اگر تا حدی با دنیای سرمایهگذاری آشنا باشید، احتمالا نام سرمایه گذاری جمعی یا Crowdfunding را شنیده‌اید. این نوع خاص از سرمایهگذاری در سراسر دنیا سبب جذب سرمایه‌های انبوهی شده است و توانسته بسیاری از کسب وکارها، به خصوص استارتاپ‌ها را راه‌اندازی کند یا رونق ببخشد.
در این مطلب از مجله حقوقی وینداد به موضوع سرمایه گذاری جمعی می‌پردازیم و مهم‌ترین قرارداد این حوزه را بررسی می‌کنیم.
با ما همراه باشید.
سرمایه گذاری جمعی به چه معناست؟
به ساده‌ترین بیان، سرمایه گذاری جمعی (Crowdfunding) نوعی سرمایهگذاری است که در آن شخص سرمایه‌پذیر، سرمایه مورد نیاز خود را از طریق سرمایه‌های کوچک ولی پر تعداد جذب می‌کند.
این نوع سرمایهگذاری به نوعی خلاف رویه معمول جذب سرمایه در دنیای کسب‌وکارها است چرا که اغلب منظور از جذب سرمایه در پروژه‌ها یا کسب‌وکارهای مختلف این است که یک یا دو یا چند سرمایه گذار بزرگ اقدام به تزریق سرمایه‌های کلان به کسب‌وکار مورد نظر کنند.
حال آنکه در سرمایه گذاری جمعی، ما با صدها یا حتی هزاران شخص سرمایه‌گذار مواجه هستیم که هر یک مبلغ سرمایهگذاری خرد و کوچکی را فراهم می‌آورند و در نهایت مبلغ مورد نیاز پروژه را تامین می‌کنند.
البته ممکن است سرمایه گذاری چمعی ترکیبی از سرمایه‌های کوچک و بزرگ را هم به همراه داشته باشد. اما ویژگی خاص آن تعداد بالای سرمایه‌گذاران است.
سرمایه گذاری جمعی چگونه صورت می‌گیرد؟
سرمایه گذاری جمعی غالبا بر روی پلتفرم‌های اینترنتی مختص این موضوع انجام می‌شود. در حال حاضر چندین سایت سرمایه گذاری جمعی در جهان وجود دارد که کاربران می‌توانند با توضیح طرح تجاری خود اقدام به دریافت سرمایه از سوی اعضای سایت کنند.
در نهایت هم اگر سرمایه مورد نظر فراهم شد، پلتفرم میزبان درصدی از مبلغ را (مثلا ۳ درصد) به عنوان کارمزد کسر می‌کند.
به طور مثال، یک کاربر برای ساخت یک بازی رایانه‌ای اکشن، طرح توجیهی خود را بر روی سایت سرمایه گذاری جمعی ارائه می‌دهد و اعلام می‌دارد که به طور تقریبی برای ساخت بازی مذکور ۱۰۰ میلیون تومان سرمایه نیاز دارد.
کاربران علاقه‌مند به بازی‌های اکشن با مطالعه طرح و ایده کاربر مذکور، تصمیم می‌گیرند که بنا به میزان اشتیاق و قدرت مالی خود، از سازنده بازی حمایت مالی کنند.
در این حالت، اگر ۱۰.۰۰۰ کاربر، مبلغ ۱۰.۰۰۰ تومان را به پروژه بازی‌سازی منتقل کنند، سرمایه صد میلیونی مورد نیاز فراهم می‌شود.
پلتفرم سرمایه گذاری جمعی هم پس از فراهم شدن مبلغ مورد نیاز، ابتدا کارمزد خود را (مثلا سه درصد)، یعنی سه میلیون تومان از مبلغ فراهم شده کسر کرده و مابقی سرمایه را به حساب کاربر واریز می‌کند.
سرمایهگذاری جمعی چه انواعی دارد؟
سرمایه گذاری جمعی ممکن است در انواع و اَشکال مختلفی انجام شود. در ادامه رایج‌ترین شکل‌های سرمایهگذاری جمعی را نام می‌بریم:
۱) سرمایهگذاری جمعی رایگان
در این حالت، سرمایه گذاران در ازای کمک‌های مالی خود، مطالبه خاصی ندارند. چنین شیوه‌ای از سرمایه گذاری جمعی غالبا در امور خیریه یا بحران‌های خاصی مانند سیل و زلزله در مناطق مختلف انجام می‌شود و شبیه عملی است که چهره‌های مردمی برای جمع‌آوری کمک‌های مالی انجام می‌دهند.
