الزامات قانونی HSE + آشنایی با الزامات قانونی بهداشت، ایمنی و محیط زیست

توجه به موضوع HSE در پروژه‌های عمرانی و نفتی، از نظر حقوقی اهمیت بسیار زیادی دارد و سبب می‌شود پروژه به صورت امن و دقیق جلو برود. الزامات قانونی HSE یا همان الزامات قانونی بهداشت، ایمنی و محیط زیست موضوع این مطلب مجله حقوقی وینداد است.

با ما همراه باشید.

منظوراز HSE چیست؟

به طور خلاصه، HSE اصطلاحی است متشکل از حروف اول سه لغت  Health (بهداشت)، Safety (ایمنی) وEnvironment  (محیط‌زیست) که برای حفظ بهداشت و ایمنی محیط کار و کارگران و همچنین حفاظت از محیط زیست به کار می‌رود.

توجه به HSE در پروژه‌های سنگین عمرانی و نفتی سبب می‌شود تا امنیت مالی، جانی و محیطی زیادی بر پروژه حاکم باشد و اختلافات حقوقی ناشی از صدمات محیط کار به حداقل خود برسد.

اسناد مرتبط با الزامات قانونی HSE چیست؟

منظور از از الزامات قانونی HSE، ضوابط و مقرراتی است که در کشور با هدف تامین بهداشت و ایمنی و محافظت از محیط زیست در پروژه‌های عمرانی تدوین شده است.

به طور کلی در راستای اهداف HSE چند سند مختلف به شکل ملی و بین‌المللی تدوین شده است که به تدوین مقررات عمرانی پرداخته‌اند. اسناد مذکور در سه حوزه‌ ایمنی، بهداشت و محیط زیست دسته‌بندی می‌شوند.

اسناد مرتبط با ایمنی

مهم‌ترین اسناد ملی مرتبط با الزامات قانونی HSE در شاخه ایمنی به شرح زیر هستند:

– آیین نامه آموزش ایمنی کارفرمایان، کارگران و کارآموزان

– آیین نامه ایمنی امور پیمانکاری

– آیین نامه مربوط به پیشگیری و مبارزه با آتش‌سوزی در کلیه کارگاه‌ها

– آیین نامه حفاظتی تاسیسات و وسایل الکتریکی در کارگاه‌ها

– آیین نامه سیستم اتصال به زمین

– آیین نامه ایمنی تصفیه‌خانه‌های آب و فاضلاب

– آیین‌ نامه عمومی ایمنی تعمیرگاه‌های وسایط نقلیه

– آیین نامه حفاظت در ریخته‌گری، آهنگری و جوشکاری

– آیین نامه حفاظت و بهداشت عمومی در کارگاه‌ها

– آیین نامه حفاظتی وسایل حمل و نقل و جابجا کردن مواد و اشیا در کارگاه‌ها

و…

اسناد مرتبط با بهداشت

– آیین نامه حفاظت و بهداشت عمومی در کارگاه‌ها

– آیین نامه حفاظتی کار با سموم دفع آفات

– آیین نامه بهداشت محیط

– قانون مواد خوردنی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی

– استاندارد آب آشامیدنی

– بخشنامه اندازه‌گیری عوامل زیان‌آور محیط کار

– آیین نامه تاسیس مراکز بهداشت کار در کارگاه‌ها

– آیین نامه کارهای سخت و زیان‌آور

– آیین نامه اجرایی کنترل و نظارت بهداشتی بر سموم و مواد شیمیایی

– آیین نامه و مقررات حفاظت در مقابل خطر پرتوهای یون‌ساز

و…

اسناد مرتبط با محیط زیست

– قانون حفاظت و به‌سازی محیط زیست

– آیین نامه حفاظتی مواد خطرناک و مواد قابل اشتعال و انفجار

– آیین نامه جلوگیری از آلودگی آب

– قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا

– آیین نامه مولد بخار و دیگ‌های آب‌گرم

– قانون مدیریت پسماندها

– تصویب نامه حد مجاز استانداردهای خروجی از کارخانجات و کارگاه‌ها

و…

هر یک از این اسناد، به الزامات قانونی HSE می‌پردازند که کارگاه‌ها و پیمانکاران و کارفرمایان و کارگران موظف به پیروی از آنها هستند.

