حق سرقفلی یا حق کسب و پیشه برای بسیاری از افرادی که با موضوعات کسب‌وکار درگیر هستند، اصطلاحی آشنا به حساب می‌آید. با این حال، اطلاعات حقوقی زیادی در حوزه حق سرقفلی وجود دارد که نیازمند مرور و بررسی بیشتری است.
در این مطلب از مجله حقوقی وینداد، موضوع سرقفلی مغازه و حق کسب و پیشه و مقررات مرتبط با این موضوع را تحلیل کرده‌ایم.
با ما همراه باشید.
حق کسب و پیشه چیست؟
احتمالا در کنار اصطلاح سرقفلی، عبارت حق کسب و پیشه نیز برای برخی از شما آشناست. پیش از ورود به بحث سرقفلی لازم است تا با اصطلاح حق کسب و پیشه نیز تا حدی آشنا شویم.
حق کسب و پیشه در قانون روابط موجر و مستاجر سال ۱۳۵۶ به رسمیت شناخته شده است و مطابق آن، زمانی که یک مستاجر در یک ملک تجاری مانند مغازه، اقدام به فعالیت می‌کند، اعتبار و شهرت تجاری مغازه نزد مشتریان، ناشی از عملکرد مستاجر محسوب شده و در واقع مستاجر مستحق دریافت مبلغی ناشی از فعالیت تجاری خود در مغازه می‌شود.
زمانی که موجر یا همان مالک مغازه قصد خاتمه قرارداد اجاره را داشته باشد، مستاجر قادر است تا به استناد به حق کسب و پیشه، مبلغی را بابت کسب اعتبار ناشی از جذب مشتری، از مالک دریافت کند.
فلسفه این موضوع، در حمایت از مستاجری بوده است که با فعالیت مستمر توانسته است مغازه مالک را میان مشتریان مشهور کند و از این جهت موجر را به سود مالی بیشتری برساند.
مصداقی از حق کسب و پیشه
فرض کنید یک مالک، مغازه کوچک و متروک خود را به مستاجری اجاره می‌دهد. در ادامه مستاجر با داشتن استراتژی‌های مناسب تجاری و صرف هزینه زمانی و مالی بتواند مغازه مذکور را به اعتبار و شهرت زیادی برساند و مشتریان وفادار متعددی برای آن جذب کند.
سپس، در نهایت، بنا به دلایل قانونی یا قراردادی، مالک تمایل به فسخ قرارداد اجاره داشته باشد. در این زمان، عملا بخشی از ارزش مادی مغازه ناشی از عملکرد مستاجر بوده است و مالک نمی‌تواند ارزش عملکرد مستاجر در جذب مشتری برای مغازه را نادیده بگیرد.
حق کسب و پیشه، حقی مالی است که در این موقعیت موجر یا مالک باید به مستاجر بپردازد.
با این حال، موضوع حق کسب و پیشه در قانون روابط موجر و مستاجر سال ۱۳۷۶، به شکل حق سرقفلی درآمد و با تغییر ماهیت، احکام متفاوتی را نیز در پی خود آورد.
در ادامه به حق سرقفلی و مفهوم و مقررات آن می پردازیم.
حق سرقفلی چیست و چه کاربردی دارد؟
در فصل دوم (ماده ۶) از قانون روابط موجر و مستاجر مصوب سال ۱۳۷۶، عبارت سرقفلی این گونه تعریف شده است:
هرگاه مالک، ملک تجاری خود را به اجاره واگذار نماید می‌تواند مبلغی را تحت عنوان سرقفلی از مستاجر دریافت نماید. همچنین مستاجر می‌تواند در اثناء مدت اجاره برای واگذاری حق خود مبلغی را از موجر یا مستاجر دیگر به عنوان سرقفلی دریافت کند، مگر آنکه در ضمن عقد‌اجاره حق انتقال به غیر از وی سلب شده باشد.
مطابق این تعریف، به زبان ساده، سرقفلی حقی مالی است که بر اساس ارزش مادی ملک، شکل می‌گیرد.
برای فهم بیشتر، به مثالی که در ادامه آمده است توجه کنید.
مصداقی از حق سرقفلی
تصور کنید مالک یک برند در پاساژ بزرگی در یک کلان‌شهر، قصد داشته باشد تا مغازه خود را به شخصی اجاره دهد. موقعیت مکانی مغازه، امکانات داخلی، کیفیت ظاهری، ابعاد و… موارد مادی‌ای هستند که مغازه مذکور را به ملکی ممتاز و شاخص تبدیل کرده‌اند. در این حالت، شخص مستاجر برای آنکه ملک مذکور را اجاره کند، باید مبلغی مشخص را به مالک بپردازد تا به نوعی امتیاز سرقفلی مغازه را از مالک بگیرد.
تفاوت حق سرقفلی و حق کسب و پیشه چیست؟
با توجه به تعاریف ارائه شده از سرقفلی و حق کسب و پیشه، می‌توان تفاوت‌های زیر را بین این دو مفهوم متوجه شد:
۱) حق سرقفلی در ابتدای قرارداد پرداخت می‌شود و مبلغی است که مستاجر به موجر می‌پردازد. در مقابل حق کسب و پیشه در گذر زمان و با شروع فعالیت مستاجر پیوسته ایجاد می‌شود.
۲) حق سرقفلی مفهومی جدیدتر است که در قراردادهای اجاره سال ۱۳۷۶ به بعد قابلیت اجرا دارد. در حالی که حق کسب و پیشه تنها به قراردادهای سال ۱۳۵۶ به قبل اختصاص دارد.
۳) حق سرقفلی مفهومی مادی دارد و با ملاک‌های ملموسسی مانند محل مغازه، گنجایش و مساحت و… به دست می‌آید، حال آنکه حق کسب و پیشه با معیارهای غیرمادی مانند حسن شهرت و اعتبار تخمین زده می‌شود.
۴) حق سرقفلی مبنای قراردادی دارد و به همین دلیل طرفین می‌توانند با توافق، حق سرقفلی را اسقاط کنند. اما حق کسب و پیشه مبنای قراردادی ندارد و به همین دلیل قابل اسقاط و از بین ردن با توافق نیست.
۵) حق سرقفلی به نسبت حق کسب و پیشه، در حال حاضر از منظر قانونی و عرفی رواج و رسمیت بیشتری داشته و قابلیت خرید و فروش آن وجود دارد.
درباره حق سرقفلی و حق کسب و پیشه مشاوره می‌خواهید؟
در این مطلب به مفاهیم حق سرقفلی و کسب و پیشه پرداختیم و کوشیدیم تفاوت‌های مهم این دو موضوع را تشریح کنیم. در صورتی که در شرف راه‌اندازی مغازه هستید می‌توانید به این مقاله نیز مراجعه کنید : “چند نکته طلایی که قبل از راه اندازی مغازه یا فروشگاه خود باید بدانید”
به ادعای بسیاری از حقوق‌دانان، مقررات مرتبط با حق سرقفلی و حق کسب و پیشه، پراکندگی و پیچیدگی نسبتا بالایی دارد و به همین خاطر تنها متخصصان و مشاوران حقوقی قادر به تحلیل این مفاهیم در هر قرارداد هستند.
اگر شما مخاطب مجله حقوقی وینداد، به شکلی درگیر قراردادهای کسب‌وکار و اجاره مغازه هستید، اکیدا توصیه می‌کنیم که با راهنمایی مشاوران و کارشناسان حقوقی وینداد، موضوعات مرتبط با حق سرقفلی و قرارداد اجاره را تا حد ممکن بررسی کنید.