با این حال سرمایه گذاری جمعی رایگان ممکن است توسط اشخاص عادی جامعه و برای اهداف شخصی مانند ادامه تحصیل یا درمان و… نیز انجام شود.
۲) سرمایه گذاری جمعی همراه با پاداش
این نوع از Crowdfunding، به سرمایه گذاران در ازای حمایت مالی پاداش یا جایزه می‌دهد. این پاداش می‌تواند در قالب کالا یا خدمات باشد. مثلا اگر یک شخص برای تاسیس باشگاه ورزشی در محله‌ای خاص از کاربران حمایت مالی دریافت کند، می‌تواند پس از افتتاح باشگاه، به کاربران حامی، کارت استفاده رایگان سه‌ماهه از باشگاه را هدیه کند.
همچنین اگر شخصی مثلا برای طرح ساخت محصولی خاص مانند بازی رایانه‌ای، حمایت مالی جلب کند، می‌تواند پس از ساخت بازی، نسخه اختصاصی بازی را برای حامیان مالی خود به عنوان پاداش ارسال کند.
۳) سرمایه گذاری جمعی مشارکتی
این نوع سرمایه گذاری مبتنی بر مشارکت است و به نوعی به مفاهیم مشارکت مدنی در حقوق نزدیک می‌شود.
در سرمایهگذاری مشارکتی، سرمایه‌گذاران در ازای حمایت مالی خود و به تناسب میزان سرمایهگذاری، سهام دریافت می‌کنند.
در نهایت و با فعالیت پروژه مورد نظر و رسیدن آن به سوددهی، سرمایه‌گذاران می‌توانند در سود به دست آمده به میزان سهام خود سهیم شوند.
مزایای سرمایه گذاری جمعی برای ایده‌پردازان چیست؟
سرمایه گذاری جمعی مزایای فراوانی هم برای ایده‌پردازان و صاحبان کسب‌وکار و هم برای سرمایه‌گذاران به همراه دارد. در ادامه به مهم‌ترین مزایای Crowdfunding برای ایده‌پردازان اشاره می‌کنیم:
۱) گستره بالای جذب سرمایه
پلتفرم‌های سرمایه گذاری جمعی غالبا مملو از کاربران مشتاق در عرصه‌های مختلف است. بستر اینترنتی این پلتفرم ها سبب می شود که صاحبان ایده در اکثر زمینه‌ها، شانس یافتن جامعه پرتعداد علاقه‌مند به طرح خود را داشته باشند.
۲) بررسی همه‌جانبه طرح و تکامل آن
با ارائه یک طرح و ایده در زمینه‌های مختلف، مثلا زمینه هنری، ورزشی، سرگرمی، کسب‌وکار، خوراک و پوشاک و آی تی و… جامعه علاقه‌مندان به آن زمینه شروع به اظهار نظر درباره طرح کرده و به نوعی ابعاد مختلف طرح را با ابراز پرسش از طراح آن، به چالش می‌کشند.
به همین خاطر در عمل، هر طرح و ایده‌ای که به مرحله سرمایه گذاری جمعی برسد بارها مورد بررسی فنی و علمی قرار گرفته و صاحب ایده می‌تواند طرح خود را با توجه به نظرات کاربران، کامل‌تر و بهینه‌تر سازد.
در نتیجه کاربردی و محبوب بودن ایده تا حد زیادی در این مرحله برای صاحب ایده مسجل خواهد شد.
مزایای سرمایهگذاری جمعی برای سرمایه‌گذاران چیست؟
سرمایهگذاری جمعی می‌تواند لااقل دارای دو امتیاز بزرگ برای سرمایه‌گذاران باشد:
۱) امکان غیرمستقیم عملی کردن پروژه‌های مورد علاقه
بسیاری از افراد در زمینه‌های مختلفی علایق خاصی دارند اما به دلایل عدم تخصص و تجربه نمی‌توانند شخصا به عملی کردن علایق خود دست بزنند.
