عقود اسلامی یا همان قراردادهایی که با عناوین مختلف تنظیم می‌شوند در فقه به روابط حقوقی بین افراد می‌پردازد. دسته‌بندی‌های این قراردادها برای تسهیل روابط و مجزا کردن به وجود آمده است. گذشت زمان و ایجاد نیازهای جدید باعث ایجاد تغییراتی در این دسته بندی‌ها و مقررات آنها شده است. از این‌رو در حال حاضر می‌توان عقود و قراردادهایی را بیش از انواعی که در قانون ذکر شده، تنظیم کرد. یکی از عقود اسلامی که در قانون مدنی نیز به آن اشاره شده عقد مشارکت است. قرارداد مشارکت اسلامی و شرعی نیز بر مبنای عقد مشارکت ایجاد می‌شوند و پایه محکمی برای اثبات توافقات و جزئیات رابطه طرفین ایجاد می‌کند. عقد مشارکت مانند دیگر عقود اسلامی قواعد و مقرراتی دارد که در این مقاله به‌طور کامل آن را بررسی خواهیم کرد.
عقود اسلامی چیست؟
هرچند عقود اسلامی در ۱۱ دسته جای داده شدند اما بر اساس قانون مدنی هر نوع قراردادی که مخالف صریح قانون و عقود اسلامی نباشد، معتبر است.
انواع عقود اسلامی
با این توصیف می‌توان انواع قراردادها از دیدگاه عقود اسلامی که در قانون مشخص شدهاند را این گونه معرفی کرد:
- قرض‌الحسنه: قراردادی که در آن یکی از طرفین مقدار معینی از مال خود را به طرف دیگر می‌دهد. طرف دوم نیز متعهد می‌شود که همان مال یا قیمت آن را در زمانی که معین کرده‌اند پس دهد. وام‌های قرض الحسنه بانکها بر مبنای همین عقد است.
- مضاربه: عقدی که بر مبنای آن بانک سرمایه‌ای را برای تجارت به شخصی تخصیص می‌دهد. در نهایت سود تجارت را تقسیم می‌کنند.
- مشارکت مدنی: قراردادی که طبق آن طرفین سرمایه نقدی و غیر نقدی خود را به قصد کسب سود تجمیع می‌کنند و طبق قرارداد سود را تقسیم می‌کنند.
- مشارکت حقوقی: قراردادی ست که بیشتر مربوط به خرید سهام و شراکت در سود است.
- فروش اقساطی: بانکها و سرمایه داران اقدام به خرید تاسیسات و ماشین آلات کرده و آنها را به شکل قسطی به مشتریان می‌فروشند.
- معاملات سلف: بانکها اقدام به پیش خرید محصولات آینده بنگاه‌های اقتصادی می‌کنند.
- اجاره به شرط تملیک: مستأجر اقدام به اجاره ملکی می‌کند که با شرایطی که صاحب ملک تعیین کرده پس از مدتی معین ملک مورد اجار تحت تملک مستأجر در می‌آید.
- جعاله: کارفرما طبق قرارداد انجام کاری را به عامل می‌سپارد و در مقابل اجرتی را به او می‌پردازد.
- مزارعه: سپردن زمین کشاورزی به شخص طبق قرارداد و تقسیم سود حاصل از آن.
- مساقات: طبق قرارداد مساقات صاحب باغ، ملک خود را به شخصی می‌سپارد تا آر آن نگهداری کند و در ازای آن مقدار معینی از محصول باغ را دریافت کند.
- خرید دین: بانکها طبق قرارداد اقدام به خرید اوراق تجاری و دین افراد می‌کنند و پولی کمتر از رقمی که در اوراق آمده به فرد می‌پردازند (اوراق تجاری را تنزیل می‌کنند).
قرارداد مشارکت اسلامی چه ویژگی‌هایی دارد؟
همان طور که مشاهده کردید در بطن برخی از عقود اسلامی مشارکت و تقسیم سود دیده می‌شود مثل مضاربه، مشارکت مدنی و حقوقی و مساقات.
برای ایجاد رابطه در هر یک از این عقود نیاز به تنظیم قرارداد برای آن‌هاست، قراردادهای مشارکت معمولاً ویژگی‌های زیر را دارا هستند:
- استمرار در قرارداد: هر چند قرارداد مدت معینی دارد، با این حال تا زمانی که قرارداد پا برجاست و مدت آن به پایان نرسیده است؛ رابطه بین طرفین استمرار دارد و در تمام مدت قرارداد افراد درخیل در آن، شریک یکدیگر محسوب می‌شوند.
- مشارکت در سود و زیان: طرفین قرارداد مشارکت باید بدانند که در سود و زیان شریک هستند و امکان ندارد یک طرف مشارکت سود کند و طرف دیگر متحمل ضرر شود.
