آشنایی با انواع مالکیت فکری و نحوه حمایت از آن‌ها

بخش از دارایی‌های کسب و کارها و اشخاص مربوط به مواردی است که جنبه مادی ندارد و در قانون مالکیت فکری مورد حمایت قرار می‌گیرد. برند و لوگو، اختراع، انواع محتوا (متن، تصویر، ویدیو، پادکست و محتوای صوتی)، طرح صنعتی و سایر موارد انواعی از مالکیت‌های فکری هستند که در صورت رعایت قوانین و مقررات قانونی می‌توانید این دارایی‌ها را حفظ کرده و از نقض حقوق خود مثل کپی شدن یا سرقت جلوگیری کنید.

در این مقاله با بررسی انواع مختلف مالکیت فکری با شرایط و قوانین پیرامون آن آشنا خواهید شد.

مالکیت فکری چیست؟

نظام حقوق مالکیت فکری به عنوان نظامی نسبتا تازه در ساختار حقوقی کشورهای جهان به رسمیت شناخته شده است. این نظام حقوقی به منظور حمایت از آثار فکری و دستاوردهای غیر مادی پدیدآورندگان آثار ادبی، هنری همچنین صنعتی و غیره پدید آمده است و هدف آن حمایت از حقوق غیر مادی است که ارزش مادی زیادی دارند و به دلیل ملموس نبودن ممکن است، نقض شوند.

انواع مالکیت فکری

حقوق مالکیت فکری و کپی رایت انواع و دسته‌بندی‌های مختلفی دارد که مهم‌ترین شاخه های حقوق ما‌لکیت فکری عبارت‌اند از:

• انواع مالکیت فکری ادبی و هنری (کپی رایت)
• مالکیت صنعتی

در ادامه هر یک از این انواع و دسته‌بندی‌های آن را به‌طور کامل توضیح خواهیم داد:

۱- مالکیت ادبی و هنری

رایج‌ترین انواع مالکیت فکری، مربوط به حقوق مالکیت فکری ادبی و هنری یا همان کپی رایت است. کپی رایت در واقع حامی حقوق خالق یک اثر منحصر به فرد و مبتکرانه است. این قانون شامل مواردی نظیر خلاقیت‌های هنرمندانه و جدید، فیلم ها، آهنگ‌ها، نقاشی‌ها و همچنین موضوعات مرتبط با تجارت و کسب و کار نظیر نرم افزار، طراحی سایت، دامنه سایت و غیره است.

مبتکر و خالق یک اثر بر اساس قانون مالکیت فکری این حق را دارد که:

• محتوای خلاقانه خود را در هر زمینه ای منتشر کند و به نمایش بگذارد.
• محتوای تکمیلی برگرفته از محتوای اصلی نظیر بروزرسانی، ترجمه، بازبینی، خلاصه نویسی و غیره را ایجاد نماید.

نحوه حمایت از کپی رایت

حمایت کپی رایت به صورت خودکار زمانی شکل می گیرد که اثر مورد نظر شکل ملموس و موجودیت پیدا کند. در واقع کپی رایت این حق را ایجاد می کند که برای مدت زمان مشخصی (عموماً مدت زمان طولانی)، حق بازنمایی عمومی اثر در اختیار صاحب آن باقی بماند.

به محض ایجاد اثر حقوق آن متعلق به خالق آن خواهد بود و نیازی به ثبت ندارد. اما اگر برای مثال در مورد کتاب باید آن را به چاپ برساند تا بتواند از حمایت‌های قانونی برخوردار شود.

همچنین برای جلوگیری از نقض حقوق کپی رایت در شبکه‌های اجتماعی باید نسبت به مسدودسازی آن اقدام کنید.

۲- مالکیت صنعتی در انواع مالکیت فکری

یکی دیگر از انواع ما‌لکیت فکری مالکیت صنعتی است. این بخش از مالکیت فکری حتما باید از نظر قانونی به ثبت برسند تا علاوه‌بر برخورداری از مزایا، امکان استفاده از حمایت‌های قانونی را داشته باشید. مالکیت صنعتی طیف وسیعی از موضوعات مانند اختراعات، طرح‌های صنعتی و غیره را در خود جای داده است که در ادامه به هر یک از آن‌ها می‌پردازیم.

حق اختراع

”اختراع نتیجه فکر فرد یا افراد است که برای اولین بار فرآیند یا فرآورده‌ای خاص را ارائه می‌کند و مشکلی را در یک حرفه‌، فن‌، فناوری‌، صنعت و مانند آن‌ها حل می‌نماید”.

