این روزها با رونق بازار بورس ایران، بسیاری از افراد به دنبال سرمایه‌گذاری در بورس هستند. اگرچه بورس می‌تواند برای سرمایه‌گذاران مزایای مالی زیادی به همراه داشته باشد، اما وجود فضای تخصصی و مفاهیم علمی در این بازار سبب شده است تا برخی افراد به دلیل نداشتن اطلاعات کافی و دانش موردنیاز این بازار، زیان ببینند و حتی سرمایه خود را از دست بدهند.
یکی از ظرفیت‌های مالی بازار بورس مفهوم سبدگردانی است. سبدگردانی، به عنوان پدیده‌ای پرقدمت در بازار جهانی بورس، از اصطلاحاتی است که به تازگی با هدف جلوگیری از زیان سرمایه‌گذاران در ادبیات بورسی ایران وارد شده و در قانون بازار اوراق بهادار هم به رسمیت شناخته شده است. در این مطلب قصد داریم تا به موضوع سبدگردانی در بورس بپردازیم و ضمن آشنا شدن با وظایف سبدگردان، قرارداد موردنیاز سبدگردانی را بررسی کنیم.
سبد سهام چیست؟
احتمالاً این ضر‌‌‌‌‌‌ب‌المثل را شنیده‌اید که می‌گوید نباید همه تخم‌مر‌غ‌ها را در یک سبد گذاشت.
به همین خاطر افرادی که در بازار بورس فعالیت می‌کنند سعی می‌کنند تا با خرید ترکیبی از سهام‌های متعلق به شرکت‌های مختلف، ریسک سرمایه‌گذاری خود را بین سهام‌های متنوع تقسیم کنند. به این معنا که بجای آنکه تمام سرمایه خود را صرف خرید سهام یک شرکت خاص کنند، آن را بین چند شرکت با احتمال سود بالا تقسیم می‌کنند تا اگر سهام یکی از آن شرکت‌ها زیان دید، بتوانند با سود سایر سهام‌ها آن را جبران کنند. در این حالت افراد اصطلاحاً دارای سبد سهام هستند که راهکاری برای اجتناب هرچه بیشتر از زیان در بورس محسوب می‌شود.
سبدگردانی به چه معناست؟ سبدگردان کیست؟
پس از آنکه از مزایای تشکیل سبد سهام مطلع شدیم لازم است تاکید شود که تشکیل و مدیریت این سبدها، کار آسانی نیست و نیاز به دانش، تخصص و تجربه بالایی دارد. به همین دلیل اشخاص حقوقی خاصی در بازار بورس آماده ارائه خدماتی موسوم به سبدگردانی هستند. به این معنا که این اشخاص حقوقی که غالباً کارگزاری‌های رسمی معتبر هستند، با تجربه طولانی در بازار بورس، با توجه به شرایط هر سرمایه‌گذار و میزان سرمایه او، بهترین سبد سهام را برای او تشکیل می‌دهند و خرید و فروش یا نگهداری هر سهم را در زمان مناسب آن برعهده می‌گیرند. به بیان دیگر سبدگردانی به معنای مدیریت تشکیل و انجام معاملات سبد سرمایه‌گذار است که توسط شخصی حقوقی به نام سبدگردان انجام می‌شود. در این وضعیت سرمایه‌گذار مالک کامل سبد سهام است و سبدگردان صرفاً به نام سرمایه‌گذار اقدام می‌کند.
در ازای ارائه خدمت سبدگردانی، سبدگردان‌ها، در سود به دست آمده از سبد سهام سرمایه‌گذار به نسبتی معین شریک می‌شوند. به این ترتیب هم فرد سرمایه‌گذار که فاقد تخصص و تجربه کافی در بورس است تا حد زیادی از زیان مصون می‌شود و هم سبدگردان به درصدی از سود سبد دست پیدا می‌کند.
احتمالاً متوجه شده‌اید که با توجه به نوع رابطه بین سرمایه‌گذار و سبدگردان ضرورت تنظیم قراردادی خاص برای ایجاد این رابطه وجود دارد. این قرارداد که قرارداد سبدگردانی نام دارد در ادامه بررسی خواهد شد.
قرارداد سبدگردانی چیست و چه بندهای مهمی دارد؟
برای آنکه سرمایه‌گذار بتواند از خدمات سبدگردانی استفاده کند باید با یک شخصیت حقوقی قراردادی منعقد کند که به قرارداد سبدگردانی معروف است. اصولاً شخصیت‌های حقوقی در قالب کارگزاری‌های رسمی بورس خدمات سبدگردانی را ارائه می‌دهند و این کارگزاری‌ها قرارداد سبدگردانی مخصوص به خود را دارند که هر یک در موارد مختلفی با یکدیگر تفاوت دارند.