به همین خاطر این افراد می‌توانند زمانی که با طرح مرتبطی در زمینه مرود نظر خود مواجه شدند، حمایت خود را عملی کنند تا طرح مذکور به مرحله بهره‌برداری و استفاده برسد.
مثلا شخصی که علاقه‌مند به فیلم سینمایی با موضوع و ژانری خاص است اما تخصصی در زمینه کارگردانی و فیلمسازی ندارد، می‌تواند از طرح مشابه ایده خود حمایت مالی کند.
۲) امکان بهره‌مندی از مزایای مالی و غیرمالی
سرمایه گذاران در سرمایه گذاری جمعی یا Crowdfunding غالبا از سمت صاحب ایده حمایت‌هایی می‌شوند.
همانطور که گفته شد ممکن است سرمایه گذار در سود به دست آمده از ایده تجاری شریک شود و یا خدمات یا کالاهایی در قالب پاداش از صاحب ایده دریافت کند.
قراردادهای مخصوص سرمایهگذاری جمعی چیست؟
هر چند سرمایهگذاری جمعی غالبا از طریق پلتفرم‌های اینترنتی انجام می‌شود، اما این به این معنا نیست که قراردادهای حقوقی، به خصوص قراردادهای سرمایهگذاری، در این میان نقشی ندارند.
قراردادهای مختص سرمایه گذاری جمعی ممکن است شامل قراردادهایی شوند که مالک پلتفرم با صاحبان ایده و همینطور سرمایه‌گذاران و کاربران سایت منعقد می‌کند.
مثلا قراردادهای مورد استفاده در پلتفرم‌ها به موضوع مقررات جذب سرمایه، عودت سرمایه در صورت عدم فراهم شدن سرمایه کافی، شرایط واریز و کسر کارمزد، راستی‌آزمایی و… می‌پردازند که اغلب در قالب قوانین و مقررات سایت مورد توافق افراد و کاربران قرار می‌گیرد.
مضاف بر نکات بالا، قرارداد مهمی که در سرمایه گذاری جمعی مشارکتی کاربرد دارد، قرارداد مشارکت در سرمایه گذاری است که در ادامه به نکات مهم آن می‌پردازیم.
قرارداد مشارکت در سرمایهگذاری چه تعریفی دارد؟
قرارداد مشارکت در سرمایهگذاری در دسته قراردادهای مشارکت مدنی قرار دارد و به همین خاطر لازم است ابتدا قرارداد مشارکت مدنی توضیح داده شود.
مشارکت مدنی به معنای تلفیق سرمایه نقدی یا غیرنقدی اشخاص برای انجام اقدامی تجاری است که در نتیجه آن سود به دست آمده به نسبت مشارکت اشخاص بین آنها تقسیم می‌شود.
به همین منوال، قرارداد مشارکت در سرمایهگذاری نیز قراردادی است که در آن اشخاص حقیقی یا حقوقی سرمایه مادی یا غیرمادی خود را برای انجام فعالیتی تجاری گردآوری می‌کنند.
در شیوه سرمایهگذاری جمعی مشارکتی نیز به نوعی مشارکت مدنی صورت می‌گیرد و قرارداد مشارکت در سرمایهگذاری می‌تواند قالب قراردادی بسیار مناسبی در این زمینه باشد.
به خاطر داشته باشید که سامانه حقوقی وینداد ابزاری را طراحی کرده تا شما بتوانید با پاسخ دادن به چند سوال به سادگی میزان سهامی که هر یک از شرکا باید دریافت کنند را محاسبه کنید و دیگر نگران این موضوع در شروع کسب‌وکار خود نباشید!
در ادامه نکات تنظیم قرارداد مشارکت در سرمایهگذاری را مرور می‌کنیم.
تنظیم قرارداد مشارکت در سرمایهگذاری چه نکاتی دارد؟
در تنظیم قرارداد مشارکت در سرمایهگذاری توجه به نکات زیر اهمیتی اساسی دارد:
– موضوع قرارداد با زمینه سرمایه گذاری جمعی مشخص می‌شود. یعنی ممکن است موضوع قرارداد مشارکت در سرمایهگذاری، راه‌اندازی کسب‌وکار یا تولید یک محصول یا ارائه خدماتی خاص باشد.
