وصول مطالبات چه راه‌هایی دارد؟

وصول مطالبات، اصطلاحی حقوقی است که برای شناخت آن باید با مفهوم مطالبات حقوقی انواع آن آشنا باشید. راه‌های حقوقی و غیرحقوقی اما قانونی برای وصول مطالبات شما پیش‌بینی شده است. در این مقاله ابتدا مطمئن می‌شویم که از معنای درست مطالبات اطلاع داریم، سپس می‌بینیم چگونه می‌توان برای وصول آن‌ها اقدام کرد.

منظور از مطالبات حقوقی چیست؟

اصطلاح مطالبات حقوقی در موقعیت‌های مختلف به کار می‌رود و ممکن است معانی متفاوتی از آن اراده شود. منظور از مطالبات حقوقی در این نوشتار، کلیه‌ تعهداتی است که به دلایل مختلف و با اسباب مختلف برای اشخاص ایجاد می‌شود. این تعهدات موجب شکل‌گیری رابطه‌ وصول مطالبات حقوقی میان دو شخص می‌گردد؛ رابطه‌ای که در یک سوی آن «مدیون یا بدهکار» و در سوی دیگر آن، «دائن یا طلبکار» قرار دارد.

وصول مطالبات یعنی باز پس گرفتن مطالبات معوق از بدهکار و  تبدیل  اسنادی نظیر چک و سفته به پول نقد.

اسباب ایجاد تعهد یا مطالبات حقوقی

 همان‌طور که ذکر شد، ایجاد تعهدات حقوقی می‌تواند اسباب متفاوتی داشته باشد. گاه این تعهدات در اثر برقراری یک رابطه‌ حقوقی میان دو یا چند نفر ایجاد می‌شود و گاه نیز منشأ آن هیچ‌گونه‌ رابطه‌ حقوقیِ ارادی و از پیش‌تعیین‌شده‌ای نیست. به دسته‌ نخست، تعهدات قراردادی و به دسته‌ دوم، تعهدات غیرقراردادی یا الزامات خارج از قرارداد گفته می‌شود. به عبارت بهتر، تمام روابط اجتماعی که میان اشخاص جامعه برقرار می‌شود، در مرحله‌ نخست ماهیت حقوقی ندارد اما همین روابط اجتماعیِ غیرحقوقی می‌تواند به ایجاد آثار حقوقی منجر گردد. در هر دو صورت تعهداتی برای فرد به وجود می‌آید که براساس آن، شخص متعهد ملزم می‌گردد کاری را انجام دهد یا انجام کاری را ترک کند.

اگرچه می‌توان تمامی تعهدات حقوقی را نوعی مطالبه حقوقی دانست اما اصطلاح مطالبات حقوقی و وصول مطالبات غالباً در مواقعی به کار می‌رود که تعهد، جنبه‌ مالی داشته باش. یعنی شخصی براساس یک رابطه‌ قراردادی یا غیرقراردادی ملزم به پرداخت وجهی به شخصی دیگر شود. با شکل‌گیری مطالبات حقوقی، نحوه‌ی وصول این مطالبات مورد پرسش قرار می‌گیرد.

وصول مطالبات حقوقی غالباً براساس چه اسنادی ایجاد می‌شوند؟

منشأ تعهدات حقوقی، می‌تواند قرارداد باشد و یا غیرقرارداد. حال پرسش آن است که تعهدات قراردادی یا غیرقراردادی، مستند به چه اسنادی می‌تواند باشد؟ این اسناد را با دو روش تقسیم‌بندی مختلف می‌توان به دو دسته سند رسمی یا عادی و دسته‌ سند تجارتی یا غیرتجارتی تقسیم کرد.

سند عادی و رسمی

در یک تقسیم‌بندی کلی‌ سندی که در اثبات یک تعهد حقوقی به کار می‌رود، به دو نوع عادی و رسمی تقسیم می‌شود.

منظور از سند رسمی سندی است که در حدود ضوابط قانونی توسط مأمور رسمی در دفترخانه تنظیم شده است. (مثل سند ملکی)

در مقابل، سند عادی به سندی گفته می‌شود که اشخاص بدون تشریفات خاص آن را میان خود تنظیم می‌کنند. برای مثال قراردادی که در دفاتر املاک تنظیم می‌گردد (قول‌نامه‌های ملکی)، یک سند عادی به شمار می‌رود.

سند رسمی اعتبار بیشتری دارد. اگر ایجاد تعهد حقوقی مستند به سند رسمی باشد، این سند در مرحله‌ وصول طلب امتیازات ویژه‌ای را در اختیار خواهان دعوا قرار می‌دهد. از این رو، در مرحله‌ برقراری رابطه‌ حقوقی باید به این مساله توجه داشت.

اسناد تجاری (چک و سفته) و غیرتجاری

هر یک از اسناد عادی و رسمی می‌تواند به دو نوع تجارتی و غیرتجارتی تقسیم شود. مهم‌ترین اسناد عادیِ تجارتی که تعهد حقوقی به وجود می‌آورد، چک و سفته است. از این رو به چک و سفته عنوان سند تجارتی اطلاق می‌شود. این دو سند حتی اگر برای امور غیرتجارتی نیز مورد استفاده قرار گیرند، باز هم تابع مقرراتی هستند که در قانون تجارت برای آن‌ها پیش‌بینی شده است.