- مالکیت اشتراکی: هر سرمایه‌ای که به مشارکت اضافه می‌شود بر اساس سهم‌الشرکه تحت مالکیت تمام شرکا در می‌آید.
نمونه قرارداد مشارکت اسلامی
هر قرارداد از بندهایی تشکیل شده که جزئیات رابطه و توافقات طرفین را در خود جای می‌دهد در زیر به مهمترین بندهای قرارداد مشارکت اسلامی و شرعی اشاره می‌کنیم:
- مشخصات طرفین قرارداد: باید به طور کامل و طبق اوراق هویتی فرد ذکر شود.
- موضوع قرارداد: همان فعالیتی است که طرفین برای انجام آن مشارکت کرده‌اند.
- سرمایه‌های موجود: باید سرمایه‌ای که برای انجام قعالیت نیاز است و سهم هر شریک در تأمین این سرمایه‌ها ذکر شود.
- سهم‌الشرکه: میزان سهم هریک از افراد با توجه به سرمایه‌اش و کاری که در باب شراکت انجام می‌دهد.
- مدت قرارداد: مدت شراکت طبق توافق شرکا تعیین می‌شود.
- نظارت بر انجام موضوع قرارداد: مدیریت شراکت باید بر عهده یک شخص باشد تا طرفین دچار ضرر نشوند.
- حقوق و تکالیف طرفین: مشخص کردن این بند از ایجاد اختلاف بین شرکا جلوگیری کرده و هر شریک را با وظایف خود آشنا می‌کند.
- تضمین: ممکن است شرکا درخواست وثیقه برای حسن انجام تعهدات کنند که در این بند با میزان و نوع آن مشخص شود.
- روش حل اختلاف: طرفین می‌توانند یکی از روش‌های حل اختلاف (دادگاه، داوری، دادرسی اختصاصی و غیره) را برای حل اختلاف برگزینند.
- فسخ یا تعلیق قرارداد: شرکا می‌توانند مواردی را تعیین کنند که در صورت بروز آنها بتوان به طور یک طرفه قرارداد را فسخ یا معلق نمود.
هر قرارداد مشارکت بسته به توافقات طرفین و موضوع قرارداد می‌تواند بندهای دیگری نیز داشته باشد که باید به اطلاع تمام شرکا برسد.
جمع بندی
در قانون در رابطه با انواع قراردادها از دیدگاه عقود اسلامی فقط به ۱۱ مورد اشاره شده است. اما در حال حاضر با توجه به نیازهای موجود امکان تنظیم قراردادهایی با عناوین مختلف که خلاف متن قانون نباشند، وجود دارد.
در بین کاربرد قراردادهای مشارکت مدنی می‌توان یکی از پرکاربردترین انواع قراردادها را عقود اسلامی است. قرارداد مشارکت اسلامی در حال حاضر انواع مختلفی دارد که برای امور مختلف می‌توان از آن بهره برد. اما توجه داشته باشید که تنظیم قرارداد مشارکت کار ساده‌ای نیست و تمام رابطه طرفین یک شراکت به قرارداد آن وابسته است.
بنابراین توصیه می‌شود در تنظیم قرارداد مشارکت اسلامی و شرعی از متخصصین این حوزه کمک بگیرید تا قراردادی استاندارد داشته باشید. تیم کارشناسان حقوقی وینداد برای تنظیم انواع قراردادها با توجه به خواسته و نیازهای قراردادی در کنار شما هستند.
سوالات متداول
عقود اسلامی چیست؟
قراردادهایی هستند که تحت عناوین خاصی در قانون معرفی شدهاند که یکی از مهمترین آنها قرارداد مشارکت اسلامی است.
آیا همه قراردادهای مشارکت معتبر هستند؟
بله، علاوهبر قراردادهای مشخص شده در قانون سایر قراردادهای مشارکت که خلاف متن قانون نباشند نیز معتبر هستند.
با سلام. بانکها وام میدن و سودش رو میگیرن از ضرر و زیان مشتری یا سودش چیزی نمی دونن. پس این عناوین چیه روی قراردادها میذارن. مگه نگفتین در سود و زیان هم شریک هستند؟
سلام
صندوقهایی که ازطرف موسسات وبانکها که توسط بورس تاییدشده وسودی به سپرده گذارتعلق میگیردتحت عنوان کدام عقوداست؟
ودرسپرده گذاری اینترنتی قراردادشرعی همان توافقنامه ای است که بصورت اینترنتی هنگام ثبتنام اولیه درصندوق تاییدمی کنیم؟
با سلام و احترام
قرارداد مضاربه هستند.
مجموعه حقوقی وینداد