قرارداد کار چیست؟ بیمه، شرایط و انواع قرارداد کار

رایج‌ترین قرارداد برای همکاری با سایر افرادی که در قالب کارکنان یک شرکت، مغازه یا هر کسب‌وکار دیگری فعالیت می‌کنند، قرارداد کار است. قراردادی که بر اساس آن کارفرما ملزم به بیمه کردن کارگر است. با وجود اینکه در قانون کار، قرارداد کتبی و شفاهی معتبر شناخته شده ولی بیشتر کارفرمایان تصور می‌کنند که قرارداد شفاهی از بار تعهدات آن‌ها کم می‌کند اما باید گفت که این نوع قراردادها به دلیل قدرت اثباتی کمتر هزینه زیادی را بر دوش کارفرما می‌گذارند. 

پس برای استخدام در کسب‌وکارهای مختلف بهترین راه تنظیم قرارداد کار است که می‌تواند در هر یک از انواع نمونه قرارداد کار موقت، دائم، برای کار معین و غیره باشد. اما اگر می‌خواهید بدانید قرارداد کار چیست؟ در تنظیم این قرارداد چه نکاتی اهمیت دارند؟ حقوق هر یک از طرفین چگونه تامین می‌شود؟ عواقب نداشتن قرارداد کار چیست؟ در این مقاله به‌طور کامل این موارد را توضیح خواهیم داد.

قرارداد کار و انواع آن

بر اساس قانون کار، دو طرف یک متن قرارداد کاری کارگر و کارفرما هستند. کارگر حتما باید یک شخص حقیقی باشد که به دستور کارفرما کاری را برای مدت موقت یا غیرموقت را انجام می‌دهد و در قبال آن کار، مُزد روزانه، هفتگی یا ماهانه دریافت می‌کند. در مقابل، کارفرما می‌تواند شخص حقیقی یا حقوقی (مثل شرکت) باشد. 

علاوه‌بر مزد، کارکنان از مزایای قانونی مثل عیدی، سنوات، اضافه کاری، مرخصی و غیره نیز بهره‌مند می‌شوند.

انواع قراردادهای استخدامی در بخش خصوصی طبق قانون تنظیم می‌شوند که شامل دسته‌بندی زیر هستند:

• قرارداد‌های کار از نظر مدت قرارداد
• قراردادهای کار از نظر ساعت کار

انواع قرارداد کار از نظر مدت قرارداد

قراردادهای کار که بر اساس قانون تنظیم می‌شوند شامل سه دسته اصلی هستند:

• با مدت موقت
• با مدت غیرموقت (دائمی)
• برای انجام کار معین

قرارداد کار با مدت موقت

در نمونه قرارداد کار با مدت موقت زمان خاتمه قرارداد ذکر می‌شود و پس از فرا رسیدن موعد، قرارداد خاتمه پیدا می‌کند. نکته مهم در این نوع قراردادها این است که اگر قرارداد موقت به موقع تمدید نشود و کارگر همچنان به کار ادامه دهد، می‌تواند ادعا کند که قرارداد به‌طور شفاهی تمدید شده است. به‌خاطر داشته باشید که در این قراردادها تمدید قرارداد سبب دائمی شدن آن نمی‌شود. از جمله نمونه این قراردادها می‌توان به قرارداد معلمان مدارس غیرانتفاعی اشاره کرد.

دریافت نمونه قرارداد اداره کار 1403 به صورت PDF و Word

دانلود قرارداد کار 1402

قرارداد کار با مدت غیرموقت

در این نوع قرارداد تاریخ شروع قرارداد ذکر می‌شود ولی طرفین زمانی برای پایان قرارداد در نظر نمی‌گیرند. یعنی به لحاظ اینکه ماهیت چنین کارهایی دائمی است، قراردادها نیز غیرموقت تنظیم می‌شوند یا در متن قرارداد کار به نامحدود بودن آن اشاره می‌شود.

