به طور حتم تاکنون اصطلاح کپی‌رایت را بارها شنیده‌اید! در دنیای امروز که با گسترش ارتباطات دسترسی به آثار ابتکاری دیگران بسیار آسان است، کپی‌رایت بیشتر از هر زمان دیگری به عنوان یک حق مطرح می‌گردد. شاید برای شما این سوال نیز ایجاد شده باشد که ارتباط قانون کپی رایت با کسب‌وکارهای نوپا چیست؟ یا اینکه این قبیل قوانین چه حمایت‌هایی از کسب‌وکار شما می‌کنند؟
در این مطلب در صدد هستیم ضمن آشنایی با اصطلاح کپی‌رایت و مصادیق آن، با استناد به ملاک‌ها و معیارهای سازمان جهانی مالکیت فکری حمایت‌های قانونی کپی‌رایت از کسب‌وکار شما یا به عبارت دیگر منافع قانون کپی‌رایت را بازگو کنیم.
مالکیت فکری چیست؟
مالکیت فکری حقی‌ست که شخص نسبت به یافته‌ها، نتایج، ایده‌ها و آثار فکری خود دارد. حقوق مالکیت فکری متناسب با نوع اثر خلق شده تحت پوشش قانون خاصی قرار می‌گیرد. برای مثال چنانچه اثر یک نوشته باشد جز مالکیت ادبی و هنری و تحت حمایت کپی رایت و اگر یک اختراع باشد تحت حمایت قانون اختراعات و طرح‌های صنعتی قرار می‌گیرد.
با این توصیف می‌توان مالکیت فکری را شامل دو بخش کلی دانست:
- مالکیت ادبی و هنری (کپی رایت)
- مالکیت صنعتی
با گسترش دنیای فناوری، مالکیت معنوی نیز ارزش بسیاری یافته و اشخاص بیش از پیش سرنوشت کسب‌وکارهای خود را در گرو قوانین مربوط به مالکیت فکری می‌بینند. این آثار نامشهود سهم زیادی از دارایی‌های کسب وکارها را شامل میشود و تعرض و نقض قوانین مربوط به آن‌ها بعضاً ضررهای جبران‌ناپذیری به کسب وکارها و اشخاص وارد می کند.
مثل تصویرگر جوانی که با بی‌احتیاطی طرح‌هایش سرقت شده و بعد از این باید هزینه بسیاری برای احقاق حق مالکیت فکری خود بپردازد و این درحالی است که او در حال راه اندازی کسب‌وکار کوچک خود بود که با این مشکل مواجه شد.
قانون کپی رایت و کاربردهای آن
در یک تعریف ساده می‌توان گفت کپی‌رایت، حقی است که پدیدآورنده یک اثر نسبت آن دارد. به عبارت دیگر به معنای حق استفاده از اثر پدیدآورنده است. در حال حاضر تقریباً تمام کشورهای جهان از کپی‌رایت نویسندگان، هنرمندان و مولفان خود در بازه زمانی معین حمایت می‌کنند.
گستره حمایت کپی رایت در کشورهای مختلف متفاوت است. عموماً شامل کتاب، موسیقی، نقاشی، نرم‌افزارهای کامپیوتری و غیره خواهد شد. بنابراین به عنوان مثال چنانچه بدون اجازه یک فیلم یا موسیقی را تکثیر یا کتاب کسی را ترجمه یا یک نرم‌افزار را کپی کنیم، نقض حق به حساب می‌آید. اما آنچه که بسیار مهم است، ضمانت اجراهایی است که دولت‌ها برای این حق تضمین می‌کنند.
قانون کپی رایت براساس انعقاد پیمان برن میان برخی از کشورها تنظیم گردیده است. پس از انعقاد آن این امکان به وجود آمد که نویسنده‌ای که در یکی از این کشورها اثری خلق می‌کند، در سایر کشورهای عضو کنوانسیون برن نیز مورد حمایت است. علی‌رغم وجود امتیازاتی که پیوستن به این کنوانسیون دارد، ایران تاکنون به آن ملحق نشده است و به نظر می‌رسد هنوز برنامه‌ای هم برای پیوستن به این کنوانسیون وجود ندارد.
حقوق مورد حمایت قانون کپی رایت
به طور کلی اصل اساسی حقوق مالکیت فکری، استفاده انحصاری از آن است. در کپی‌رایت دو نوع حق انحصاری وجود دارد:
- حقوق اقتصادی که با تکیه بر آن مبدع یک اثر می‌تواند از عواید اقتصادی اثر خود بهره‌مند گردد.
- حقوق اخلاقی که ارتباط میان مبتکر و اثر ابتکاری را حفظ می‌نماید و عموماً ناظر بر حقوقی است که به شهرت یک نفر زیان وارد می‌نماید.
حمایت‌های قانون کپی‌رایت از کسبوکارها
در حقوق ایران در خصوص مالکیت ادبی و هنری تاکنون قوانین منسجمی وجود نداشته است. با این حال طبق قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان حقوقی به وجود آمده است که در اینجا به برخی از آن‌ها اشاره خواهیم کرد:
- چنانچه اثر خلق شده دارای اصالت و ناشی از تراوشات فکری و خلاقیت های یک نفر یا یک جمع باشد، مشمول حمایت قانونی است.
