حقوق کار در ایران ناظر بر رابطه میان کارگر و کارفرما است. یکی از اصطلاحات متداول در فضای حقوق کار، نوبت کاری یا شیفت کاری است. پرداختن به این موضوع از لحاظ محاسبه مزایا و پرداخت حقوق کارگران اهمیت زیادی دارد.
به همین خاطر در این مقاله ابتدا به این می‌پردازیم که نوبت کاری چیست و چه انواعی دارد سپس آن را از نظر دستمزد و اضافه‌کار در قانون کار ایران بررسی می‌کنیم. در نهایت نیز به این سوال پاسخ می‌دهیم که فوق العاده نوبت کاری چیست ، نوبت کاری در قانون کار چگونه تعریف می‌شود.
نوبت کاری چیست؟
برای آنکه به مفاهیم و اصطلاحات حقوق کار تسلط پیدا کنیم، نیاز است تا به قانون کار، به عنوان مهم‌ترین سند حاوی مقررات ناظر بر رابطه کارگر و کارفرما، مراجعه کنیم.
ماده ۵۵ قانون کار نوبت کاری یا کار نوبتی را این گونه تعریف می‌کند:
«کار نوبتی عبارت است از کاری که در طول ماه گردش دارد، به نحوی که نوبت‌ها آن در صبح یا عصر یا شب واقع می‌شود.»
به این ترتیب، در تعریف نوبت کاری می‌توان گفت همان کار شیفتی است که در ادبیات بعضی مشاغل به کار میرود و میتواند در صبح، عصر و شب و ترکیبی از اینها اتفاق بیفتد. این نوبت کاری در برخی انواع قرارداد کار موضوعیت دارد برای مثال میتواند یکی از بندهای قرارداد کار موقت باشد اما در قرارداد کار معین چندان کاربردی ندارد را که قرارداد کار معین با قرارداد کار پیمانی تفاوت دارد.
نوبتکاری در چه مشاغلی کاربرد دارد؟
قانون شیفت کاری در همه مشاغل کاربرد و رواج ندارد. به طور کلی نوبت کاری در آن دسته مشاغلی مورد توجه است که نیاز به فعالیت شبانه‌روز و کار سخت و مستمر دارند و به نوعی از حساسیت بالایی برخوردارند.
مشاغلی مانند پلیس، آتش نشانی، اورژانس بیمارستان و پرستاری، نگهبانی، برخی تولیدی‌ها و کارگاه‌ها و غیره مهم‌ترین مشاغلی هستند که در آن‌ها نوبتکاری استفاده می‌شود و پرسنل به طور مستمر بایستی در محل کار حاضر باشند.
طبقه‌بندی نوبت کاری در قانون کار چیست؟
در توضیح قانون شیفت کاری می‌توان انواع نوبت کاری در قانون کار را بر اساس ماده ۵۶ این قانون به شکل زیر تشریح کرد:
۱) نوبتکاری صبح و شب
۲) نوبتکاری عصر و شب
۳) نوبتکاری صبح و عصر
۴) نوبتکاری صبح، عصر، شب
از ساعت ۶ صبح تا ۱۴، شیفت صبح، از ساعت ۱۴ تا ۲۲، شیفت عصر و از ساعت ۲۲ تا ۶ نیز شیفت شب به حساب می‌آید.
بنابراین ساعت رسمی و قانون شیفت کاری مطابق الزامات قانون کار، ۸ ساعت است. این موارد از جمله بندهای متن قرارداد کار است.
از لحاظ دستمزد، قانون شیفت کاری چیست؟
بر اساس ماده ۵۶ قانون کار، میزان دستمزد نوبت کاری به شرح زیر قابل دسته بندی است:
- کارگران شیفت صبح و عصر ۱۰ درصد مزد مازاد به عنوان فوقالعاده نوبتکاری دریافت میکنند.
- کارگران شیفت صبح، عصر و شب ۱۵ درصد مزد بیشتر تحت عنوان فوقالعاده نوبتکاری دریافت میکنند.
- کارگران شیفت صبح و شب ۲۲.۵ درصد مزد معمول خود، اضافه حقوق دریافت میکنند.
- کارگران شیفت عصر و شب هم ۲۲.۵ درصد مزد معمول خود اضافه حقوق دریافت میکنند.
واضح است که مبنای محاسبه فوقالعاده نوبت کاری، حقوق ثابت کارگر خواهد بود.
به طور مثال، کارگری با حقوق ماهانه ۳ میلیون تومان، اگر در شیفت صبح، عصر و شب فعالیت مستمر داشته باشد باید ماهانه مبلغ ۴۵۰ هزار تومان (۱۵ درصد) به عنوان فوق العاده نوبتکاری از کارفرما دریافت کند. این علاوه بر حق سنوات و حق بیمه کارگر است.
آیا مزد فوقالعاده شب کاری به کارگران نوبت کاری هم تعلق میگیرد؟
سوالی که ممکن است در بحث قانون شیفت کاری به وجود بیاید این است که آیا کارگری که مزد نوبتکاری را دریافت می‌کند، اگر در شیفت شب فعالیت کند، مشمول مزد فوقالعاده شب کاری هم می‌شود؟
در پاسخ باید به حکم ماده ۵۸ قانون کار مراجعه کرد. این ماده اظهار می‌دارد:
برای هر ساعت کار در شب تنها به کارگران غیر نوبتی ۳۵% اضافه بر مزد ساعت کار عادی تعلق میگیرد.