تبصره‌ ۲ ماده ۷ قانون کار تعریف قرارداد کار را این گونه ارائه می‌دهد: «در کارهایی که طبیعت آن‌ها جنبه‌ مستمر دارد، چنانچه مدتی در قرارداد ذکر نشود، قرارداد دائمی تلقی می‌شود.» بنابراین شخصی که در یک کارخانه‌ی تولیدی مشغول به کار می‌شود چنانچه انجام کار مقید به مدت خاصی نباشد و مقرر گردد روزانه مبلغ مشخصی مزد دریافت کند، چنین کارگری در نظر قانون، کارگر دائم شناخته می‌شود. 

فسخ یک‌طرفه این قرارداد نیز قانونا امکان‌پذیر نیست. ضمن اینکه مسائلی مانند فوت، از کارافتادگی، بازنشستگی و این قبیل در مورد آن‌ها اعمال می‌شود. 

دریافت نمونه قرارداد کار معین به صورت word (قابل ویرایش) و pdf (قابل چاپ)

دانلود قرارداد

قرارداد کار برای انجام کار معین

این نوع قرارداد برای انجام کار معینی تنظیم می‌شود و با ایفای تعهد و پرداخت حق‌الزحمه توافق شده قرارداد خاتمه پیدا می‌کند. در نمونه قرارداد کار معین نیز تا انجام موضوع تعهد و کار امکان فسخ یک‌طرفه آن قانونا مقدور نیست.

دریافت نمونه قرارداد کار معین به صورت word (قابل ویرایش) و pdf (قابل چاپ)

دانلود قرارداد

برای مثال گروهی از کارگران که برای آسفالت کردن منطقه‌ مشخص شهری فعالیت می‌کنند، با اتمام عملیات، کار آن‌ها خاتمه‌یافته تلقی خواهد شد.

انواع قرارداد کار از نظر ساعت کار

نوع دیگری از قراردادها از نظر ساعت کار به قراردادهای تمام‌وقت و قراردادهای پاره‌وقت تقسیم می‌شوند:

دریافت نمونه قرارداد اداره کار 1403 به صورت PDF و Word

دانلود قرارداد کار 1402

قرارداد کار تمام‌وقت

در پاسخ به این سوال که قرارداد تمام وقت چیست باید گفت؛ قراردادی است که طی آن کارگر متعهد می­‌شود، به میزان ساعات کار مقرر در قانون به کار مشغول باشد. یعنی نهایتا کارگر در روز ۸ ساعت و در هفته ۴۴ ساعت کار می‌کند. باید بدانید که منظور از ساعات کار مدت زمانی است که کارگر نیروی کاری خود یا وقت خود را به منظور انجام کار در اختیار کارفرما قرار می­‌دهد. در صورت تمام‌وقت بودن کار، کارگر از مزد و مزایای کامل قانونی برخوردار خواهد شد.

قرارداد پاره‌وقت

اگر ساعت کار از ساعت قانونی کاری یعنی ۷ ساعت و بیست دقیقه در شبانه روز یا ۴۴ ساعت کار در هفته کمتر باشد قرارداد پاره‌وقت است. کارکنان پاره‌وقت یا نیمه‌وقت نیز از هر نظر مثل بیمه، مرخصی و غیره (به میزان ساعت کاری خود) مشمول قانون کار هستند. به‌عنوان مثال قرارداد معلمان مدارس غیردولتی از نوع قرارداد پاره‌وقت است.

قرارداد آزمایشی

برخی از شرکت و کسب‌وکارها برای همکاری با نیروهای آماتور و متخصص، دوره‌ای را به‌عنوان آزمایشی در نظر می‌گیرند که شرایط قرارداد کار بر اساس قانون کار است. کارگر و کارفرما می‌توانند با توافق یکدیگر دوره‌ آزمایشی را تعیین کنند که طبق قانون مدت این دوره‌ نباید از سه ماه بیشتر باشد به این صورت که حداکثر این مدت برای کارگران ساده و نیمه‌ماهر یک ماه و برای کارگران ماهر و دارای تخصص بالا سه ماه است.

