قوانین خرید و فروش کالا در فضای مجازی

تجارت الکترونیک یا همان قوانین خرید و فروش کالا در فضای مجازی از مباحث نوظهور در عرصه روابط حقوقی افراد و قراردادها است.
گرچه استفاده‌ از‌ وسایل الکترونیکی از قبیل تلفن و تلگراف در امر تجارت و اموری از قبیل مذاکرات و توافقات تجاری از مدت‌ها قبل رایج بوده است ولی اصـطلاح تـجارت الکترونیک از زمانی معمول شده است‌ که‌ سامانه‌های رایانه‌ای در مبادلات و پیام‌ها وارد شدند و مبادله الکترونیکی داده‌ها و حتی کالاها رایج شد. بـرخی نویسندگان‌ نیز‌ ظهور تجارت الکـترونیک را در پایـان قرن بیستم دانسته‌اند. در کشور ما نیز «قانون تجارت الکترونیکی» مشتمل بر هشتاد‌ و یک‌ ماده‌ و هفت تبصره در سال 1382 توسط مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید.

 تجارت الکترونیک چیست؟

تجارت الکترونیک به معنای استفاده از‌ فن­اوری‌ رایانه و شبکه‌ جهانی اینترنت جهت فعالیت‌های تجاری و کسب‌وکار به صورت آنلاین در فضای مجازی است.

نکته‌ حائز‌ اهمیت‌ این‌ که کالای مورد خریدوفروش در فضای مجازی ممکن است کالایی باشد که قابلیت تحویل‌ اینترنتی‌ داشته باشد. مانند: نرم‌افزارها و تصاویر و فیلم‌هایی که می‌توان آن‌ها را به‌صورت آنلاین دریافت کرد و ممکن‌ است‌ چنین نباشد مانند کالاهایی که حـیثیت حـقیقی داشـته و در فضای مجازی قابل تحویل نیستند، مثل: کالاهای خوراکی و پوشاک، کتاب و… .

تحلیل تجارت‌ الکترونیک

با پدیدار شدن وسائل‌ ارتباط‌ سریع‌ از راه دور‌ از‌ قبیل تلگرام و تلفن و فاکس نوع جدیدی از ارتباط و در نتیجه نوع جدیدی از تعامل، معامله و تجارت شکل گرفت و هم‌اکنون‌ با فراگیری شبکه جهانی اینترنت و ارتباطات گسترده‌ اینترنتی‌ و ماهواره‌ای، نوع‌ جدیدی‌ از تجارت ایجاد شده است؛ که‌ نه در محیط حقیقی و بازارهای سرپوشیده و سرباز، بلکه در فضای مجازی، در‌ جریان‌ می‌باشد.

بررسی قانون تجارت الکترونیک

این قانون مجموعه اصول و قواعدی است كه برای مبادله آسان و ایمن اطلاعات در واسطه‌های الكترونیكی و با استفاده از سیستم‌های ارتباطی جدید به كار می‌رود.

در ادامه به یکسری مباحث کاربردی این قانون اشاره می‌شود.

حمایت از مصرف كننده

ماده 33 قانون تجارت الکترونیک بیان می‌دارد که: فروشندگان كالا و ارائه‌دهندگان خدمات بایستی اطلاعات موثر در تصمیم‌گیری مصرف‌كنندگان جهت خرید و یا قبول شرایط را از زمان مناسبی قبل از عقد در اختیار مصرف‌كنندگان قرار دهند. حداقل اطلاعات لازم، شامل موارد زیر می‌باشد:

1.   مشخصات فنی و ویژگی‌های كاربردی كالا و یا خدمات.
2.   هویت تامین‌كننده، نام تجاری كه تحت آن نام به فعالیت مشغول می‌باشد و نشانی وی.
3.   آدرس پست الكترونیكی، شماره تلفن و یا هر روشی كه مشتری در صورت نیاز بایستی از آن طریق با فروشنده ارتباط برقرار كند.
4.   كلیه هزینه­‌هائی كه برای خرید كالا بر عهده مشتری خواهد بود (از جمله قیمت كالا و یا خدمات، میزان مالیات، هزینه حمل، هزینه تماس)
5.   مدت زمانی كه پیشنهاد ارائه شده معتبر می‌­باشد.
6.   شرایط و فرآیند عقد از جمله ترتیب و نحوه پرداخت، تحویل و یا اجرا، فسخ، ارجاع خدمات پس از فروش.

در ماده 39 نیز اشاره شده که در صورتی‌كه تامین‌كننده در حین معامله به دلیل عدم موجودی كالا و یا عدم امكان اجرای خدمات، نتواند تعهدات خود را انجام دهد، باید مبلغ دریافتی را فوراً به مخاطب برگرداند.