الزامات قانونی HSE چیست؟

حال که با برخی از اسناد مرتبط با الزامات قانونی HSE آشنا شده‌ایم، به سراغ مقررات مرتبط با هر بخش از این الزامات، یعنی ایمنی، بهداشت و محیط زیست می‌رویم.

الزامات قانونی HSE در بخش ایمنی

الزامات HSE در بخش ایمنی شامل چند مورد مهم است که در ادامه آنها اشاره می‌کنیم:

تهیه لباس و تجهیزات حفاظت فردی

تهیه تجهیزاتی مانند عینک مخصوص، کلاه ایمنی، کفش‌های کار، لباس‌های مخصوص، ماسک، گوش‌گیر و… سبب می‌شود تا ایمنی کارگران در حین انجام پروژه‌های عمرانی تا حد بسیار زیادی تامین شود.

مطابق الزامات قانونی HSE، پیمانکاران وظیفه دارند تجهیزات حفاظت فردی کارگران را از نوع استاندارد آن تهیه کرده و در اختیار کلیه کارگران پروژه بگذارند.

همچنین وظیفه نظارت بر حسن استفاده از وسایل و تجهیزات حفاظت فردی نیز بر عهده پیمانکار است و وی بایستی از طریق نمایندگان و ناظران خود، بر کیفیت و کمیت لباس و تجهیزات مذکور کنترل داشته باشد.

تهیه تجهیزات آتش‌نشانی

براساس الزامات قانونی HSE، کلیه پیمانکاران وظیفه دارند که کارگران خود را با تجهیزات اطفای حریق، مانند کپسول‌های آتش‌نشانی آشنا کنند و طرز استفاده از این وسایل در مواقع لازم را به آنها آموزش دهند.

از آنجایی که کپسول‌های آتش‌نشانی در انواع مختلف با مواد و کارکرد خاص خود تولید می‌شوند، نیاز است تا به کارگران در خصوص طرز کار و عملکرد هر یک جداگانه آموزش داده شود.

همچنین به طور منظم بایستی سلامت کپسول‌ها (عدم آسیب، شارژ مواد کپسول و…) و تجهیزات اطفای حریق کنترل شوند تا بتوان از آنها در مواقع اضطراری استفاده کرد.

توجه به جایگاه قرارگیری کپسول‌ها (در معرض دید) نیز نکته مهم دیگری است که از الزامات قانونی HSE در بخش ایمنی به حساب می‌آید.

حصارکشی پروژه و محیط اطراف آن

با توجه به آنکه پروژه‌های عمرانی غالبا سنگین و حجیم هستند و در مکان‌های کلید می‌خورند که معمولا محله‌های شهری قرار دارند، نیاز است تا پروژه و زمین‌های اطراف آن به خوبی حصارکشی شوند. عدم محصورسازی دقیق ممکن است به حوادث ناشی از سقوط اشخاص و مصالح منجر شود و خسارات مالی و جانی مختلفی را به وجود بیاورند.

همچنین با حصارکشی دور پروژه، می‌توان از وسایل، تجهیزات، مصالح و… نیز به نوعی نگهداری و محافظت کرد تا از مشکلات تغییرات آب و هوا یا به سرقت رفتن و… در امان باشند.

محصورسازی ممکن است با استفاده از دیواره‌های چوبی، فلزی یا حتی نوارهای زرد هشدار صورت بگیرد.

استفاده از علائم و تابلوهای ایمنی و هشدار

یکی دیگر از الزامات قانونی HSE که می‌تواند ایمنی پروژه را تا حد زیادی تامین کند، علاوه بر حصارکشی، استفاده از علائم و تابلوهای هشدار و کنترل و هدایت ترافیک است.