قرارداد کارآموزی

این نوع قرارداد بیشتر برای همکاری با فارغ‌التحصیلان و افرادی است که دانش فنی در مورد کاری را دارند و در عین حال به دلیل نداشتن دانش عملی می‌خواهند در یک شرکت مشغول به کار شده و تجربه کسب کنند. قرارداد کارآموزی یکی از انواع قراردادهای کاری است که بر اساس آن کارآموز از حقوق قانونی برخوردار می‌شود و ساعت و شرایط قرارداد کار او در قانون تعیین شده است.

قراردادهای کارمزدی

در قرارداد کارمزدی باید میزان و مقدار کار، متناسب با زمان مشخص شده، باشد. کارمزد بر حسب آنکه حاصل کار مورد نظر مربوط به یک نفر یا یک گروه مشخصی از کارگران یا مجموعه کارگران باشد به ترتیب به صورت کارمزد انفرادی، کارمزد گروهی و کارمزد جمعی تعیین می‌گردد. قرارداد کار درصدی نیز یکی از انواع قراردادهای کارمزدی است.

چه بندها و تبصره‌هایی در قرارداد کار درج می‌شوند؟

فرقی نمی‌کند که شما کارفرما باشید و بخواهید افرادی را استخدام کنید یا جویای کار باشید و بخواهید در شرکتی استخدام شوید! مهم این است که با مسائل حقوقی آشنایی حداقلی داشته باشید. با این توصیف در هنگام نگارش و عقد قراردادهای حقوقی باید  نکات مهم قرارداد کار‌ی را نیز مدنظر داشت.

بندهای اصلی قرار داد کاری

در متن قرارداد کاری بندهای ثابتی به عنوان اصلی‌ترین موارد درج می‌شوند که شامل موارد زیر هستند.

• نام طرفین (نام کارفرما و کارمند/کارگر)؛ کارکنان بخش خصوصی به‌عنوان کارمند معرفی می‌شوند اما از نظر حقوقی هر کس که برای دولت کار نمی‌کند تحت پوشش قانون کار قرار می‌گیرد و کارگر تلقی می‌شود. 
• تاریخ استخدام و انعقاد قرارداد
• مدت قراردادکار
• میزان حقوق و نحوه محاسبه حقوق و مزایا
• نحوه پرداخت حقوق و شرایط پرداختی حقوق یا مزد
• قوانین و شرایط مربوط به ساعات کار
• قوانین و شرایط مربوط به تعطیلات، از جمله تعطیلات رسمی و حقوق مرخصی و روزهای تعطیل رسمی
• عنوان کاری و شرح وظایف به صورت کلی (جزئیات کامل شرح وظایف باید به عنوان ضمیمه قرارداد، اضافه شود)
• محل انجام کار (اگر لازم است، ذکر اینکه کارمند/کارگر باید در جاهای متفاوتی کار کند.)
• تعریف شرایط محرمانگی و عدم افشای اطلاعات
• تمدید قراردادکار
• قوانین سازمانی 
• شرایط تسویه حساب

بندهای فرعی قرارداد کاری

از بندهای فرعی در متن قرارداد کاری بین کارگر و کارفرما می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• قوانین و شرایط مربوط به ناتوانی در انجام کار به دلیل جراحت یا بیماری
• قوانین و شرایط مربوط به بازنشستگی و به کارگیری بازنشستگان تامین اجتماعی
• شرایط فسخ قرارداد؛ مدت زمانی که طی آن کارمند باید از فسخ قرارداد با خبر شود یا کارفرما را از فسخ قرارداد مطلع کند.
• ذکر حقوقی که کارمند/کارگر مربوطه در طی این ماموریت‌های کاری دریافت می‌کند.
• روش پرداخت دستمزد: پرداخت دستمزد باید به صورت پرداخت به حساب بانکی کارکنان باشد. پرداخت‌های دستی حقوق و دستمزد به ویژه در کارگاه‌های خرد ممنوع است و ملاک هیئت‌های حل اختلاف تنها نسخه کاغذی حساب بانکی افراد خواهد بود.
• مشخص کردن دائمی یا موقت بودن قرارداد، متناسب با نوع کار مشخص کردن نوع و میزان مهارت کارکنان.
• بیمه؛ کلیه کارفرمایان مشمول قانون کار ایران مکلفند کارکنان خود را بیمه کنند.
• سنوات کارکنان و نحوه پرداخت آن
• شرایط اخراج 

