قوانین خرید و فروش کالا در فضای مجازی

تجارت الکترونیک یا همان قوانین خرید و فروش کالا در فضای مجازی از مباحث نوظهور در عرصه روابط حقوقی افراد و قراردادها است.
گرچه استفاده‌ از‌ وسایل الکترونیکی از قبیل تلفن و تلگراف در امر تجارت و اموری از قبیل مذاکرات و توافقات تجاری از مدت‌ها قبل رایج بوده است ولی اصـطلاح تـجارت الکترونیک از زمانی معمول شده است‌ که‌ سامانه‌های رایانه‌ای در مبادلات و پیام‌ها وارد شدند و مبادله الکترونیکی داده‌ها و حتی کالاها رایج شد. بـرخی نویسندگان‌ نیز‌ ظهور تجارت الکـترونیک را در پایـان قرن بیستم دانسته‌اند. در کشور ما نیز «قانون تجارت الکترونیکی» مشتمل بر هشتاد‌ و یک‌ ماده‌ و هفت تبصره در سال 1382 توسط مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید.

 تجارت الکترونیک چیست؟

تجارت الکترونیک به معنای استفاده از‌ فن­اوری‌ رایانه و شبکه‌ جهانی اینترنت جهت فعالیت‌های تجاری و کسب‌وکار به صورت آنلاین در فضای مجازی است.

نکته‌ حائز‌ اهمیت‌ این‌ که کالای مورد خریدوفروش در فضای مجازی ممکن است کالایی باشد که قابلیت تحویل‌ اینترنتی‌ داشته باشد. مانند: نرم‌افزارها و تصاویر و فیلم‌هایی که می‌توان آن‌ها را به‌صورت آنلاین دریافت کرد و ممکن‌ است‌ چنین نباشد مانند کالاهایی که حـیثیت حـقیقی داشـته و در فضای مجازی قابل تحویل نیستند، مثل: کالاهای خوراکی و پوشاک، کتاب و… .

تحلیل تجارت‌ الکترونیک

با پدیدار شدن وسائل‌ ارتباط‌ سریع‌ از راه دور‌ از‌ قبیل تلگرام و تلفن و فاکس نوع جدیدی از ارتباط و در نتیجه نوع جدیدی از تعامل، معامله و تجارت شکل گرفت و هم‌اکنون‌ با فراگیری شبکه جهانی اینترنت و ارتباطات گسترده‌ اینترنتی‌ و ماهواره‌ای، نوع‌ جدیدی‌ از تجارت ایجاد شده است؛ که‌ نه در محیط حقیقی و بازارهای سرپوشیده و سرباز، بلکه در فضای مجازی، در‌ جریان‌ می‌باشد.

بررسی قانون تجارت الکترونیک

این قانون مجموعه اصول و قواعدی است كه براي مبادله آسان و ايمن اطلاعات در واسطه‌های الكترونيكی و با استفاده از سيستم‌های ارتباطی جديد به كار مي‌رود.

در ادامه به یکسری مباحث کاربردی این قانون اشاره می‌شود.

حمايت از مصرف كننده

ماده 33 قانون تجارت الکترونیک بیان می‌دارد که: فروشندگان كالا و ارائه‌دهندگان خدمات بايستي اطلاعات موثر در تصميم‌گيری مصرف‌كنندگان جهت خريد و يا قبول شرايط را از زمان مناسبی قبل از عقد در اختيار مصرف‌كنندگان قرار دهند. حداقل اطلاعات لازم، شامل موارد زير می‌باشد:

1.   مشخصات فنی و ويژگی‌های كاربردی كالا و يا خدمات.
2.   هويت تامين‌كننده، نام تجاری كه تحت آن نام به فعاليت مشغول می‌باشد و نشانی وی.
3.   آدرس پست الكترونيكی، شماره تلفن و يا هر روشی كه مشتری در صورت نياز بايستی از آن طريق با فروشنده ارتباط برقرار كند.
4.   كليه هزينه­‌هائی كه برای خريد كالا بر عهده مشتری خواهد بود (از جمله قيمت كالا و يا خدمات، ميزان ماليات، هزينه حمل، هزينه تماس)
5.   مدت زمانی كه پيشنهاد ارائه شده معتبر می‌­باشد.
6.   شرايط و فرآيند عقد از جمله ترتيب و نحوه پرداخت، تحويل و يا اجرا، فسخ، ارجاع خدمات پس از فروش.

در ماده 39 نیز اشاره شده که در صورتی‌كه تامين‌كننده در حين معامله به دليل عدم موجودی كالا و يا عدم امكان اجرای خدمات، نتواند تعهدات خود را انجام دهد، بايد مبلغ دريافتی را فوراً به مخاطب برگرداند.

