مشارکت زمین کشاورزی یکی از مشارکت‌های مدنی است که در بین کشاورزان و همچنین اشخاصی که قصد سرمایه‌گذاری در این حوزه را دارند، بسیار کاربردی است. طبق قوانین ایران میتوان این نوع قرارداد را در قالب دو قرارداد مختلف یعنی مشارکت و مزارعه تنظیم کرد. از این‌رو در این مقاله با بررسی قرارداد مشارکت به‌صورت کلی با نمونه قرارداد شراکت در زمین کشاورزی، قرارداد کشت زمین کشاورزی، نصفه کاری زمین کشاورزی و سایر عناوین این قرارداد آشنا خواهید شد.
مفهوم قرارداد شراکت در قانون ایران
شراکت یکی از قراردادهایی است که در قانون مدنی با عنوان مشارکت معرفی شده است. بر اساس این قرارداد، طرفین سرمایه و کار خود را با یکدیگر به اشتراک می‌گذارند و در سود و زیان آن با یکدیگر شریک می‌شوند.
در حقیقت شرکت در حقوق کنونی بدین شکل است که در آن مالکیت‌های جزء، استقلال خود را از دست می‌دهند و در یک مالکیت جمعی و اشتراکی ادغام می‌شوند و اجتماع مالکیت‌ها وجودی مستقل می‌یابند که از آن به شخصیت حقوقی یاد می‌شود.
ماده ۵۷۱ قانون مدنی بیان می‌دارد که «شرکت عبارت است از اجتماع حقوق مالکین متعدد در شیئی واحد به نحو اشاعه». بر این اساس هرگاه بیش از یک نفر بر ملکی مالکیت داشته باشند مالکیت آن‌ها بر ملک مذکور به نحو اشاعه بوده و مالکیت مشاعی محقق می‌شود. یعنی هر یک از شرکا در جز جز مال شریک هستند.
قرارداد مشارکت در زمین
مشارکت در زمین که در زمره قراردادهای مشارکت قرار می‌گیرد ممکن است در دو قالب قراردادی و غیر قراردادی محقق شود. اولین مورد مشارکت در زمین در قالب عقد مزارعه است.
بر اساس قانون مدنی مزارعه عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین زمینی را برای مدت معینی به طرف دیگر می‌دهد که در آن زراعت کرده و و در نهایت حاصل به دست آمده را تقسیم کند.
دومین قالب مشارکت، تنظیم قرارداد است که طرفین در تمامی مراحل با یکدیگر شریک می‌شوند و باید امور کشاورزی را پیش ببرند.
نکات کلیدی قرارداد مشارکت زمین
برای تنظیم قرارداد باید نکاتی را در نظر داشته باشید تا با کمترین ریسک روبه‌رو شوید و بتوانید بهترین نتیجه را به‌عنوان طرفین از آن بگیرید. این نکات به‌طور کلی عبارت‌اند از:
۱. اولین نکته مهم در قراردادهای مشارکت به‌ویژه مشارکت در زمین، ذکر عنوان دقیق قرارداد است تا از هر ابهامی جلوگیری کند.
۲. دومین نکته که ضرورت دارد ذکر مشخصات و اطلاعات طرفین قرارداد است که همان شریک یا شرکا هستند.
قرارداد مشارکت زمین ممکن است حسب مورد بین دو نفر یا چند شخص حقیقی یا حقوقی منعقد شود.
بدین جهت بایستی اطلاعات کامل اشخاص درگیر در قرارداد قید گردد.
به عنوان نمونه اگر شریک شخص حقیقی باشد، مشخصاتی از قبیل نام، نام خانوادگی، نام پدر، شماره شناسنامه، شماره ملی، آدرس دقیق محل اقامت، کد پستی و شماره تماس باید در قرارداد درج شود. در مقابل اگر شخص حقوقی طرف قرارداد باشد اطلاعاتی مانند نام شرکت، شماره ثبت، کد اقتصادی، نشانی دقیق محل شرکت، تلفن، نام نماینده و سمت نماینده در قرارداد درج می‌شود.
۳. سومین موردی که باید در قرارداد به آن توجه شود مدت اعتبار قرارداد است. این موضوع کاملاً به توافق شما و شرکایتان بستگی دارد. بنابراین مدت قرارداد کاملاً در اختیار طرفین است اما از ذکر آن در قرارداد غافل نشوید و تاریخ دقیق ماه، روز و سال، در قرارداد ثبت کنید.
توجه نمایید که پس از پایان مدت قرارداد، این قرارداد به صورت خودکار منحل می‌شود.
۴.موضوع دیگری که قابل توجه است ذکر دقیق میزان سرمایه و آورده طرفین و شرکا است.
علت اهمیت درج این موضوع از آن جهت است که به تناسب میزان سهم و آورده، به شرکا سود اعطا خواهد شد و در صورت ایراد خسارت، هر یک از شرکا مکلف به پرداخت هستند.
انواع شرکت مدنی
الف)شرکت غیرعقدی یا قهری:
طبق ماده ۵۷۱ قانون مدنی: «شرکت عبارت است از اجتماع حقوق مالکان متعدد در شیء واحد به نحو اشاعه».