حق ثبت اختراع که به آن پتنت هم گفته می‌شود یکی دیگر از انواع مالکیت در آثار فکری به حساب می‌آید که برای مخترعین در نظر گرفته شده است. این حق پس از طی کردن مراحل ثبت اختراع به مخترع اعطا می‌شود. 

مالکیت فکری اختراع این حق را به صاحب آن می‌دهد که مانع فروش، ایجاد و استفاده اختراع خود به وسیله دیگران شود. این امر زمانی تحقق می‌یابد که اختراع مورد نظر موجودیت پیدا کند. برای بهره مندی از چنین امتیازی لازم است که برای ارگان های اعطا کننده این حق این امر احراز گردد که اختراع مورد نظر مفید و جدید است.

علائم تجاری

علامت تجاری یا لوگو نشانی است که شرکت‌ تولید کننده کالا یا ارائه دهنده خدمات را از سایر شرکت‌ها و اشخاص حقیقی و حقوقی متمایز می‌کند. علایم تجاری نیز یکی از انواع مالکیت فکری به حساب می‌آیند. بر اساس قانون ثبت اختراعات، علائم تجاری و طرح‌های صنعتی ”حق استفاده انحصاری از یک علامت به کسی اختصاص دارد که آن علامت را طبق مقررات این قانون به ثبت رسانده باشد.” با این توصیف برای برخورداری از حمایت‌های قانونی باید علامت تجاری خود را ثبت کرده باشید.

نام تجاری

انتخاب نام تجاری خاص برای هر کسب‌وکاری ابزاری مهم در جهت تبلیغات به حساب می‌آید. نام تجاری خاص نیز مانند علامت تجاری منحصربه‌فرد از انو‌اع مالکیت های فکری در نظام‌های حقوقی به شمار می‌رود اما نیاز به ثبت قانونی دارد که بتوانید در برابر کپی‌برداری و سوءاستفاده از آن محافظت کنید. 

اسرار تجاری

یکی دیگر از انواع مالکیت معنوی اسرار تجاری است که شامل هر نوع اطلاعات ارزشمندی است که بدون آن که در نزد عموم مورد شناسایی واقع شود یا اینکه به سختی قابل شناسایی و تعیین باشد. دارای ارزش مستقل اقتصادی است. 

به طور مثال فرمول خاص تولید یک نوشیدنی توسط شرکت یا اطلاعات تجاری مرتبط با توزیع محصول و شناسایی مخاطبان، رویه‌های تولید و استفاده از ماشین آلات خاص تولیدی و غیره در این دسته قرار می‌گیرد و مورد حمایت قانون مالکیت فکری است.

طرح‌ صنعتی

طرح‌های صنعتی نیز از انواع حقوق مالکیت فکری در عرصه تجارت و صنعت به حساب می‌آیند و به طراحی ظاهری و شکل محصولات و اختراعات اشاره دارد. در واقع طرح‌های صنعتی می‌توانند حاوی خلاقیتی جدا از خلاقیت محصول اولیه باشند و از این جهت ثبت طرح صنعتی و مالکیت فکری  تحت این قانون قرار می‌گیرند.

نشان جغرافیایی

یکی دیگر از انو‌اع مالکیت فکری، نشان‌های جغرافیایی است. این نشان‌ها به مبدا جغرافیایی خاصی اشاره دارند که محصول در آنجا تولید شده است یا مواد اولیه محصول از آن مکان جغرافیایی خاص تامین شده است.

نشان‌های جغرافیایی همراه با خود نوعی اعتبار در خصوص مرغوبیت محصول می‌آورند که برای کسب‌وکارها اهمیت زیادی دارد. گز اصفهان، چای لاهیجان، کلوچه فومن، انار ساوه، خرمای بم و غیره مصادیقی از نشان جغرافیایی محصولات در ایران هستند.

مدارهای یکپارچه الکترونیکی

حمایت از مدارهای یکپارچه الکترونیکی هم یکی از انوا‌ع مالکیت های فکری در برخی نظام‌های حقوقی جهان به حساب می‌آید. حمایت از این مدارها در سازمان جهانی مالکیت فکری و کنوانسیون های مرتبط با مالکیت فکری (تریپس) نیز مورد تاکید قرار گرفته است و می‌توان محافظت از  این مدارها هم یکی از انواع حقوق مالکیت فکری دانست.