تجهیزاتی مانند تابلوهای خطر، چراغ‌های چشمک‌زن، پارچه‌های متمایزکننده، علائم راهنمایی و رانندگی، تجهیزات انسداد مسیر (مخروطی‌ها، بلوک‌های سیمانی و پلاستیکی، میله و…) سبب می‌شوند که تردد و حمل و نقل اشخاص و وسایل نقلیه با ایمنی بیشتری انجام شود و همینطور مشکلات ترافیکی ناشی از پروژه نیز به حداقل ممکن برسند.

ایمنی کار با ماشین‌آلات سنگین

استفاده از تجهیزات و ماشین‌آلات سنگین، مانند جرثقیل، لیفتراک و…) در بسیاری از پروژه‌های عمرانی و نفتی بزرگ، امری اجتناب‌ناپذیر و متداول به حساب می‌آید.

اما باید به یاد داشت که استفاده از این تجهیزات نیازمند داشتن تخصص و تجربه بالایی است. به همین خاطر یکی از الزامات قانونی HSE، ایمنی کار با ماشین‌آلات سنگین است.

استفاده از رانندگان و متصدیان با مدرک و مجوز مرتبط، استفاده از راهنماها و تعمیرکاران متخصص، توجه به سرویس منظم ماشین‌آلات، استفاده از تجهیزات ایمنی مانند جک، ارائه آموزش کامل به کارگران مرتبط با تجهیزات، انتخاب جایگاه درست و ایمن قرارگیری، بارگیری و تخلیه ماشین‌آلات سنگین و… بخشی از الزامات قانونی HSE در راستای کار با تجهیزات مذکور است.

تامین ایمنی کار در ارتفاع

مطابق الزامات قانونی HSE، زمانی که انجام بخشی از پروژه، نیازمند کار در ارتفاع بالا (بیش از یک متر و بیست سانت) باشد، پیمانکار موظف است اقدامات ایمنی لازم برای جلوگیری از سقوط اشخاص و مصالح را از ارتفاع انجام دهد.

برای این امر، پیمانکار اولا باید حتی‌الامکان امور را به گونه‌ای جلو ببرد که کمترین موارد کار در ارتفاع نیاز باشد. همچنین استفاده از تجهیزات ایمنی کار در ارتفاع، مانند طناب‌ها و کابل‌های ایمنی، استفاده از بالابر، تخته‌های مستحکم و داربست‌گذاری دقیق، از وظایف پیمانکار است.

علاوه بر آن استفاده از علائم هشدار و تجهیزات محیطی نیز برای تامین ایمنی کار در ارتفاع توصیه می‌شود.

داربست‌گذاری استاندارد و اصولی سبب می‌شود تا خسارت مالی و جانی به کارگران و سایر شهروندان نزدیک به پروژه به حداقل برسد.

 پاکسازی نخاله‌های محیط کار

به وجود آمدن نخاله‌های ناشی از امور عمرانی، امری اجتناب‌ناپذیر است. نخاله‌هایی مانند میلگرد و آهن‌آلات اضافی، سنگ و آجر و گونی‌های شن و ماسه و… همواره در صحنه برخی پروژه‌ها دیده می‌شود.

وجود این نخاله‌ها ممکن است خطراتی بسیار زیادی برای کارگران فعال در پروژه ایجاد کند. برخورد با نخاله، وزش باد و پرتاب آن‌ها و… عمده مخاطرات ناشی از عدم پاکسازی نخاله‌های محیط کار است.

مطابق الزامات قانونی HSE، پیمانکاران موظف هستند در محل کارگاه، مکانی مشخص مانند انبار مسقف را برای دپو و نگهداری موقت نخاله‌ها در نظر بگیرند.

تامین ایمنی انبارهای کارگاه

انبارها به عنوان بخشی مهم از کارگاه‌های پروژه‌های عمرانی شناخته می‌شوند. از انبارها غالبا در جهت نگهداری از مصالح و تجهیزات و ماشین‌آلات و وسایل ایمنی (کپسول‌های آتش‌نشانی و…) استفاده می‌شوند و ممکن است در دو نوع انبار روباز یا انبار مسقف ساخته شود.