– مدت مشارکت نیز بایستی در قرارداد مشارکت در سرمایهگذاری تصریح شود. به بیان دیگر مدت زمانی که هر سرمایه‌گذار می‌تواند از صاحب ایده سود تجاری دریافت کند اغلب محدود و مشخص است. مثلا در قرارداد ذکر می‌شود سرمایه‌گذاران تا سه سال می‌توانند در سود به دست آمده شریک شوند.
– بسیاری از صاحبان ایده ترجیح می‌دهند مشارکت سرمایه‌گذاران صرفا محدود به مشارکت مالی باشد. به همین خاطر توصیه می‌شود در قرارداد ذکر شود که سرمایه‌گذاران صرفا شریک سود تجاری هستند و امور مدیریتی مرتبط با کسب‌وکار به وجود آمده، به طور کل تحت تصاحب صاحب ایده خواهد ماند.
– میزان سهام هر سرمایه‌گذار به میزان مشارکت مالی او بستگی دارد و باید تمام آورده‌های نقدی به طور شفاف مشخص شده باشد.
– صاحب ایده بایستی پس از تجاری‌سازی طرح خود، ارزش هر قطعه سهام را با توجه به ارزش تجاری طرح خود معین کند.
– روش پرداخت و مواعد پرداخت سود مشارکت بایستی در قرارداد تصریح شود.
– تاکید بر حفظ حقوق مادی و مالکیت فکری طرح تجاری نیز اهمیت زیادی دارد چرا که همواره، از چالش‌های سرمایهگذاری جمعی، سرقت ایده‌ها، ادعای مالکیت سرمایه‌گذاران و اقتباس از آنها محسوب می‌شود.
– تاکید بر حفظ اسرار تجاری و محرمانگی اطلاعات مربوط به گردش مالی کسب‌وکار و استراتژی‌ها و… نیز در این قرارداد اهمیت دارد و سرمایه‌گذاران موظف به حفظ اسرار هستند.
– هر چند سرمایه گذاری جمعی زمانی که به موفقیت و عملی‌سازی برسد، امکان تنظیم قرارداد مشارکت در سرمایهگذاری وجود دارد، اما باید توجه داشت که ممکن است در میانه راه حوادث غیرمترقبه‌ای سبب شود کسب‌وکار به وجود آمده ورشکسته یا منحل شود. به همین خاطر لازم است سرمایه‌گذاران و سرمایه‌پذیر پیش‌بینی وضعیت حقوقی قرارداد در مواقع اضطراری را کرده باشند.
– ایجاد اختلاف در قراردادهای مشارکت در سرمایهگذاری موضوعی متداول است. این مسئله زمانی مهم‌تر جلوه می‌کند که با سرمایه گذاری جمعی سروکار داشته باشیم. بنابراین تعیین شیوه و سازوکارهای حل اختلاف در این قرارداد اهمیت زیادی دارد. روش‌هایی مانند مذاکره و ارجاع اختلاف به کارشناس و داور متخصص در امور سرمایهگذاری جمعی، می‌تواند اقداماتی مناسب تلقی شود.
نیاز به تنظیم قرارداد مشارکت در سرمایهگذاری دارید؟
سرمایه گذاری جمعی Crowdfunding اگر به طور کارآمد و دقیق مورد استفاده قرار بگیرد، می‌تواند مزایای مالی چشمگیری برای صاحبان ایده و سرمایه به دنبال داشته باشد. اما نباید فراموش کرد که نکات حقوقی زیادی در زمینه حقوق سرمایه گذاری وجود دارد که ممکن است در هر مورد ایجاد چالش کند.
تنظیم قرارداد جامعی در حوزه مشارکت در سرمایهگذاری می‌تواند به نحوی موثر چالش‌های حقوقی را در زمینه سرمایه گذاری جمعی خنثی کند.
فراموش نکنید که تنظیم قراردادهای دقیق و جامع بدون بهره‌مندی از دانش و تخصص حقوقدانان حوزه قراردادها، امکان‌پذیر نیست.
به همین منظور شما می‌توانید به تیم حقوقی وینداد، متشکل از کارشناسان حقوق سرمایهگذاری و مشاوران قراردادها، در راستای تنظیم و بررسی قرارداد مشارکت در سرمایه گذاری اعتماد کنید.
سایت های crowdfunding رو معرفی میکنید ک ما هم استفاده کنیم و آشنا بشیم؟