یکی از چالش‌های اساسی کارکنان بخش خصوصی اعم از کارمندان و کارگران، شرایط اضافه کاری و همچنین نحوه محاسبه آن است. چرا که برخی از آن‌ها بنا به نوع کار خود اضافه کاری انجام می‌دهند اما از نحوه محاسبه آن باخبر نیستند. از سوی دیگر کارفرمایانی که بعد از ساعت کاری، وظایفی را از کارکنان خود می‌خواهند باید توجه داشته باشند که این موارد از جمله شرایط اضافه کاری طبق قانون کار به شمار می‌رود.
از این‌رو اگر می‌خواهید با قوانین اضافه کاری، شرایط و نحوه محاسبه آن بیشتر آنشا شوید، در این مقاله به‌صورت مفصل به آن پرداخته‌ایم.
تعریف اضافه کاری
در بررسی کلی و عمومی در این خصوص می‌توان گفت اضافه‌کاری در واقع محول کردن کاری اضافه نسبت به ساعات قانونی به کارگر است.
از منظر قانونی و بر اساس قوانین قرارداد کار و به ویژه مطابق قانون کار مدت زمانی که کارگر یا کارمند، بر اساس قرارداد کار وقت خود را در اختیار کارگاه یا کارفرمای خود قرار داده و به امور محل کار خود می‌پردازد جز ساعات کاری وی محسوب می‌گردد و ساعاتی که از میزان قانونی بیشتر باشد، اضافه‌کاری محسوب میشود.
بنابراین برای درک بهتر موضوع اضافه‌کاری باید با ساعات کاری کارگر مطابق قانون کار و همچنین شرایط اضافه کاری نیز آشنا باشیم.
ساعت کاری کارگر از منظر قانون کار
ساعات کار در قانون کار محدودیت داشته و کاملاً معین گردیده است به این ترتیب که یک کارگر در روز ۸ ساعت و در هفته ۴۴ ساعت در محل کار و در اختیار کارفرما قرار داشته و ساعات کاری از این میزان نباید تجاوز کند.
البته ساعات کاری در خصوص مشاغل سخت و زیان‌آور به میزان کمتر خواهد بود و ساعات کاری در این موارد نباید از ۶ ساعت در طول روز و ۳۶ ساعت در هفته تجاوز نماید.
نکته قابل توجه در خصوص ساعات کاری این است که به طور قانونی اوقات صرف غذا و استراحت جزء ساعت کار محسوب نخواهد شد. اما چنان‌چه براساس عرف و روال کارگاه از قبل اوقات مذکور جزء ساعت کار محسوب می‌گردیده، عرف و رویه مذکور معتبر خواهد بود.
بنابراین اضافه‌کاری در واقع ساعاتی است که از میزان ساعات کاری مجاز در روز و هفته بیشتر باشد که البته لازم است شرایط اضافه کاری قانونی نیز رعایت گردد.
شرایط قانونی اضافه کار و نحوه محاسبه آن
اضافهکار به معنای ساعات مازاد بر ساعات کار قانونی کارگر است. بنابراین اضافهکار تنها زمانی قابل محاسبه خواهد بود که کارگر بیشتر از ساعات مقرر قانونی در اختیار کارفرما باشد البته ارجاع کار اضافی و مازاد بر ساعات قانونی به کارگر مستلزم رعایت شرایطی است که ماده ۵۹ قانون کار به آن پرداخته است:
این ماده مقرر می‌دارد:
در شرایط اضافه کاری عادی به‌صورت زیر مجاز است:
الف) موافقت کارگر
ب) پرداخت ۴۰ درصد اضافه بر مزد هر ساعت کار عادی
بنابراین اضافهکار در شرایطی مجاز است که موافقت کارگر برای انجام کار اضافی وجود داشته باشد و از نظر قانونی کارفرما نمی‌تواند کارگر را مجبور به انجام اضافهکار نماید. در صورتی که با توافق کارگر انجام کار اضافی به کارگر محول گردید، پرداخت ۴۰ درصد اضافه بر مزد هر ساعت کار عادی نیز الزامی است. به فرض مثال اگر کارگر برای هر ساعت ۱۰۰ هزارتومان دستمزد دریافت کند، میزان دستمزد شما برای یک ساعت اضافهکار ۱۴۰ هزار تومان خواهد بود.
لازم به اشاره است که ساعت کار اضافی ارجاعی به کارگران نباید از ۴ ساعت در روز تجاوز نماید مگر در موارد استثنایی و با توافق به عمل آمده از سوی طرفین.
همان طور که ساعات کاری کسانی که به کارهای سخت و زیان‌آور مشغول هستند متفاوت با کارگران عادی است، ارجاع کار اضافی نیز به کسانی که کارهای شبانه یا کار سخت و زیان‌آور انجام می‌دهند ممنوع است.
قوانین اضافه کاری
- واگذاری هرگونه اضافه‌کاری، کار در شیفت شب، کارهای سخت و زیان‌آور چه با تمایل کارگر باشد و چه بنا به ضرورت و اقتضای کارگاه صورت گرفته باشد، به افراد نوجوان کمتر از ۱۸ سال غیرمجاز خواهد بود. در این خصوص هیچ استثنایی در قانون پیش‌بینی نشده است.
- مزد یک ساعت اضافه‌کاری ۴۰ درصد بیشتر از همان میزان کار در ساعات معمولی و قانونی کارگر است. بنابراین ساعات اختصاص یافته به اضافه‌کاری را نمی‌توان با ساعات مرخصی یا تأخیر کارگر تهاتر نمود. در این موارد لازم است هر کدام از ساعات اضافه‌کاری یا تأخیر به صورت مستقل ارزیابی و محاسبه گردد.
- اگر کارگری در شیفت صبح و عصر مشغول به فعالیت باشد و برحسب توافق با کارفرما و نیاز کارگاه در شیفت شب به اضافه‌کاری مشغول گردد، باید علاوه بر پرداخت حق مقرر اضافه‌کاری به میزان ۴۰ درصد مزد ساعات معمولی، ۳۵ درصد نیز بابت کار در شیفت شب به وی پرداخت گردد.
جمع‌بندی
یکی از حساس‌ترین موضوعات حقوقی رایج در جامعه وضعیت حقوقی کارگر و کارفرما است و اصولاً اختلافات و دعاوی حقوقی زیادی نیز در این خصوص شکل می‌گیرد که علت عمده آن به جهت عدم آشنایی کامل با قوانین و مقررات حاکم بر روابط کاری و عدم استفاده از مشاور حقوقی و وکیل در زمینه عقد قرارداد است.
حال برای جلوگیری از این قبیل مشکلات و مسائل حقوقی بهتر است قبل از انعقاد هرگونه قرارداد کاری در خصوص این موضوعات از مشاورین حقوقی کمک بگیرید.
سوالات متداول
شرایط اضافه کاری بر اساس قانون کار به چه صورت است؟
اضافهکار تنها زمانی قابل محاسبه خواهد بود که کارگر بیشتر از ساعات مقرر قانونی در اختیار کارفرما باشد.
نحوه محاسبه اضافه کاری به چه صورت است؟
اضافه کاری هر کارگر به صورت ۴۰ درصد اضافه بر مزد هر ساعت کار عادی پرداخت میشود.
