به دلیل مشکلات اقتصادی و افزایش بیکاری و رکود تولید، در سال‌های اخیر شاهد افزایش کارگران فصلی بوده‌ایم. کارگرانی که عمدتا گفته می‌شود تضمینی برای کارشان وجود نداشته و در مسیر شغلی خود معمولا با چالش‌های بسیاری روبرو می‌شوند. بخش زیادی از این چالش‌ها و مشکلات به دلیل عدم تنظیم قرارداد است که نه تنها کارگزان بلکه کارفرمایان را با مشکلات زیادی مواجه می‌کند. با این توصیف در این مقاله شرایط کاری کارگران فصلی، نحوه تنظیم قرارداد و همچنین سایر شرایط و مزایایی که به موجب قرارداد به آن‌ها تعلق می‌گیرد را بررسی خواهیم کرد.
معرفی قرارداد کار
با توجه به اینکه قرارداد کارگران فصلی یکی از انواع قراردادهای کار است و بر اساس قانون کار تنظیم می‌شود، ابتدا باید تعرفی از قرارداد کار را ارائه دهیم.
«قرارداد کار عبارت است از قراردادی کتبی یا شفاهی که به موجب آن کارگر در قبال دریافت حق‌العمل، کاری را برای مدت موقت یا مدت غیرموقت برای کارفرما انجام می‌دهد.»
انواع قراردادهای کار تنظیم‌کننده روابط بین کارگر و کارفرما است؛ چرا که متن این قرارداد مشخص می‌کند که کارگر در مقابل انجام کار مشخصی به یک شیوه مشخص و در یک زمان مشخص، حقوقی را دریافت می‌کند. اگر این قرارداد غیرمستمر باشد، موقت نامیده شده و اگر مستمر باشد، آن را دائمی می‌نامند.
در قرارداد کار با مدت موقت، زمان خاتمه قرارداد در آن ذکر شده و با فرا رسیدن آن موعد، قرارداد خاتمه پیدا می‌کند. از این‌رو کارگر و کارفرما در صورت تمایل به ادامه کار باید اقدام به تمدید این نوع از قرارداد کنند. در قرارداد غیرموقت تاریخ شروع قرارداد ذکر می‌شود ولی زمانی برای پایان آن مشخص نمی‌شود. یک نوع از قراردادها نیز قرارداد کار برای انجام کار معین نام دارند که در آن‌ها برای انجام کار معینی تعهد می‌شود و با ایفای تعهد و پرداخت حق‌الزحمه، قرارداد خاتمه پیدا می‌کند.
کارگران فصلی چه کسانی هستند؟
کارهای فصلی به شغل‌هایی گفته می‌شود که بنا به طبیعت کار و ماهیت آن، فقط در فصل‌ها و زمان‌های مشخص و معینی از سال صورت می‌پذیرد. مانند فعالیت‌های کشاورزی، ماهی‌گیری، کارخانجات قند، شالی‌کوبی، پنبه پاک‌کنی و امثالهم.
این افراد در واقع برای مدت مشخصی فعالیت می‌کنند و قرارداد کار آن‌ها از نوع موقت است. به همین منظور هنگام تنظیم قرارداد باید شرایط قانون کار را مورد نظر قرار دهند.
تنظیم قرارداد کار فصلی
برای تنظیم قرارداد با کارگر فصلی باید نکاتی را مدنظر داشته باشید.
- کارگر فصلی به نسبت روزهای کارکرد در فصل کار، از مزد و مزایای آن استفاده می‌کند.
- میزان مرخصی استحقاقی کارگران فصلی بر حسب ماه‌های کارکرد مشخص می‌شود. در مصوبات شورای عالی کار در زمینه‌ی افزایش مزد به این مورد اشاره می‌شود که پایه‌ی سنوات کارگران فصلی به نسبت مدت کارکردشان در سال قبل محاسبه و پرداخت می‌شود.