در هر حال بایستی پیمانکار اقدامات لازم را در جهت حفظ ایمنی انبارها به عمل آورد تا اولا محیط کار از محیط انبار مستقل باشد و ثانیا، خطرات عبور و مرور از انبار پیش‌بینی شوند.

داشتن نور، فضا و تهویه مناسب نیز در تامین ایمنی انبار و مواد و مصالح داخل آن اهمیتی کلیدی دارد.

تامین ایمنی سیستم برق

استفاده از نیروی برق در کارگاه‌های عمرانی، موضوعی ضروری است. به همین خاطر مطابق الزامات قانونی HSE، کابل‌کشی‌ها، قرارگیری تجهیزات برقی و… بایستی به نحوی استاندارد انجام شوند تا کمترین خطر را برای نیروی کار حاضر در کارگاه داشته باشد.

استفاده از تجهیزات حفاظتی برای حفظ کابل‌های برق از باران و همچنین نظارت بر وضعیت سیستم برق و سرویس منظم آن سبب می‌شود ایمنی سیستم برق مطابق با الزامات قانونی HSE، تامین شود.

تامین ایمنی حفر و گودبرداری

گودبرداری و حفاری در راستای انجام پروژه‌های عمرانی و نفتی نیز امری شایع در پیمانکاری است. انجام حفاری برای انتقال لوله‌های آب و فاضلاب یا کابل‌های برق و تلفن، خاکبرداری یا تعبیه مکانی برای قرارگیری صحیح ماشین‌آلات و تجهیزات سنگین، از موقعیت‌هایی است که حفاری ضروری است.

همانطور که مشخص است انجام گودبرداری و عدم تامین ایمنی آن، ممکن است مخاطرات زیادی برای کارگران داشته باشد.

سقوط اشخاص در چاه، سقوط سنگ و مصالح در چاه، سقوط اشیای خطرناک و… می‌تواند حوادث مختلفی در محیط کارگاه به وجود آورد.

به همین خاطر پیمانکار موظف است ایمنی حفر و گودبرداری را از طریق حفاری در مکان‌های ایمن و مناسب، تامین نردبان ایمن، ایجاد پل برای تردد اشخاص، علامت‌گذاری مرتبط با حفاری‌ و تابلو‌های هشدار و… تامین کند.

تامین ایمنی تونل‌ها

ساخت تونل برای پیشبرد اهداف عمرانی، واقعیتی است که در بسیاری از پروژه‌های ساخت و ساز شاهد آن هستیم.

تونل‌ها ممکن است در انواع مختلفی و با اهداف گوناگون، نظیر عبور و مرور وسایل نقلیه و اشخاص، استخراج منابع، خدمات‌رسانی فوری، انتقال لوله‌های آب و فاضلاب و گاز و… حفر شوند.

موقعیت ویژه تونل‌ها به جهت کم بودن فضای کار، عدم وجود روشنایی کافی و همچنین کمبود اکسیژن و دمای بالا، غیرقابل‌پیش‌بینی بودن خاک و رطوبت و آب عمق زمین، موضوعی است که در الزامات قانونی HSE مورد توجه قرار گرفته است.

تامین اکسیژن و تهویه لازم، تامین نور کافی، انجام تست گازهای سمی، اقدام برای عدم نفوذ گرد و غبار در تونل‌ها، تامین تجهیزات ایمنی مانند جعبه‌ کمک‌های اولیه و کپسول‌های آتش‌نشانی و… از اقداماتی هستند که پیمانکاران جهت ایمن‌سازی تونل‌ها موظف به انجام آن هستند.

گزارش و تحلیل حوادث

یکی دیگر از الزامات قانونی HSE، گزارش‌دهی منظم حوادث محیط کار و همچنین تحلیل دلایل وقوع حادثه است.

به این معنا که پیمانکار موظف است از طریق فرم‌های مخصوص، حوادث کوچک و بزرگ ناشی از عدم وجود ایمنی کارگاه را ثبت و ضبط کند . همچنین با تحلیل حوادث مذکور و شناسایی علت آنها، اقدامات ایمنی را انجام دهد.