حسن انجام کار در قرارداد چیست؟

برای همه ما ممکن است پیش آمده باشد که وقتی برای استخدام به یک شرکت می‌رویم، کارفرما از ما درخواست سفته می‌کند. معمولا این سفته تحت عنوان حسن انجام کار دریافت می‌شود تا کارفرما به واسطه آن از انجام کار توسط کارگر و تعهد او نسبت به کار و وصول مبلغ خسارت‌های احتمالی که ممکن است کارگر به او وارد کند، مطمئن شود. از طرف دیگر ترک کار بدون قرارداد و تضمین می‌تواند باعث بروز خساراتی برای کارفرما شود که همین مورد اهمیت تنظیم قرارداد را به خوبی نشان می‌دهد.

در صدور سفته حسن انجام کار باید به چند نکته مهم توجه کرد تا از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری کنید.

نکات سفته حسن انجام کار

اگر برای استخدام، کارفرما درخواست سفته از شما کرد، حتما این نکات را مدنظر قرار دهید:

• مهم‌ترین نکته در صدور سفته حسن انجام کار این است که در تاریخ پرداخت سفته، به جای درج تاریخ حتما قید شود “سفته بابت حسن انجام کار” و اصلا تاریخ پرداخت ذکر نشود. 
• در قرارداد خود از کارفرما بخواهید در صورت عدم ثبت، حتما شماره سفته را در قرارداد با توضیح درج کند. 
• بعد از صدور سفته ضمانت انجام کار یک نسخه از آن را کپی و نزد خود نگه دارید تا در صورت امتناع کارفرما از استرداد آن بعد از قطع روابط کاری، بتوانید از طریق مراجع قضایی اقدام کنید. دقت به این نکات قرارداد استخدامی بسیار ضروری است.

تعلیق قرارداد کار چگونه است؟

در تعلیق قرارداد کار برخلاف خاتمه آن که رابطه کارگری و کارفرمایی برای همیشه تمام می‌شود، آثار حقوقی قرارداد موقتا متوقف می‌شود. یعنی قرارداد کلا به حالت تعلیق در نمی‌آید و به اعتبار خود باقی می‌ماند. ولی انجام کار موقتاً تعلیق می‌شود. پس از رفع دلایل و موانع، این قرارداد دوباره همراه با آثارش ادامه پیدا می‌کند. تعلیق هم مختص نوع خاصی از قرارداد کار نیست و کلیه قراردادهای کار چه موقت و چه غیرموقت ممکن است تعلیق شوند، این تعلیق می‌تواند اختیاری یا غیر ارادی باشد.

کارفرما ممکن است به طور ارادی و به دلایل شخصی یا به دلایل فنی و بدون اینکه کار در وضعیت‌های قهری موضوع ماده ۱۵ قانون کار قرار گرفته باشد، کارگاه را موقتا تعطیل کند. در این موارد باید توجه داشته باشیم تعلیق قرارداد کاری از موارد قهری مورد پذیرش قانون نیست. بنابراین درصورتی‌که به تشخیص هیات ‌حل‌اختلاف، کارفرما موجب تعلیق قرارداد از طرف کارگر شناخته شود که اصولا باید این‌چنین باشد. کارگر استحقاق دریافت خسارت ناشی از تعلیق و از جمله دریافت حقوق ایام تعطیل را خواهد داشت.