- یکی از مهم‌ترین نکات این است در حقوق مالکیت ادبی و هنری به محض تولید، اثر به خودی خود مشمول حمایت قانونی خواهد بود. این حمایت به هیچ وجه مشروط به ثبت اثر نیست.
- حقوق معنوی یک اثر صرفاً متعلق به پدیدآورنده آن اثر و حقوقی غیرقابل انتقال است.
- پدیدآورنده برای برخورداری از حقوق مادی در ایران، باید اثر خود را نخستین بار در ایران چاپ یا پخش یا نشر یا اجرا کرده باشد (به ثبت رسیده باشد) و اثر او قبلاً در هیچ کشوری چاپ یا نشر یا اجرا نشده باشد.
- در خصوص برخورداری از حقوق معنوی چنین الزامی وجود ندارد. پدیدآورنده به محض آفرینش اثر از حقوق معنوی برخوردار خواهد بود. این حمایت مشروط به رعایت نظم عمومی و اخلاق حسنه در آن کشور است.
- یکی دیگر از مهم‌ترین آثار کپی‌رایت تشویق و ایجاد تمایل جهت افشای آثار است. بدین معنا که در صورت نبود کپی‌رایت با نوعی محرمانگی در کسبوکارها روبهرو خواهیم شد. انتخاب این موضوع که اثر چگونه منتشر شود و نبود ترس از کپی غیر مجاز، پدیدآورندگان را مشتاق به اشتراک گذاردن نوآوری‌های خود می‌کند.
- از نظر قانون کپی رایت هرگونه تغییر و تحریف در اثرهای مورد حمایت و نشر آن بدون اجازه پدیدآورنده ممنوع و غیرقانونی است.
مدت اعتبار قانون کپی رایت در ایران
مدت زمان محافظت از حق تکثیر اصولاً به معیارهایی از جمله نوع اثر، انتشار آن و غیره بستگی دارد. این مدت اصولاً از معیار یکسانی پیروی نمی‌کند. بنابراین در کشورهای مختلف نیز متفاوت است. به عنوان مثال در آمریکا مدت این حق برای اکثر آثار تا ۷۰ سال بعد از مرگ صاحب اثر محفوظ است. در ایران مدت زمان حق تکثیر برای هر یک از آثار متفاوت است ولی به طور کلی برای آثار سینمایی و عکاسی این مدت ۳۰ سال بعد از نشر اثر و برای بقیه آثار این مدت ۵۰ سال است.
راهکارهای پیشگیری از نقض مالکیت فکری
برای اینکه بتوانید در دنیای مجازی کسب درآمد کنید باید دیده شوید و شکی وجود ندارد که در این مسیر محافظت از مالکیت فکری وب‌سایت و همچنین ایده کسب و کار باید جز اصلی‌ترین اولویت‌های صاحب آن باشد.
حق ثبت اختراع (پتنت) که تحت عنوان “کسب امتیاز انحصاری” نیز شناخته میشود از جمله این راهکارهاست. امتیاز انحصاری حقی‌ست که توسط قانون به خالق اثر داده می شود وی پس از آن تا مدت مشخص و محدودی می‌تواند از اثر استفاده کند و در زمانی که اثر یک کسب و کار است، کسب این اجازه بسیار مهم است.
ثبت اثر همیشه روند طولانی دارد. اما به جریان انداختن این روند به تنهایی حفاظت بیشتری از کسب‌وکار شما می‌کند تا اینکه اصلا آن را به ثبت نرسانید.
از اسرار تجاری از جمله نشان تجاری آگاه باشید. برای مثال ممکن است شما در کسب‌وکارتان برندی انتخاب کنید که به حقوق تجاری دیگری تجاوز کند، پس در این مورد باید مراقب باشید و آگاهانه عمل کنید.
جمع‌بندی
با توجه به گسترش روزافزون ارتباطات و پدید آمدن کسب‌وکارهای مختلف که بر اساس خلاقیت‌های افراد است، روزبه‌روز نیاز به قوانین حمایتی نظیر کپی‌رایت بیشتر میشود.
رعایت نکردن قانون کپی‌رایت یا در واقع زیر پا گذاشتن حق مالکیت تولیدکنندگان یک اثر در ایران، سبب رکود هرچه بیشتر کسبوکارها میشود. همین موضوع به تدریج خسارت‌های گوناگونی برای حوزه علم، ادب و فرهنگ یک کشور به همراه می‌آورد. بنابراین هر زمان که شما کسب‌وکاری راه‌اندازی کردید یا حتی زمانی که صرفاً ایده‌ای دارید و می‌خواهید آن را اجرایی کنید بهتر است در ابتدا نسبت به قانون کپی‌رایت آگاه باشید!
سوالات متداول
مدت اعتبار قانون کپی رایت در ایران چقدر است؟
در ایران مدت زمان حق تکثیر برای هر یک از آثار متفاوت است. ولی به طور کلی برای آثار سینمایی و عکاسی این مدت ۳۰ سال بعد از نشر اثر و برای بقیه آثار این مدت ۵۰ سال است.
قانون کپی رایت چه حقوقی را به دارنده میدهد؟
پدیدآورنده علاوهبر حقوق اقتصادی، دارای حقوق اخلاق است که مانع از کپی شدن یا استفاده از تثر توسط دیگران میشود.
