کمتر کسی را می‌توان یافت که بر روی گوشی هوشمند خود لااقل یک پیامرسان یا شبکه اجتماعی را نصب نکرده باشد. با این حال نمی‌توان این موضوع را انکار کرد که پیامرسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی به عنوان یکی از ابزارهای ارتباطی متداول در میان شهروندان، همواره حاوی خطرات بالقوه‌ای به خصوص در حوزه امنیت سایبری و حریم خصوصی کاربران هستند.
یکی از مواردی که ممکن است هر کاربری با آن مواجه شود، موقعیتی است که گفت‌وگوهای خصوصی خود با شخص دیگری و یا تصاویر خصوصی مبادله شده در یک پیامرسان به نحوی افشا شود. رایج‌ترین شیوه وقوع این امر، انتشار اسکرین شات متن و تصاویر چت‌ها است.
در این مطلب به جرم انتشار اسکرین شات و مجازات انتشار اسکرین شات خواهیم پرداخت و نکات حقوقی این جرم را بررسی می‌کنیم.
با ما همراه باشید.
منظور از انتشار اسکرین شات چیست؟
اسکرین شات یا نماگرفت، تصویری است که توسط یک کاربر و از طریق رایانه، تلفن همراه و یا هر وسیله دیجیتال دیگر از صفحه نمایش دستگاه مذکور، گرفته می‌شود.
اسکرین شات گرفتن می‌تواند با اهداف علمی، یادآوری و یا سرگرمی استفاده شود اما ممکن است هدف از گرفتن اسکرین شات، انتشار آن و لطمه به حریم خصوصی کاربر دیگر باشد. در این زمان انتشار اسکرین شات عملی مجرمانه و نافی حقوق حریم خصوصی شهروندان محسوب می‌شود. نباید فراموش کرد که اسکرین شات می‌تواند از یک تصویر یا یک متن (محتوای چت) باشد و در این خصوص تفاوتی وجود ندارد.
برای درک بهتر این موضوع به مثال زیر توجه کنید:
فرض کنید روزی با یکی از دوستان خود در محیط یک پیامرسان درباره موضوعی خانوادگی صحبت کرده‌اید و برخی از رازهای زندگی خانوادگی خود را برای وی فاش کرده‌اید. سپس دوست شما پس از مدتی که با شما به اختلاف می‌خورد، اقدام به انتشار اسکرین شات گفت‌وگوها در صفحه اینستاگرام خود می‌کند. در چنین موقعیتی جرم انتشار اسکرین شات محقق شده است.
در ادامه به جرم انتشار اسکرین شات در قوانین و مقررات ایران و همچنین مجازات انتشار اسکرین شات بیشتر می‌پردازیم.
قوانین درباره جرم انتشار اسکرین شات چه می‌گویند؟
اشاره به جرم انتشار اسکرین شات و مجازات انتشار اسکرین شات، در قوانین مختلفی به چشم می‌خورد.
قانون جرایم رایانه‌ای به عنوان تخصصی‌ترین سند مرتبط با جرایم فضای مجازی، در ماده ۱۶ و ۱۷ خود به نحوی به جرم انتشار اسکرین شات پرداخته است.
پیشتر در وینداد مطالب مرتبط با قانون جرایم رایانه‌ای مانند جعل رایانه‌ای، سرقت رایانه‌ای، جرایم رایانه‌ای علیه عفت عمومی و… را بررسی کرده‌ایم. در ادامه به جرم انتشار اسکرین شات به عنوان یکی دیگر از جرایم رایانه‌ای می‌پردازیم.
قانون جرایم رایانه‌ای
ماده ۱۶ قانون جرایم رایانه‌ای بیان می‌کند:
هرکس به وسیله سامانه‌های رایانه ای یا مخابراتی، فیلم یا صوت یا تصویر دیگری را تغییر دهد یا تحریف کند و آن را منتشر یا با علم به تغییر یا تحریف منتشر کند، به نحوی که عرفا موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (۵.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا چهل میلیون (۴۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
نکته موجود در این ماده این است که هرچند هتک حیثیت و در واقع نقض حریم خصوصی افراد، جرم تلقی شده است، اما تنها به انتشار سه نوع از اطلاعات، یعنی فیلم، صوت و تصویر، اشاره شده است.