این قرارداد هم مانند دیگر قراردادهای حقوقی، حاوی بندهای عمومی نظیر موضوع و مدت قرارداد، نحوه حل اختلاف، شرایط فسخ و… است که پیشتر در وینداد درباره آنها مطالبی نوشته‌ایم. اما موضوعات خاصی نیز وجود دارد که در قالب بندهای اختصاصی در قرارداد سبدگردانی قید می‌شود و ضروری است که سرمایه‌گذاران از آن مطلع باشند. در ادامه به برخی از مهمترین بندهای اختصاصی این قرارداد اشاره می‌کنیم:
کارمزد سبدگردان و هزینه‌های سبد
در این بند باید نحوه تعلق سود سبد به سبدگردان به طور روشن مشخص شود. در این قسمت اغلب فرمول اختصاصی تقسیم سود به همراه مثال قید می‌شود تا طرفین کاملاً در این خصوص توجیه شوند. مثلا ذکر می‌شود که اگر سبد سهام بیش از ۳۰ درصد سود داشت، سبدگردان در یک سوم این سود شریک خواهد بود.
میتوان گفت این بند مهمترین بند قرارداد سبدگردانی است که باید آن را به دقت مطالعه کرد تا اختلافات طرفین قرارداد به حداقل ممکن برسد.
گزارش‌دهی
با توجه به آنکه سبدگردان به نامِ شخص سرمایه‌گذار معامله می‌کند، وظیفه دارد تا گزارش کاملی از فعالیت‌های خود نظیر خرید و فروش یا نگهداری سهام را در مقاطع مورد توافق طرفین ارائه دهد. این مقاطع می‌تواند روزانه، هفتگی، ماهانه و یا سالانه باشد.
مجاری ارتباطی
در قرارداد باید راه‌های ارتباطی سبدگردان با سرمایه‌گذار مشخص شود. این راه‌های ارتباطی به طور کلی شیوه‌های اطلاع‌رسانی از سوی سبدگردان به سرمایه‌گذار است که بیشتر در مواقع ارائه گزارش کارکرد دارند. این راه‌ها می‌تواند شامل، ایمیل، پیامک، ارسال پستی و یا هر طریق مورد توافق دیگری باشد.
برداشت و واریز
اگر در طول قرارداد، سرمایه‌گذار به مقادیری از سرمایه خود نیاز داشته باشد و آن را مطالبه کند، سبدگردان باید در سریع‌ترین زمان، وجه نقد مذکور را از محل سرمایه نقدی سبد، به سرمایه‌گذار بدهد. در واقع سرمایه‌گذار این حق را دارد که در طول زمان قرارداد بخشی از سرمایه خود را مطالبه کند. همچنین ممکن است سرمایه‌گذار بخواهد وجوه جدیدی را به سبد خود اضافه کند که در این صورت هم سبدگردان باید ترتیبات مورد نیاز را اتخاذ کند. چگونگی پرداخت وجه توسط سبدگردان و یا واریز وجوه جدید توسط سرمایه‌گذار، باید مورد توافق طرفین قرار بگیرد.
محرمانگی
مطابق بند محرمانگی باید تصریح شود که اطلاعات مبادله شده بین سرمایه‌گذار و سبدگردان جز با رضایت صریح کتبی سرمایه‌گذار نباید افشا شود. البته این اطلاعات در صورت لزوم بایستی در اختیار سازمان بورس یا بازرسین قانونی آن قرار بگیرد و این بند بیشتر عدم افشای غیرقانونی و عمومی را دربرمی‌گیرد.
نیاز به مشاوره درباره قرارداد سبدگردانی دارید؟
لازمه انتخاب سبدگردان مناسب، مطالعه دقیق قرارداد سبدگردانی است. از آنجایی که کارگزاران مختلفی خدمات سبدگردانی را ارائه می‌دهند، سرمایه‌گذاران باید با درنظر داشتن شرایط قراردادی هر یک از کارگزاران و همچنین شرایط شخصی خود، مناسب‌ترین سبدگردان را انتخاب کنند. ما در وینداد با داشتن کارشناسان باتجربه امور قراردادها و مشاورین سرمایه‌گذاری، آماده راهنمایی سرمایه‌گذاران در خصوص بررسی قرارداد سبدگردانی هستیم.
