کار بصورت کتبی مراتب استعفای خود را تقدیم کارفرما نمایند. این نامه در حکم نمونه متن فسخ قرارداد کاری است. قانون کار برای آن‌ها یک مدت ۱۵ روزه درنظر گرفته است که در صورتی که از استعفای خود منصرف شوند، تغییر تصمیم خود را به کارفرما به صورت کتبی اعلام نمایند.

بیان نکته در اینجا حائز اهمیت است که اگر کارگر در محیط کاری خود حضور پیدا نکرده و غیبت کند به منزله استعفاست. اما در این حالت کارفرما می‌تواند آن را غیبت غیرموجه درنظر بگیرد. میان استعفا و ترک غیرموجه محل کار تفاوتی که وجود دارد این است که در شرایط ترک محل کار، کارگر ممکن است از برخی حقوق و سنوات خود برخوردار نشود و متضمن ضرر گردد.

درنهایت درخصوص فسخ قرارداد کار موقت و کار معین استناد به ماده‌ ۲۵ قانون کار حائز اهمیت است.

ماده‌ی ۲۵ قانون فوق: “هر گاه قرارداد کار برای مدت موقت و یا برای انجام کار معین، منعقد شده باشد هیچ یک از طرفین به تنهایی حق فسخ آن را ندارند.”

کارگر و کارفرما با توجه به قانون کار چه کسانی هستند؟

با استناد به ماده ۲ قانون کار، کارگر کسی است که به هر عنوان در مقابل دریافت حق السعی اعم از مزد، حقوق، سهم سود و سایر مزایا به درخواست کارفرما کار می‌کند.

در مقابل به موجب ماده ۳ قانون فوق، کارفرما شخصی حقیقی یا حقوقی است که کارگر به درخواست و به حساب او در مقابل دریافت حق السعی کار می‌کند.

قرارداد کار چیست؟

با استناد به ماده ۷ قانون کار: “قرارداد کار عبارت است از قرارداد کتبی یا شفاهی که به موجب آن کارگر در قبال دریافت حق السعی کاری را برای مدت موقت یا مدت غیرموقت برای کارفرما انجام می‌دهد.”

با توجه به ماده فوق، در قرارداد کار حتما باید ۲ طرف وجود داشته باشند و طرفین در این سند تمام دغدغه‌ها و خواسته‌های خود را بیان می‌دارند به مانند میزان حقوق و دستمزد و مزایا، بیمه، ساعت کاری و بسیار موارد دیگر.

قرارداد کار را با توجه به مدت زمان آن می‌توان به دسته‌های مختلف تقسیم کرد که در ادامه به هر کدام از آن‌ها می‌پردازیم.

انواع قرارداد کار کدام است؟

قرارداد کار با توجه به مدت زمان به دسته‌های مختلفی مانند قرارداد کار دائم، موقت و ساعتی تقسیم می‌شود.

۱– قرارداد کار دائم

بر اساس تبصره ۲ ماده ۷ قانون کار: “در کارهایی که طبیعت آن‌ها جنبه مستمر دارد. درصورتی که مدتی در قرارداد ذکر نشود، قرارداد دائمی تلقی می‌شود.”

با توجه به ماده فوق، قرارداد کار دائم دارای مدت زمانی نامحدود است. این نوع قرارداد برای کارگران بهترین نوع قرارداد است به دلیل اینکه برای آن‌ها امنیت شغلی به همراه دارد. این نوع از قرارداد در بین کارفرمایان کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد و دلیل عمده آن این است که برای اخراج یک کارگر که چنین قراردادی دارد باید تشریفات خاصی را انجام بدهند.

۲- قرارداد کار موقت

قرارداد کار موقت قراردادی است که باید زمان شروع و پایان کار در آن بیان شود. این نوع از قرارداد کار در دسته‌ قراردادهای معین می‌گنجد. بر این اساس حقوق و مزایا مورد توافق باید دارای قواعد خاصی باشد و از حداقل‌های موجود در قانون نباید کمتر و همینطور برخلاف آن نیز نباید باشد.

به موجب تبصره ۱ ماده ۷ قانون فوق، تعیین حداکثر زمان برای انعقاد قرارداد کار از عهده‌ کارفرما برداشته شده است تا مانع از آن بشود که قراردادهایی منعقد شود که به ضرر کارگر است.

تبصره ۱ ماده ۷ قانون کار: “حداکثر مدت موقت برای کارهایی که طبیعت آن‌ها جنبه غیر مستمر دارد توسط وزارت کار و امور اجتماعی تهیه و به تصویب هیات وزیران خواهد رسید.”

۳- قرارداد کار ساعتی

با توجه به تبصره ۱ ماده ۳۵، بند الف ماده ۳۷ و ماده ۳۹ قانون کار، این نوع از قرارداد مورد پذیرش واقع شده است. به هر کدام از این مواد بپردازیم.

تبصره ۱ ماده ۳۵ قانون فوق: “چنانچه مزد با ساعات انجام کار مرتبط باشد، مزد ساعتی و در صورتی که بر اساس میزان انجام کار یا محصول تولید شده باشد، کارمزد و چنانچه بر اساس محصول تولید شده یا میزان انجام کار در زمان معین باشد، کارمزد ساعتی نامیده می‌شود.”

بند الف ماده ۳۷ قانون فوق: “چنانچه بر اساس قرارداد یا عرف کارگاه، مبلغ مزد به صورت روزانه یا ساعتی تعیین شده باشد، پرداخت آن باید پس از محاسبه در پایان روز یا هفته یا پانزده روز یکبار به نسبت ساعات کار و یا روزهای کارکرد صورت گیرد.”

ماده ۳۹ قانون فوق: “مزد و مزایای کارگرانی که به صورت نیمه وقت یا کمتر از ساعات قانونی تعیین شده به کار اشتغال دارند به نسبت ساعات کار انجام یافته محاسبه و پرداخت می‌شود.”

جمع بندی

قرارداد کار می‌تواند در انواع مختلفی مثل قرارداد کار دائم، قرارداد کار موقت، قرارداد برای انجام کار معین تنظیم شود. اغلب قراردادهای کار از نوع موقت هستند که در قالب قراردادهای ۳ ماهه، ۶ ماهه یا یک ساله تنظیم می‌شوند.

یکی از موارد مهم در رابطه با این نوع قراردادها، فسخ قرارداد کار است که می‌تواند از جانب کارفرما یا کارگر باشد. البته این موارد در شرایط خاصی امکان ‌پذیر است، در صورت عدم این شرایط معبر نبوده و جنبه قانونی نخواهد داشت.

توجه داشته باشید که شرط اولیه برای فسخ قرارداد،‌ تنظیم قراردادی است که بر اساس آن بتوانید اقدام به فسخ و مطالبه حقوق خود نمایید. از این‌رو توصیه می‌شود، قرارداد خود را توسط کارشناسان قراردادی تنظیم کنید تا حداکثر خواسته‌های خود را در آن بگنجانید.

سوالات متداول

آیا کارفرما می‌تواند به‌صورت یک‌جانبه قرارداد کار را فسخ کند؟

در حالت عادی خیر چنین امکانی وجود ندارد. اما در صورت وجود شرایطی مثل کوتاهی کارگر در وظایف خود یا عدم رعایت آیین‌نامه انضباطی و غیره می‌تواند قرارداد کار را فسخ کند.

آیا امکان فسخ قرارداد کار توسط کارگر/کارمند به‌صورت یک‌جانبه وجود دارد؟

در این شرایط کارگر باید استعفای خود را بر اساس ضوابط قانونی به کارفرما تقدیم کرده تا فسخ قرارداد انجام شود.