شرایط فسخ قرارداد کار به چه صورت است؟

پایان قراردادها وابسته به شرایط خاصی است و باید ترتیبات معینی به وقوع بپیوندد. به همین خاطر از دید حقوقی، نمی‌توان قرارداد را یک‌طرفه فسخ کرد اما باید بدانیم که علاوه‌بر اینکه شرایط و ترتیبات فسخ قرارداد در متن قرارداد کاری ذکر می‌شود، قرارداد در موارد خاصی نیز خاتمه پیدا می‌کند. مثلا اگر قرارداد برای انجام کاری معین یا برای مدت موقت منعقد شده باشد، هیچ یک از طرفین به تنهایی حق فسخ آن را ندارد اما چنانچه کارگر آیین‌نامه‌های انضباطی کارگاه را پس از تذکرات کتبی نقض کند، کارفرما می‌تواند قرارداد قانون کار را فسخ کند. برخی از شرایط کارگر که باعث فسخ قرارداد کار می‌شود را بیان می‌کنیم:

•   فوت 
•   بازنشستگی 
•   از کار افتادگی کلی 
•   استعفا
•   قصور در انجام امور محوله و نقض آیین نامه‌های انضباطی
•   فسخ قرارداد به‌نحوی که در متن قرارداد کار پیش‌بینی شده باشد.
•   پایان کار در قراردادهای مربوط به کار معین
•   انقضای مدت در قراردادهای کار با مدت موقت و تجدید نشدن صریح یا ضمنی آن

نکات کلیدی در تنظیم قرارداد کار

به عنوان کارفرما یا شخصی که قصد استخدام در یک شرکت یا مغازه و غیره را دارد باید در زمان عقد قرارداد دانش اولیه از مسائل قراردادی داشته باشید. در غیر این صورت می‌توانید از کارشناسان حقوقی و کسانی که از تخصص لازم در این زمینه برخوردارند کمک بگیرید. زیرا عدم تنظیم قرارداد استاندارد باعث ایجاد مسئولین و از بین رفتن حق دو طرف قرارداد می‌شود و فقط مختص به کارکنان نیست. در این زمینه نکات کلیدی زیادی به شما کمک می‌کند تا ریسک‌های حقوقی را به حداقل برسانید.

قرارداد کار کتبی باشد

قرارداد شفاهی بار اثبات زیادی را بر دوش کارفرما می‌گذارد. در نتیجه توصیه کارشناسان این است که حتما قرارداد‌های کارگران ولو کوتاه‌مدت، کتبی باشند. در قرارداد کتبی باید عنوان مناسب تعیین شود و عبارات آن صریح و واضح باشد. از هرگونه ابهام و عبارات نامفهوم خودداری شود و اگر بعضی از اصطلاحات فنی در قرارداد‌های کار پیش‌بینی‌شده، در خود قرارداد نیز این نکات تعریف شود.

تعیین مرجع حل اختلاف بین طرفین قرارداد

بند حل و فصل اختلافات باید در این قرارداد گنجانده شود تا این اطمینان حاصل کنید که اختلافات به طور موثرتری حل و فصل می‌شوند. مرجع حل اختلاف ممکن است شورای اسلامی کار و انجمن‌های صنفی هیأت‌های داوری، هیأت تشخیص حل اختلاف کاری یا هیأت حل اختلاف کارگر و کارفرما باشد.

مراقب قرارداد‌های سفید امضا باشید!

کارگران باید از قرارداد‌های سفید امضا خودداری کنند. چون در بسیاری از قرارداد‌هایی که بین طرفین تنظیم می‌شود کارفرما‌ها از کارگران برگه‌هایی به‌صورت سفید امضا می‌گیرند و بعد از اینکه قرارداد خاتمه پیدا کرد در متن آن اضافه می‌کنند که مثلاً کارگر سنوات، عیدی و کلیه حقوق و مزایای خود را دریافت کرده و هیچ‌گونه حق و حقوقی ندارد. در این‌گونه موارد بعدها کارگر ادعا می‌کند که من هیچ یک از موارد قید شده را دریافت نکرده‌ام بلکه برگه سفید، امضا کرده بودم. این مسأله از جمله مواردی است که باید کارگران آن را رعایت کنند تا با مشکلی مواجه نشوند.

ذکر شرایط و ضوابط عمومی (از جمله ساعت کاری، مرخصی‌ها و غیره)

این قبیل شرایط و ضوابط در قانون کار بیان شده است که توافق و تراضی خلاف آن اثر قانونی ندارد. در عین حال طرفین به حقوق خود نظیر ساعت کار و مرخصی‌ها نیز آگاه باشند. همچنین تعیین نوع قرارداد مانند پاره‌وقت و قرارداد نیز اهمیت دارد.