گونه‌های گیاهی جدید

حفظ محیط‌زیست و حفاظت از گونه‌های گیاهی جدید در سراسر جهان اهمیت زیادی دارد. نظام حقوقی مالکیت فکری در همین راستا، سازوکارهایی برای حفاظت از حقوق محققان و کشاورزان کاشف گونه‌های جدید گیاهی در نظر گرفته است که این موضوع را به یکی از جدیدترین انواع حقوق مالکیت فکری تبدیل کرده است.

انتقال مالکیت فکری

یکی از مهم‌ترین مزایایی که قانون مالکیت فکری در اختیار شما قرار می‌دهد، حقوق انحصاری نسبت به اثر است. شما می‌توانید علاوه‌بر جلوگیری از کپی شدن آن، امتیاز استفاده را به‌صورت جزئی یا کلی به اشخاص دیگر انتقال دهید.

این جواز، قراردادی با عنوان قرارداد اعطای لیسانس انجام می‌شود که طی آن حق مالکیت فکری از دارنده آن حق به شخص ثالثی که می‌خواهد از آن اثر استفاده کند، انتقال پیدا می‌کند. طرف مقابل این قرارداد نیز می‌تواند منحصر به فرد (تنها یک واگذارشونده) یا غیر منحصر به فرد باشد (تعداد زیادی واگذارشونده). این قرارداد به واگذارشونده حق بهره برداری از حقوق قانونی را می‌دهد و این حق به عنوان امتیاز ارزشمندی برای کسب و کارها شناخته می شود.

آیا ممکن است که یک کالا یا خدمات اشکال مختلفی از مالکیت فکری را شامل شود؟

ممکن است قبل از توضیح هر یک از اصطلاحات پرکاربرد ثبت مالکیت فکری، این سوال برای شما مطرح شود که برای حمایت از یک اثر که منحصر به فرد لازم است صرفاً در یکی از دسته بندی های فوق قرار بگیرد. این امر در حالی است که در عمل این امکان وجود دارد که یک اثر تمام دسته بندی های فوق را شامل شود.

به عنوان مثال یک گوشی همراه ممکن است از یک تکنولوژی همزمان با سایر ویژگی هایی که به نوعی اختراع محسوب می‌شوند، بهره‌مند باشد. در عین حال این تلفن همراه تحت عنوان برند خاصی که علامت تجاری محسوب می‌شود، به ثبت می‌رسد و مورد بازاریابی و فروش قرار می گیرد.

طراحی ظاهری گوشی تلفن همراه نیز ممکن است موضوع مالکیت فکری قرار بگیرد. اگر کارخانه تولید کننده آن به تنهایی صاحب کلیه حقوق قانونی آن اثر نباشد، بخشی از حقوق از سایر تولید کنندگان یا ارائه دهندگان خدمات به این کارخانه واگذار شده است.

جمع‌بندی

در توضیح مختصر از اینکه حقوق مالکیت فکری چیست؟ می‌توان گفت این بخش از حقوق شامل طیف وسیعی از موضوعات هستند که در دو دسته کلی مالکیت ادبی و هنری (کپی رایت) و مالکیت صنعتی قرار می‌گیرند. 

آنچه در بین تمامی انواع مالکیت آثار فکری مشابه است حمایت قانونی از تمامی آن‌هاست که مستلزم مقررات و قوانین مالکیت فکری است. برای مثال محافظت از محتوای تلگرام بر اساس قوانین کپی رایت امکان‌پذیر است. در صورتی که قانون کپی‌رایت در شبکه‌های اجتماعی را رعایت کرده باشید.

فراموش نکنید که انواع حقوق مالکیت فکری ممکن است در هر نظام حقوقی متفاوت باشد و با گذر زمان نیز موضوعات بیشتری را تحت شمول خود قرار دهد.

برای دریافت مشاوره لازم می‌توانید با تیم وکلای مالکیت فکری وینداد در تماس باشید همچنین امکان طرح دعاوی از جمله طرح شکایت در شورای رقابت یا مسدودسازی شبکه‌های اجتماعی و وب سایت‌های متخلف که اقدام به نقض حقوق مالکیت فکری شما کرده‌اند را خواهید داشت.

سوالات متداول

آیا امکان انتقال حق اختراع یا برند وجود دارد؟

بله، مخترع یا شخصی که برند و لوگو خود را ثبت کرده، می‌تواند طی قرارداد اعطای لیسانس آن را به اشخاص دیگر انتقال دهد.

آیا یک کالا یا خدمت می‌تواند به‌صورت همزمان شامل دو موضوع مالکیت فکری شود؟

بله، ممکن است یک کالا به‌صورت همزمان هم اختراع و هم نرم‌افزار محسوب شود.