و هم‌چنین در صورتی كه تامین‌كننده، كالا یا خدمات دیگری غیر از موضوع معامله یا تعهد را برای مخاطب ارسال نماید، كالا و یا خدمات ارجاع داده می‌شود و هزینه ارجاع به عهده تامین‌كننده است.

قواعد تبلیغ

1)   تامین‌كنندگان در تبلیغ كالا و خدمات خود نباید مرتكب کاری شوند كه سبب اشتباه و یا فریب مخاطب از حیث مقدار و كیفیت شود.

2)   تامین‌كنندگانی كه برای فروش كالا و خدمات خود تبلیغ می‌كنند نباید سلامتی افراد را به خطر اندازند.

3)   تامین‌كننده باید به نحوی تبلیغ كند كه مصرف‌كننده به طور دقیق، صحیح و روشن اطلاعات مربوط به كالا و خدمات را درك كند.

4)   در تبلیغات و بازاریابی باید هویت شخص یا بنگاهی كه تبلیغات به نفع اوست روشن و صریح باشد.

حمایت از داده پیام‌های شخصی

ماده 58 این قانون بیان می‌دارد که: ذخیره، پردازش و یا توزیع پیام‌های شخصی افراد که مبین ریشه‌های قومی یا نژادی، دیدگاه‌های عقیدتی، مذهبی، خصوصیات اخلاقی آن‌هاست و پیام­‌های راجع به وضعیت جسمانی، روانی و یا جنسی اشخاص بدون رضایت صریح آن‌ها به هر عنوان غیر قانونی است.

حمایت ازعلائم تجاری

به منظور حمایت از حقوق مصرف‌كنندگان و تشویق رقابت‌های سالم و قانونی در بستر مبادلات الكترونیكی استفاده از علائم تجاری به هر نحوی كه موجب فریب یا اشتباه طرف در خصوص اصالت كالا و خدمات شود، ممنوع است. برای آشنایی بیشتر بهتر است با مراحل ثبت علامت تجاری که در قانون ثبت اختراع، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386 به آن پرداخته شده است آشنا شوید.

كلاهبرداری كامپیوتری

هر كس در بستر مبادلات الكترونیكی، با سوء‌استفاده و یا استفاده غیرمجاز از پیام­‌ها، برنامه­‌ها، سیستم‌های رایانه‌ای و وسایل ارتباط از راه دور با ارتكاب افعالی نظیر ورود، محو، توقف پیام، مداخله در عملكرد برنامه یا سیستم رایانه‌ای و … دیگران را فریب دهد و یا سبب گمراهی سیستم‌های پردازش خودكار و نظایر آن شود و از این طریق برای خود یا دیگری پول، اموال یا امتیازات مالی کسب كند و در واقع اموال دیگران را ببرد، مجرم محسوب می‌شود.

جعل كامپیوتری

 هر كس در بستر مبادلات الكترونیكی، از طریق ورود، تغییر، محو، توقف پیام، مداخله در پردازش پیام و سیستم‌های رایانه‌ای و یا با استفاده از نرم‌افزارها، ابزار و …اقداماتی نظیر تولید امضاء جعلی و یا تولید امضای فاقد سابقه ثبت در فهرست دفاتر اسناد الكترونیكی و … کند و در واقع به جعل پیام­‌های دارای ارزش مالی و اثباتی مبادرت ورزد، و آن را به مراجع اداری، قضائی، مالی و غیره به عنوان پیام و یا سند معتبر ارائه نماید، مجرم محسوب می‌شود.

از آنجایی که یکی از مسائل مهم دنیای کسب و کار و رقابت، آگاهی به قوانین، مقررات و دستورالعمل‌های کسب و کارهای اینترنتی می‌باشد. برای رسیدن به درک صحیح از عرصه کسب و کارهای اینترنتی و موفقیت در این زمینه باید به قوانین، مقررات و دستورالعمل های ضروری آن آگاهی داشت. 

بنابراین با توجه به این‌که خرید و فروش کالا در فضای مجازی امری است که این روزها بسیار رایج شده است و وب‌سایت‌ها، نرم‌افزارهای رایانه‌ای و تلفن همراه نیز این امر را تسهیل کرده‌اند؛ بهتر است با اندکی مطالعه و بررسی در این زمینه، ولو اجمالی، با قوانین و مقررات آن آشنایی پیدا کرده تا با بهره‌گیری از آن، علاوه بر استفاده بهینه از این موهبت عصر دیجیتال، از ورود ضرر به خود، خانواده و … جلوگیری شود.