به عنوان مثال: فردی فوت نماید و منزل مسکونی او به سه فرزندش ارث برسد، یا بدین ترتیب که سه فرزند در منزل پدرشان شریک هستند که شرکت آن‌ها بدون قرارداد و به‌صورت قهری ایجاد شده است.
ب)شرکت عقدی (قراردادی):
عبارت است از قراردادی بین دو یا چند نفر بر معامله نمودن به مالی که میان آن‌ها مشترک است. به این نوع شرکت، شرکت مدنی نیز می گویند. شرکت قراردادی جایز است؛ یعنی هر کدام از شرکا هر زمان که بخواهد میتواند آن را بر هم بزند. این نوع شرکت از نظر فقهای شیعه و قانون مدنی ایران معتبر است.
شرکت مدنی، شخصیت حقوقی جدای از افراد شرکا ندارد و آنان به‌صورت مشاع، مالک مال الشرکه هستند. برعکس شرکت‌های تجاری که چون شرکت دارای شخصیت حقوقی است، تا زمانی که شرکت تجاری وجود دارد شرکاء هیچ حق مالکیت مشاعی در سرمایه شرکت ندارند.
مشارکت زمین کشاورزی بر اساس عقد مزارعه
مزارعه عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین زمینی را برای مدت معینی به طرف دیگر می‌دهد که آن را زراعت کند. در نهایت نیز حاصل را با یکدیگر تقسیم کنند.
نکات مهم عقد مزارعه
۱-در قرارداد مزارعه سهم هر یک از مزارع و عامل باید به صورت مشاع مثل یک سوم، یک چهارم، نصف و غیره مشخص شود. در غیر این صورت قرارداد بین آن‌ها مزارعه نخواهد بود.
۲- در این قرارداد میتوان شرط کرد که یکی از دو طرف علاوه بر سهم مشخص شده از حاصل، مال دیگری نیز به طرف مقابل بدهد.
۳- در قرارداد مزارعه ممکن است هر یک از بذر و عوامل، مال صاحب زمین (مزارع) یا شخصی که عملیات اجرایی را انجام می‌دهد (عامل) باشد. در این صورت نیز سهم مشاع هر یک از طرفین بر طبق قرارداد یا عرف (عرف مکانی که زمین در آن جا قرار دارد) خواهد بود.
۴- در قرارداد مزارعه لازم نیست که شخصی که زمین را در اختیار عامل قرار می‌دهد، مالک آن نیز باشد. ولی حتما باید مالک منافع باشد (مثلا آن را اجاره کرده باشد) یا به عنوانی مثل ولایت و غیره حق تصرف در آن را داشته باشد.
۵- زمینی که مورد مزارعه است باید برای کشت، مناسب باشد اگر چه زمین برای کشاورزی آب کافی نداشته باشد. اما اگر برای به دست آوردن آب نیاز به انجام عملیاتی باشد و طرف معامله این نکته را نداند، حق فسخ معامله را خواهد داشت.
۶- نوع کشت و محصول باید در عقد مزارعه معین باشد. مگر این که بر حسب عرف، معلوم باشد یا قرارداد به‌صورت مطلق و کلی زراعت تنظیم شده باشد. در این صورت، عامل در اختیار نوع زراعت مختار خواهد بود.
۷- قرارداد مزارعه اصطلاحا لازم است و هیچ یک طرفین حق فسخ آن را نخواهند داشت.
جمع بندی
در زمین کشاورزی به دو صورت میتوان شریک شد. اولین نوع تنظیم قرارداد شراکت مدنی است که بر اساس آن قراردادی بین دو یا چند نفر برای فعالیت بر روی زمین کشاورزی تنظیم می‌شود. یک نوع قرارداد دیگر، قرارداد مزارعه است که در بین کشاورزان کاربرد بیشتری دارد. بر اساس این قرارداد یکی از طرفین زمینی را برای مدت معینی به طرف دیگر می‌دهد که آن را زراعت کرده و حاصل را تقسیم کنند.
قراردادهای مشارکت را میتوان برای موضوعات مختلفی تنظیم کرد که از انواع آن میتوان به قرارداد مشارکت زمین کشاورزی، قرارداد مشارکت در خرید و فروش ملک اشاره کرد. با توجه به اینکه توجه نکات قراردادی برای تنظیم آن اهمیت زیادی دارد، بهتر است قرارداد خود را توسط کارشناسان حقوقی تنظیم کنید تا ریسک‌ها و چالش‌های حقوقی را به حداقل برسانید.
سوالات متداول
برای مشارکت زمین کشاورزی چه قراردادی کاربرد دارد؟
برای همکاری بر روی زمین کشاورزی میتوان از دو قرارداد کاربردی یعنی مشارکت و همچنین مزارعه استفاده کرد.
آیا در قرارداد مزارعه، یک شخص میتواند سهم بیشتری ببرد؟
در صورتی که در قرارداد پیشبینی شده باشد، امکانپذیر است.
