فورس ماژور در قرارداد پیمانکاری خدمات چگونه است؟

احتمالا در مطالب مجله حقوقی وینداد تاکنون با قرارداد پیمانکاری و انواع آن آشنا شده‌­اید. در این مطلب قصد داریم تا با بررسی قرارداد پیمانکاری خدمات و نکات قانونی آن، به موضوع مهم فورس ماژور در این قرارداد بپردازیم و تعریف و شرایط تحقق فورس ماژور را در قراردادهای پیمانکاری خدمات بررسی کنیم. با ما همراه باشید.

در انتها اگر نیاز به مشاوره و راهنمایی در خصوص قرارداد پیمانکاری داشتید می‌توانید از مشاوره کارشناسان حقوقی ما بهره‌مند شوید.

قرارداد پیمانکاری خدمات چیست؟

به طور کلی قرارداد پیمانکاری قراردادی است که طبق آن انجام عمل مدنظر کارفرما با شرایط خاص و مدت زمان معین، بر عهده شخصی حقیقی یا حقوقی به نام پیمانکار یا مجری قرار می­‌گیرد. قرارداد پیمانکاری با توجه به زمینه موضوعی آن می­‌تواند انواع مختلفی مانند پیمانکاری ساختمان و پیمانکاری خدمات داشته باشد. اصطلاحاً قرارداد پیمانکاری خدمات آن دسته موضوعاتی را دربرمی­‌گیرد که طبیعتی پروژه­‌ای، خدماتی و غیرعمرانی داشته باشند. خدمات حمل و نقل، طراحی و تولید کالا، نظافت و… مثال‌هایی از قرارداد مذکور محسوب می­‌شوند. قرارداد پیمانکاری خدمات از لحاظ نکات قانونی شباهت زیادی به قرارداد پیمانکاری ساختمانی دارد که به طور مفصل در وینداد به آن پرداخته­‌ایم. اکنون به توضیح فورس ماژور در قرارداد پیمانکاری خدمات خواهیم پرداخت تا ببینیم در صورت تحقق شرایط فورس ماژور در این قرارداد، تکلیف تعهدات طرفین چه خواهد شد.

فورس ماژور به چه معناست؟

فورس ماژور (قوه قاهره یا قوه قهریه) واژه‌­ای اصالتاً فرانسوی است که اصطلاحاً به معنای وقوع حادثه یا حوادثی است که به دلیل غیرقابل پیش­بینی بودن و غیرقابل اجتناب بودن سبب می­‌شوند برخی یا تمام تعهدات قراردادی افراد غیرقابل اجرا شوند. ویژگی مهم فورس ماژور این است که در صورت تحقق آن در یک قرارداد، هر دو طرف قرارداد بدون نیاز به جبران خسارت از انجام تعهدات متقابل خود معاف می­‌شوند. به طور کلی حوادث برای آنکه مانعی حقوقی برای ایفای تعهدات باشند و زیرمجموعه فورس ماژور قرار بگیرند، باید دارای سه ویژگی باشد:

۱) غیرقابل پیشبینی بودن حادثه: همان‌طور که مشخص است باید وقوع حادثه برای متعهد آن کاملاً غیرقابل پیشبینی باشد چراکه متعهد موظف است اقدامات احتیاطی لازم را پیش از وقوع حوادث اتخاذ کرده باشد و امور بالقوه‌­ای که به طور معمول و متعارف بر کار او اثر می­گذارد پیشبینی کرده باشد.

۲) غیر قابل اجتناب بودن حادثه: این ویژگی یعنی حادثه باید غیر قابل دفع باشد و برای هر شخص متعارفی شرایطی را به وجود بیاورد که نتوانند تعهد خود را عملی کند. این بدین معناست که اگر حادثه به دلیل کم­‌کاری یا ضعف امکانات شخص متعهد باشد، نمی­تواند رافع مسئولیت قراردادی وی باشد.

۳) علت خارجی داشتن حادثه: معنای این ویژگی این است که حادثه باید خارج از حیطه عملکرد و وظایف متعهد اتفاق افتاده باشد. مثلا اگر علت غیرقابل اجرا شدن تعهد، مشکل در وسایلی است که متعهد به کار گرفته است، نمی­تواند عذری برای اجرایی نشدن تعهد باشد.

اکنون با دانستن معنای فورس ماژور قصد داریم تا این موضوع را با یک مثال درخصوص قرارداد پیمانکاری خدمات بررسی کنیم.