به طور مثال علامت‌گذاری در محیط‌های پرخطر، استقرار امکانات ایمنی و تجهیزات اطفای حریق و کمک‌های اولیه و آموزش مستمر به کارگران مرتبط با حوادث ثبت شده، از جمله اقدامات لازم پیشگیرانه در کارگاه‌ها هستند.

الزامات قانونی در بخش بهداشت

پس از مولفه ایمنی، به سراغ الزامات قانونی HSE در بخش بهداشت محیط می‌رویم.

تامین بهداشت محیط

توجه به بهداشت محیط کارگاه سبب می‌شود کارگران و اشخاص دخیل در پروژه با اطمینان خاطر بیشتری به فعالیت مشغول باشند.

وجود مواد شیمیایی و بیماری‌زا، عدم وجود نظارت بر آشپزخانه، نبود سرویس بهداشتی و حمام مناسب، نبود امکانات شست‌وشوی لباس و ضدعفونی وسایل و… همواره منجر به انتشار بیماری در محیط کار و در نتیجه تهدید سلامت کارگران می‌شود.

مطابق الزامات قانونی HSE، پیمانکاران موظف هستند با توجه به تعداد کارکنان پروژه و کارگاه، تعداد مناسب سرویس بهداشتی و دوش آب سرد و گرم و محل استراحت استاندارد و بهداشتی برای کارگران را تامین کنند.

این تعداد به تناسب افزایش تعداد کارگران به شکل تصاعدی بالا می‌رود. همچنین محیط آشپزخانه باید به شکلی باشد که کف آن از سنگ و دیوارها از کاشی بوده و کارکنان خدماتی آشپزخانه همگی دارای کارت سلامت باشند.

نظارت بر کیفیت و کمیت غذای آشپزخانه نیز از وظایف پیمانکار است که می‌تواند آن را از طریق پیمانکاران فرعی انجام دهد.

تامین بهداشت فردی

منظور از تامین بهداشت فردی مطابق با الزامات قانونی HSE این است که سلامت کارگران پیش از استخدام و در حین انجام پروژه رصد شود.

به طور معمول، برای استخدام نیروی انسانی، پیمانکاران، به آزمایش‌های بیمه تامین اجتماعی اکتفا می‌کنند. البته نباید فراموش کرد که آزمایش‌های مذکور ممکن است منقضی یا غیردقیق باشند. به همین خاطر پیشنهاد می‌شود برای حفظ بهداشت فردی در کارگاه، آزمایش‌های مختلف مستقلا اخذ شوند.

همچنین انجام معاینات پزشکی فیزیکی و روانی مستمر نیز می‌تواند بهداشت فردی کارگران را تامین کند.

وجود تجهیزات درمانی و پزشکی مانند جعبه کمک‌های اولیه و یا در پروژه‌های بزرگ‌تر، وجود درمانگاه و پزشک حاضر در کارگاه، می‌تواند به سلامت و بهداشت فردی کارگران کمک زیادی کند.

دفع زباله‌های کارگاه

علاوه بر نخاله‌ها و مصالحی که در بخش ایمنی کارگاه به آن اشاره شد، یکی از الزامات قانونی HSE در حوزه بهداشت، جمع‌آوری و دفع زباله‌های کارگاه است.

این زباله‌ها ممکن است به شکل جامد یا مایع و ناشی از خورد و خوراک در کارگاه باشند. تلنبار شدن زباله‌ها در کارگاه می‌تواند عامل جذب حشرات و موجودات آلوده‌کننده مانند موش باشند یا سبب آلودگی آب، هوا و خاک کارگاه شوند و از نظر بهداشتی سلامت کارگران را به خطر بیاندازد.

اقدامات پیمانکار در دفع زباله‌های کارگاه می‌تواند شامل حمل زباله‌ها به خارج از کارگاه به طور منظم و یا سوزاندن زباله‌های انباشت شده به شکل اصولی و در ساعات خاصی از روز باشد.

در هر حال برای جلوگیری از نشر بیماری در محیط کارگاه، رعایت الزامات بهداشتی دفع زباله اهمیت بسیار زیادی دارد که باید پیمانکاران به آن توجه داشته باشند.