تعیین مزایای قرارداد کار

در قرارداد نمی‌توان مزایایی کمتر از آنچه در قانون کار آمده گنجاند، ولی درج مزایای بیشتر به نفع کارگر مجاز است. زیرا حقوق و مزایای مندرج در قانون حداقلی است و کمتر از آن مانع تامین حداقل معیشت برای کارگر و خانواده او می‌شود. چنانچه از تصریح برخی موارد و شرایط در قرارداد کاری غفلت شده باشد، مقررات و قواعد عام قانون کار و تامین اجتماعی حاکم خواهد بود. به طور مثال اگر در قراردادی به موضوع بیمه کارگر اشاره نشده باشد، ماده ۱۴۸ قانون کار مبنی بر اجبار به بیمه کارکنان مشمول قانون حاکم خواهد بود. یا اگر به میزان حقوق فرد اشاره نشده باشد، پرداخت حداقل حقوق طبق قانون الزامی است.

تنظیم قراردادهای کاری

برای این که طبق قانون، قراردادی صحیح و اصولی با رعایت همه الزامات قانونی منعقد کنید، نمونه قراردادهای کار را در بانک نمونه قرارداد ارائه کرده‌ایم تا به انواع قرارداد کار دسترسی داشته باشید.

به‌علاوه باید توجه داشته باشید که زمانی که شما کسب‌وکار خود را آغاز می‌کنید نکته مهم، استخدام نیروی انسانی و تنظیم قرارداد قانونی با آن‌ها است. یکی از چالش‌های حقوقی هر کسب‌وکاری به ویژه شرکت‌های تجاری آشنایی با حقوق جایگاه کارفرما و کارمند است که نقص اطلاعات در این زمینه می‌تواند صدمات زیادی از جمله از دست دادن زمان و هزینه برای آن‌ها به همراه داشته باشد. ضمن اینکه اثبات کار بدون قرارداد چالش‌های زیادی را برای طرفین دارد.

جمع‌بندی

توجه داشته باشید که هیچ چارچوب استاندارد و از پیش تعیین‌شده‌ای برای عقد قراردادهای کاری وجود ندارد. چرا که یک قرارداد ثابت نمی‌تواند، هر نوع کسب‌وکاری را در هر مکان و زمان، پاسخ دهد. شرایط کاری و وضعیتی که بین کارگر و کارفرما جریان دارد، نقش تعیین‌کننده‌ای در سبک و سیاق قرارداد‌نویسی خواهد داشت که نیاز به تجربه و کار کارشناسی دارد.

اگر شما، به دنبال یک ساختار نمونه و خوب برای تنظیم قرارداد هستید، باید تمام نکات اصولی و حقوقی را که در این مطلب ارائه کردیم رعایت کنید. ضمن اینکه اطلاع از انواع قراردادهای کار و استخدام مثل تفاوت قرارداد کار معین با پیمانی به شما کمک می‌کند تا قراردادهای متناسب با نوع شغل خود را تنظیم کنید.

سوالات متداول

قرارداد کاری چیست؟

قراردادی که بر اساس قانون بین کارفرما و کارکنان امضا می‌شود که مسائلی مانند ساعت کاری مشخص، بیمه، مرخصی، عیدی و سنوات در آن موضوعیت دارد.

از نظر قانونی چند نوع قرارداد کار وجود دارد؟

قرارداد کار از نظر مدت زمان به سه نوع قرارداد با مدت موقت، قرارداد کار دائمی و قرارداد کار برای انجام کار معین تقسیم می‌شود.

مرجع حل اختلافات قرارداد کار چیست؟

مرجع حل اختلاف ممکن است شورای اسلامی کار و انجمن‌های صنفی هیأت‌های داوری، هیأت تشخیص حل اختلاف کاری یا هیأت حل اختلاف کارگر و کارفرما باشد.