پس در پاسخ به این سوال که فوق العاده نوبت کاری چیست می‌توان گفت: در فوقالعاده شب کاری، به کارگران نوبت کار پرداخت نمی‌شود و در واقع فعالیت در شیفت شب به معنای شب کاری نیست.
آیا مزد اضافه کاری در نوبتکاری هم پرداخت می‌شود؟
یکی از موضوعات مرتبط با نوبتکاری، موضوع پرداخت‌های فوقالعاده اضافه کاری است.
مطابق ماده ۵۹ قانون کار، اضافه کاری میتواند با موافقت کارگر و حداکثر به مدت چهار ساعت در روز اتفاق بیفتد. همچنین میزان پرداخت فوقالعاده اضافه کاری مطابق با ۴۰ درصد از مزد ساعتی عادی کارگر است.
در خصوص ارتباط قانون شیفت کاری و اضافه کار نیز باید گفت تفاوتی ندارد که انجام کار اضافه با شرایط گفته شده، توسط کارگران نوبتکار یا غیرنوبتکار اتفاق بیفتد. به هر حال کارگر با هر شرایط شیفتی، اگر مطابق شرایط ماده ۵۹ اضافه کاری کند، بایستی مزد آن را هم دریافت کند.
در این حالت به طور مثال کارگر نوبتکار علاوه بر دریافت فوقالعاده نوبت کاری، مستحق دریافت فوقالعاده اضافه کار نیز است.
جمع‌بندی
در این مطلب کوشش شد تا مهم‌ترین ابعاد حقوقی نوبت کاری در قانون کار بررسی شود. مقررات حقوق کار در ایران حاوی نکات ظریف و متعددی است که هم کارگران و هم کارفرمایان بایستی باید در هر مورد به آن توجه داشته باشند.
برای اطلاع دقیق‌تر از قانون شیفت کاری می‌توانید با مشاوران حقوقی در ارتباط باشید. همچنین توجه کنید که این مورد یکی از مهم‌ترین نکاتی است که در قرارداد کار ذکر می‌شود. در نتیجه پیش از هر اقدامی باید نسبت به تنظیم قرارداد استاندارد و اصولی اقدام کنید.
سوالات متداول
منظور از نوبتکاری چیست؟
نوبتکاری همان کار شیفتی است که در ادبیات بعضی مشاغل به کار میرود و میتواند در صبح، عصر و شب و ترکیبی از اینها اتفاق بیفتد.
آیا مزد فوقالعاده شب کاری به کارگران نوبت کاری هم تعلق میگیرد؟
قانون تصریح کرده است مزد شب کاری متعلق به کارگران غیرنوبتکار است. کارگرانی که شیفتی کار میکنند از مزد فوقالعاده نویت کاری برخوردار میشوند.
سلام زمانی که دوشیفت یا سه شیفت کار می‌کنی وب صورت هفتگی چرخش داره وجمعه تعطیل هستی نوبت کاری تعلق میگیرد
سلام بنده در یک فرشگاه مشغول به کار هستم شیفت کاری من هر روز به صورت چرخشی یه روز صبح یه روز عصر ایا نوبت کاری به من تعلق میگیره . ۱۱ ماهه کار میکنم ولی هیچ مبلغی به عنوان نوبت کار بهم پرداخت نکردند.
با سلام و احترام
با توجه به پیچیدگی مسئله مورد نظر شما، خواهشمند است به سایت وینداد مراجعه نموده و نسبت به ثبت درخواست مشاوره تلفنی اقدام نمایید تا کارشناسان متخصص ما در اسرع وقت با شما تماس بگیرند.
با تشکر
مجموعه حقوقی وینداد
یکی از شرایط پرداخت جمعه کاری تعطیل بودن یک روز هفته بجای جمعه می باشد اگر افرادی دارای شیفت نوبتی صبح ، عصر و شب باشند و در برخی روزها بعد از شب کاری یک روز تعطیل می باشند آیا این روز تعطیل را می توان بعنوان جایگزین جمعه محاسبه کرد و جمعه کاری را پرداخت نکرد
با سلام و احترام
خیر به دلیل مغایرت با قانون کار به عنوان یک قانون آمره(که بر خلاف آن نمی توان توافق نمود) این امر امکان پذیر نمی باشد.
مجموعه حقوقی وینداد
با سلام میخواستم بدونم نوبت کاری های پرداخت نشده سالهای گذشته در صورت پرداخت از طرف کارفرما چطور محاسبه میشه با احتساب پایه حقوق فعلی یا پایه حقوق سالهای گذشته در صورت امکان با ماده و تبصره موردنظر اگه موجوده جواب بدید خیلی مهمه برای من و همکارام
سلام،
نوبت کاری های پرداخت نشده توسط کارفرما، بنابر رویه بر اساس ایام اشتغال و پایه حقوق سال های گذشته پرداخت می گردد.
با احترام،
تیم حقوقی وینداد
اگر کلا نوبت کار باشی صبح و عصر و دریک ماه بعلت بیماری ۱۵ روز آن را کار کرده باشی و از آن ۱۵ روز ۴ روزش رو نوبت عصر آمده باشی آیا حق نوبت کاری بهت تعلق میگیرد؟؟؟
سلام
چنانکه فعالیت شما کمتر از 30 روز بوده است، کارهایی که گردش آن ها کمتر یا بیشتر از 30 روز باشد شامل قانون نوبت کاری نمیشوند.
با احترام،
تیم حقوقی وینداد