فورس ماژور در قرارداد پیمانکاری خدمات

برای فهم بهتر این موضوع، موقعیتی را تصور کنید که یک کارفرما برای تاسیس وبسایت کسب‌­وکار خود، به یک طراح وبسایت (پیمانکار) رجوع می­‌کند و با او قرارداد پیمانکاری طراحی وب‌سایت منعقد می‌کند و طرفین توافق می‌­کنند تا در قالب یک قرارداد پیمانکاری خدمات، وبسایت مذکور ظرف مدت یک ماه طراحی شده و در اختیار کارفرما قرار بگیرد. همچنین در قرارداد ذکر می­‌شود که اگر پیمانکار در تحویل وبسایت در تاریخ مقرر تاخیر بوجود آورد بایستی به ازای هر روز تاخیر مبلغی معین را بعنوان خسارت به کارفرما پرداخت کند.
زمانی که پیمانکار وارد مرحله ساخت وبسایت می‌­شود، وقوع یک طوفان شدید و ویرانگر سبب می­‌شود تمام زیرساخت­‌های ارتباطاتی شهر مانند دکل­‌های مخابراتی و تجهیزات خدمات اینترنتی از کار بی­‌افتد و پیمانکار نتواند عملیات ساخت وبسایت را ظرف مهلت مقرر در قرارداد به اتمام برساند. در چنین حالتی پیمانکار می‌تواند برای آنکه نتوانسته است تعهد خود را انجام دهد به فورس ماژور استناد کند چراکه عدم تحقق تعهد او، به دلیل وقوع طوفان و قطعی اینترنت بوده است که به وضوح حادثه‌­ای غیرقابل پیشبینی، غیرقابل اجتناب و دارای علت خارجی بوده است.

این مثالی برای امکان استناد به فورس ماژور در قرارداد پیمانکاری خدمات محسوب می­‌شد که دارای شرایط ذکر شده برای تحقق فورس ماژور بود. از زاویه‌­ای دیگر، اگر دلیل امکان تحقق تعهد قراردادی مثلاً ضعف سیستم کامپیوتر یا اشتباه پیمانکار در نگهداری از کامپیوتر خود بود، او هرگز نمی‌­توانست از این ضعف تحت عنوان فورس ماژور استفاده کند چرا که پیمانکار با علم به ضعف موجود و امکان اصلاح آن پروژه ساخت وبسایت را پذیرفته بوده است و بایستی خسارت قراردادی را پرداخت می­‌کرد.

بند فورس ماژور در قرارداد پیمانکاری خدمات

قید کردن شرایط فورس ماژور در بندهای قراردادهای پیمانکاری خدمات امری رایج است. این بند در قرارداد نشان می­‌دهد که اولاً فورس ماژور موردنظر طرفین شامل چه مواردی می­‌شود و ثانیاً در صورت بروز آن طرفین قرارداد چه حقوق و تکالیفی دارند.

معمول­‌ترین شیوه نگارش این بند بیان می‌­کند که در شرایط فورس ماژور مانند جنگ یا اعتصاب­‌های سراسری و یا حوادث طبیعی نظیر سیل، زلزله، طوفان و…  اگر ایفای تعهدات یکی از طرفین قرارداد غیرممکن شود، می‌تواند اتمام قرارداد را به طرف دیگر اعلام کند. همچنین می­‌توان تصریح کرد که اگر شرایط اضطراری، گذرا و موقتی هستند، انجام تعهدات قراردادی به طور موقت تعلیق می­‌شوند تا زمانی که فورس ماژور تمام شود و قرارداد به حالت قبلی خود بازگردد. در برهه کنونی، با وجود شیوع ویروس کرونا، انجام برخی تعهدات قراردادی تا حدی غیرممکن شده‌­اند. بررسی اینکه ویروس کرونا مصداقی از مصادیق فورس ماژور هست یا خیر در مطلبی دیگر به تفصیل بررسی شده است که می­‌توانید به آن رجوع کنید.

درباره امکان تحقق فورس ماژور در کسب‌­وکار خود سوالی دارید؟

فورس ماژور اگرچه تعریفی نسبتا واضح و روشن دارد، اما تعیین مصادیق واقعی آن در قراردادهای حقوقی از جمله قرارداد پیمانکاری خدمات به سادگی صورت نمی‌­گیرد. مواردی مانند شیوع ویروس کرونا در حال حاضر سوالات زیادی را در خصوص تعریف و مصداق فورس ماژور ایجاد کرده است. اگر در حین اجرای قرارداد پیمانکاری خدمات، تصور می‌­کنید که می­‌توانید به فورس ماژور برای عدم انجام تعهدات خود استناد کنید، پیشنهاد می­‌شود که ابتدا با مشاور یا وکیل متخصص امور قراردادها مشورت کنید.
ما در وینداد با بهره­‌مندی از متخصصین حقوقی، آماده‌­ایم تا در خصوص تدوین قرارداد پیمانکاری خدمات و یا شرایط وقوع فورس ماژور در قرارداد پیمانکاری خدمات شما و بررسی امکان استناد به آن، شما را راهنمایی کنیم.