- اگر کارگری که اصولا در مشاغل فصلی یک کارگاه مشغول به کار است، تنها در یکی دو سال گذشته بنا به ضرورت پس از پایان فصل نیز به کار خود ادامه داده باشد، در صورتی که در اصل و جوهره کار تغییری به وجود نیامده باشد، هم‌چنان کارگر فصلی شناخته می‌شود.
- نوع قرارداد کار ارتباطی به فصلی بودن یا نبودن کار مربوطه نداشته و هر یک از انواع سه قرارداد کار یعنی موقت، معین و دائم می‌تواند فصلی باشد.
- در مورد کارهای فصلی، تعطیل موقت فعالیت به دلیل فصلی بودن کار، از مصادیق قوه قهریه یا حوادث غیرقابل پیش‌بینی طبق ماده ۳۰ قانون کار به حساب نمی‌آید.
- رابطه کارگر و کارفرما در بین کارگر فصلی و کارفرمای او در غیر فصول کاری به حالت تعلیق درآمده و با توجه به قرارداد اولیه دستمزدی برای غیر فصول کاری به کارگر فصلی پرداخت نمی‌شود. در زمان محاسبه‌ی سنوات خدمت نیز تنها مجموع فصول کار به عنوان سابقه‌ی کار مفید کارگر حساب می‌شود.
- قانون کار تفاوتی بین کارگران موقت و فصلی و دیگر کارگران به لحاظ استفاده از مزایای قانون کار و تامین اجتماعی قائل نشده است.
بندهای قرارداد کار فصلی
در نمونه قرارداد کار فصلی مانند قرارداد کار درصدی و سایر انواع قراردادهای کار موارد زیر به‌عنوان بندهای قراردادی درج می‌شوند:
- طرفین قرارداد
- تاریخ انعقاد
- نوع قرارداد
- مدت زمان انجام
- محل انجام کار
- حقوق و مزایا
- چگونگی پرداخت حقوق
- شرایط مربوط به مرخصی
- تعهدات طرفین در مقابل یکدیگر
جمع‌بندی
کارگران فصلی عموما تحت تاثیر شرایط بد اقتصادی و کاهش تقاضا برای استخدام کارگر به صورت مستمر، وارد بازار کارهای فصلی می‌شوند. به همین دلیل معمولا در موضع ضعیف‌تری نسبت به سایر کارگران قرار دارند. تعدادی از این کارگرها حتی بدون انعقاد هیچ‌گونه قرارداد کار فصلی مشغول به کار می‌شوند که شاید کاملا متوجه نباشند که عدم انعقاد قرارداد کار در نهایت چقدر امنیت شغلی آن‌ها را به خطر می‌اندازد.
عدم نظارت و بازرسی منظم توسط بازرسان وزارت کار منجر شده که حقوق این دسته از کارگران پایمال شود. در این زمینه هرچه کارگاه مورد نظر کوچک‌تر باشد، امکان تخلف و عدم رعایت حقوق کارگران معمولا بیشتر اتفاق می‌افتد. با توجه به این شرایط، پیشنهاد می‌شود این دسته از کارگران قبل از اشتغال به کار، شرایط کار مورد توافق بین خود و کارفرما از جمله مدت زمان کار، میزان دستمزد و نحوه پرداخت آن را در قالب یک قرارداد کار فصلی استاندارد توسط کارشناسان حقوقی تنظیم کنند تا با استفاده از این قرارداد، حق و حقوق خود را تضمین نمایند.
سوالات متداول
کارگران فصلی چه کسانی هستند؟
کارگران فصلی در شغل‌هایی فعالیت می‌کنند که بنا به طبیعت کار و ماهیت آن، فقط در فصل‌ها و زمان‌های مشخص و معینی از سال صورت می‌پذیرد.
آیا کارگران فصلی از مزایایی مانند بیمه و عیدی برخوردار هستند؟
بله، قانون کار تفاوتی بین کارگران موقت و فصلی و دیگر کارگران به لحاظ استفاده از مزایای قانون کار و تامین اجتماعی قائل نشده است.