الزامات قانونی در بخش محیط زیست

علاوه بر الزامات ایمنی و بهداشتی، برخی الزامات قانونی HSE به موضوع حفاظت از محیط زیست اختصاص دارد.

جلوگیری از آلودگی خاک

در صورت عدم انجام اقدامات پیشگیرانه، ممکن است خاک توسط مواد شیمیایی مانند نفت، روغن و گازوئیل، زباله‌های کارگاه، فاضلاب و… آلوده شده و نتیجتا حاصل‌خیزی و باروری خاک دستخوش تغییر شود.

به همین خاطر پیمانکاران باید با توجه به آلودگی‌های مذکور سعی در کنترل روغن‌ریزی ماشین‌آلات سنگین و ریزش مواد سوختی هنگام حمل و نقل داشته باشند. همچنین با دفع زباله به طور مستمر و نظارت بر سلامت لوله‌های فاضلاب، کیفیت خاک را در پروژه‌های عمرانی تا حد ممکن حفظ کنند.

جلوگیری از آلودگی آب

علاوه بر تلاش برای دفع مواد شیمیایی به نحو صحیح و جلوگیری از نفوذ مواد خطرناک به درون خاک، پیمانکاران وظیفه دارند تا سلامت آب منطقه را نیز تامین کنند.

به همین منظور، توجه به کیفیت لوله‌های آب و مخاذن و منابع آب، جلوگیری از نفوذ مواد شیمیایی به درون این مکان‌ها و همچنین نظارت بر کیفیت آب آشامیدنی اقدامی ضروری در جهت حفظ محیط زیست کارگاه به حساب می‌آید.

جلوگیری از آلودگی هوا

فعالیت در پروژه‌های عمرانی و استفاده از ماشین‌آلات سنگین سبب تولید گازهای خاصی مانند آزبست، منواکسیدکربن، ذرات معلق و… می‌شود که این گازها مستقیما سبب آلوده شدن هوای کارگاه و به طور کلی محیط زیست منطقه می‌شود.

آلودگی هوا با گازهای سمی و خطرناک نه تنها سبب تهدید سلامت اشخاص می‌شود، بلکه سبب می‌شود پوشش گیاهی و حیوانی منطقه نیز تحت تاثیر قرار بگیرد و حتی عمر تجهیزات کارگاه نیز در اثر تماس با گازهای سمی کاهش یابد.

ضمانت اجرای الزامات قانونی HSE چیست؟

حال که با مهم‌ترین الزامات قانونی HSE آشنا شده‌ایم، به سراغ بررسی ضمانت اجرای نقض این موارد می‌رویم.

به طور کلی علاوه بر وجود مجازات‌ها و جریمه‌های مختلف از سوی شهرداری در بسیاری از موارد، طرفین انواع قراردادهای عمرانی می‌توانند برای نقض این الزامات وجه التزام تعیین کنند.

به این معنا که در پیوستی مجزا یا در قالب بندی در قرارداد پیمانکاری، اشاره کنند که در صورت نقض هر یک از الزامات قانونی و یا دریافت گزارش عدم انجام الزامات مذکور، چه مقدار خسارت باید به کارفرما پرداخت شود.

مثلا بیان شود که در صورت ریختن زباله یا فاضلاب در محیط کارگاه و یا عدم وجود لوازم حفاظتی فردی کافی بایستی مبلغی مشخص به کارفرما پرداخت شود.

درباره الزامات قانونی HSE سوالی دارید؟

در این مطلب به موضوع مهم الزامات قانونی HSE پرداخته شد. شما مخاطبان وینداد، اگر نیازمند دریافت مشاوره حقوقی در حوزه قراردادهای عمرانی هستید یا می‌خواهید در حوهز ساخت‌وساز و پیمانکاری تنظیم قرارداد انجام دهید، می‌توانید به تیم حقوقی وینداد، شامل کارشناسان حقوقی تنظیم قراردادهای عمرانی و وکلای دادگستری متخصص در دعاوی حقوقی اعتماد کنید.