در ضمن موضوع تغییر و تحریف این اطلاعات نیز در این ماده ذکر شده است که تا حدی برخی موارد انتشار اسکرین شات مانند انتشار اسکرین شات متنی و همچنین انتشار بدون تغییر را پوشش نمی‌دهد.
همچنین ماده ۱۷ این قانون بیان می‌دارد:
هر کس به وسیله سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی صوت یا تصویر یا فیلم خصوصی یا خانوادگی یا اسرار دیگری را بدون رضایت او جز در موارد قانونی منتشر کند یا دسترس دیگران قرار دهد، به نحوی که منجر به ضرر یا عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (۵.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا چهل میلیون (۴۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
در ظاهر ماده ۱۷ تفاوت چندانی با ماده ۱۶ ندارد اما باید توجه داشت که این ماده با اشاره به انتشار انواع صوت، تصویر، فیلم و یا اسرار خصوصی دیگر (مانند چت‌های خصوصی) افراد بدون رضایت آنها، به نوعی جرم انتشار اسکرین را هم در بر می‌گیرد.
بر خلاف ماده ۱۶، در این ماده نیازی به انجام تحریف یا تغییر اطلاعات نیست و صرف انتشار بی اجازه و هتک حیثیت، جرم انتشار اسکرین شات را محقق می‌کند.
ماده واحده قانون احترام به آزادی‌های مشروع و حفظ حقوق شهروندی
در بند ۸ این قانون نیز به نحوی به جرم انتشار اسکرین شات اشاره شده است.
بند ۸ ماده واحده قانون احترام به آزادی‌های مشروع و حفظ حقوق شهروندی در خصوص تکالیف ضابطان قضایی بیان می‌دارد:
بازرسی‌ها و معاینات محلی، جهت دستگیری متهمان فراری یا کشف آلات و ادوات جرم براساس مقررات قانونی و بدون مزاحمت و در کمال احتیاط انجام شود و از تعرض نسبت به اسناد و مدارک و اشیایی که ارتباطی به جرم نداشته و یا به متهم تعلق ندارد و افشای مضمون نامه‌ها و نوشته‌ها و عکس‌های فامیلی و فیلم‌های خانوادگی و ضبط بی‌مورد آنها خودداری گردد.
مطابق این بند، افشای محتوای نامه‌ها و نوشته‌ها و عکس و فیلم‌های خانوادگی جرم تلقی شده و مجازات را در پی دارد. دسترسی به محتوای نوشته‌ها یا عکس‌ها که در این ماده به آن اشاره شده است، می‌تواند از طریق گرفتن اسکرین شات و در واقع ثبت دیجیتال این اسرار صورت بگیرد و با این تفسیر می‌توان این ماده را نیز مرتبط با جرم انتشار اسکرین شات دانست.
مجازات انتشار اسکرین شات چیست؟
در قانون جرایم رایانه‌ای مجازات انتشار اسکرین شات حبس از نود و یک روز تا دو سال و یا جزای نقدی از پانصد هزار تومان تا چهار میلیون تومان در نظر گرفته شده است. البته قاضی می‌تواند بنا به شرایط پرونده هر دوی این مجازات‌ها را همزمان اعمال کند.
همچنین اگر انتشار اسکرین شات توام با تحریف و تغییر به صورت مستهجن باشد، حداکثر هر دو مجازات در انتظار مجرم خواهد بود.
درباره جرم انتشار اسکرین شات و یا مجازات انتشار اسکرین شات سوالی دارید؟
در این مطلب به جرم انتشار اسکرین شات در قوانین و مقررات ایران پرداختیم. تردیدی نیست که انتشار اسکرین شات در دسته جرایم رایانه‌ای بوده و مجازات انتشار اسکرین شات در نظام حقوقی ایران وجود دارد. اما باید توجه داشت که این جرم، تابع وقوع شرایط خاصی مانند هتک حیثیت و… بوده و اثبات آن نیاز به جمع‌آوری درست مدارک و تشخیص کارشناس فنی دادگاه دارد.
به همین خاطر اگر به نوعی درگیر جرم انتشار اسکرین شات شده‌اید و یا نیاز دارید درباره مجازات انتشار اسکرین شات بیشتر بدانید، می‌توانید از دانش و مهارت مشاوران حقوقی وینداد و تیم وکلای دادگستری متخصص در جرایم رایانه‌ای و حوزه فضای مجازی ما استفاده کنید.