و هم‌چنین در صورتی كه تامين‌كننده، كالا يا خدمات ديگری غير از موضوع معامله يا تعهد را برای مخاطب ارسال نمايد، كالا و يا خدمات ارجاع داده می‌شود و هزينه ارجاع به عهده تامين‌كننده است.

قواعد تبليغ

1)   تامين‌كنندگان در تبليغ كالا و خدمات خود نبايد مرتكب کاری شوند كه سبب اشتباه و يا فريب مخاطب از حيث مقدار و كيفيت شود.

2)   تامين‌كنندگانی كه برای فروش كالا و خدمات خود تبليغ می‌كنند نبايد سلامتی افراد را به خطر اندازند.

3)   تامين‌كننده بايد به نحوی تبليغ كند كه مصرف‌كننده به طور دقيق، صحيح و روشن اطلاعات مربوط به كالا و خدمات را درك كند.

4)   در تبليغات و بازاريابي بايد هويت شخص يا بنگاهی كه تبليغات به نفع اوست روشن و صريح باشد.

حمايت از داده پيام‌های شخصی

ماده 58 این قانون بیان می‌دارد که: ذخيره، پردازش و يا توزيع پيام‌های شخصی افراد که مبين ريشه‌های قومی يا نژادی، ديدگاه‌های عقيدتی، مذهبی، خصوصيات اخلاقی آن‌هاست و پيام­‌های راجع به وضعيت جسمانی، روانی و يا جنسی اشخاص بدون رضايت صريح آن‌ها به هر عنوان غير قانونی است.

حمايت ازعلائم تجاری

به منظور حمايت از حقوق مصرف‌كنندگان و تشويق رقابت‌های سالم و قانونی در بستر مبادلات الكترونيكي استفاده از علائم تجاری به هر نحوی كه موجب فريب يا اشتباه طرف در خصوص اصالت كالا و خدمات شود، ممنوع است. برای آشنایی بیشتر بهتر است با مراحل ثبت علامت تجاری که در قانون ثبت اختراع، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386 به آن پرداخته شده است آشنا شوید.

كلاهبرداری كامپيوتری

هر كس در بستر مبادلات الكترونيكی، با سوء‌استفاده و يا استفاده غيرمجاز از پيام­‌ها، برنامه­‌ها، سيستم‌های رايانه‌ای و وسايل ارتباط از راه دور با ارتكاب افعالی نظير ورود، محو، توقف پيام، مداخله در عملكرد برنامه يا سيستم رايانه‌ای و … ديگران را فریب دهد و يا سبب گمراهی سيستم‌های پردازش خودكار و نظاير آن شود و از اين طريق برای خود يا ديگری پول، اموال يا امتيازات مالی کسب كند و در واقع اموال ديگران را ببرد، مجرم محسوب می‌شود.

جعل كامپيوتری

 هر كس در بستر مبادلات الكترونيكی، از طريق ورود، تغيير، محو، توقف پيام، مداخله در پردازش پيام و سيستم‌های رايانه‌ای و يا با استفاده از نرم‌افزارها، ابزار و …اقداماتی نظیر توليد امضاء جعلی و يا توليد امضای فاقد سابقه ثبت در فهرست دفاتر اسناد الكترونيكي و … کند و در واقع به جعل پيام­‌های دارای ارزش مالی و اثباتی مبادرت ورزد، و آن را به مراجع اداری، قضائی، مالی و غيره به عنوان پيام و یا سند معتبر ارائه نمايد، مجرم محسوب می‌شود.

از آنجایی که یکی از مسائل مهم دنیای کسب و کار و رقابت، آگاهی به قوانین، مقررات و دستورالعمل‌های کسب و کارهای اینترنتی می‌باشد. برای رسیدن به درک صحیح از عرصه کسب و کارهای اینترنتی و موفقیت در این زمینه باید به قوانین، مقررات و دستورالعمل های ضروری آن آگاهی داشت. 

بنابراین با توجه به این‌که خرید و فروش کالا در فضای مجازی امری است که این روزها بسیار رایج شده است و وب‌سایت‌ها، نرم‌افزارهای رایانه‌ای و تلفن همراه نیز این امر را تسهیل کرده‌اند؛ بهتر است با اندکی مطالعه و بررسی در این زمینه، ولو اجمالی، با قوانین و مقررات آن آشنایی پیدا کرده تا با بهره‌گیری از آن، علاوه بر استفاده بهینه از این موهبت عصر دیجیتال، از ورود ضرر به خود، خانواده و … جلوگیری شود.