در گذشته برات نیز در زمره‌ این اسناد قرار می‌گرفت اما امروزه استفاده از آن کاهش یافته است؛ هر چند عنوان آن هنوز هم در قانون تجارت به چشم می‌خورد. اوراق قرضه، اوراق بهادار، اسناد اعتباری، برگه‌ی سهام و بارنامه از دیگر اسناد تجاری هستند که امروزه کاربرد آن‌ها در روابط اقتصادی و تجاری رو به افزایش است.

با وجود افزایش تعداد اسناد تجارتی، شاید بتوان چک را رایج‌ترین سند عادیِ تجارتی دانست که در روابط میان اشخاص مورد استفاده قرار می‌گیرد. اگرچه چک سندی عادی است اما صرفاً از حیث اجرایی اعتبار اسناد لازم‌الاجرا و رسمی را دارد. به این معنا که می‌توان چک را به طور مستقیم به دایره اجرای اسناد لازم‌الاجرا در اداره ثبت ارائه کرد و تقاضای صدور اجرائیه چک نمود. البته چک صرفاً از لحاظ قابلیت اجرایی، مزایای سند رسمی را دارد اما فاقد اعتبار سایر اسناد رسمی است.

لازم به ذکر است که وصول مطالبات از طریق چک با استفاده از سه روش می‌تواند صورت بگیرد؛ روش حقوقی، روش کیفری و مراجعه به اجرائیه ثبت.

روش‌های وصول مطالبات حقوقی به چه صورت است؟

وصول مطالبات حقوقی به تمامی اقداماتی می‌گویند که طلبکار در راستای احقاق حق خود در برابر بدهکار انجام می‌دهد. این اقدامات می‌تواند از طریق دو روش صورت گیرد؛ اجتماعی و قانونی.

روش اجتماعی وصول مطالبات

در یک روش نحوه وصول مطالبات که می‌توان آن را غیرحقوقی و حتی در برخی موارد غیرقانونی دانست، شخص دائن (طلبکار) سعی می‌کند با مراجعه به مدیون درصدد وصول مطالبه‌ به حق خود برآید. در این صورت وی ممکن است به روش‌هایی متمسک شود که در عین غیرحقوقی بودن، غیرقانونی است. مانند حالتی که با توسل به ابزارهایی هم‌چون تهدید برای احقاق حق خود گام برمی‌دارد.

بدیهی است که توسل به چنین روش‌های مجرمانه‌ای نه تنها موجب درگیر شدن شخص طلبکار در یک پرونده‌ کیفری و ورود به دادگاه‌های کیفری می‌شود، بلکه وصول مطالبات حقوقی او را با تأخیر نیز مواجه می‌سازد. از این رو یک محاسبه‌ عقلانی می‌تواند شخص را از توسل به چنین ابزارهایی بازدارد.

از سوی دیگر، ممکن است وی با تمسک به روش‌هایی مانند داوری‌های عرفی، درصدد احقاق حق خود برآید؛ بدین نحو که از اشخاص تأثیرگذار درخواست کند که با پادرمیانی کردن او را در رسیدن به حق قانونی خود کمک کنند. این روش برخلاف روش‌ پیشین، می‌تواند هم روند وصول مطالبات حقوقی را سرعت بخشد و هم از ایجاد نزاع و اختلاف در روابط شخصی جلوگیری به عمل آورد.

روش قانونی وصول مطالبات

در مقابل روش‌های اجتماعی، روش‌های قانونی قرار دارد که روش‌های قانونی به دو نوع حقوقی و کیفری تقسیم‌بندی می‌شود و تفاوت بین دعاوی حقوقی و کیفری مطرح است.

روش کیفری

شکایت به روش کیفری بیشتر برای بسیاری از اسناد قابل انجام نیست. برای مثال سفته سندی است شکایت از آن به شکل حقوقی انجام می‌شود. در حالی مطالبه چک می‌تواند به دو هر شکل حقوقی یا کیفری باشد. نهاد پیگیری شکایت کیفری دادگاه کیفری است.

روش حقوقی

نهاد رسیدگی به شکایت‌های حقوقی متفاوت است. اقامه‌ی دعوای حقوقی با تنظیم و تقدیم درخواست انجام می‌شود اما طرح دعوای کیفری مستلزم تنظیم شکوائیه است.

روش‌های قانونی معمولاً زمانی به کار می‌روند که یا روش‌های غیرحقوقی به نتیجه نرسیده باشد و یا میزان دین و نوع رابطه‌ حقوقی به نحوی باشد که امکان استفاده از روش‌‌های دیگر وجود نداشته باشد. پیگیری وصول مطالبات از روش‌های قانونی مستلزم آن است که اشخاص با ارائه‌ ادله وجود تعهد حقوقی را اثبات نمایند. اسنادی که در قسمت قبل بررسی کردیم، مهم‌ترین دلیل اثباتی در حوزه‌ی وصول مطالبات هستند.

نحوه وصول مطالبات از شرکت‌ها

راهکارها و نحوه وصول مطالبات شرکت‌ها یکی از مهم‌ترین اصول در کسب وکارهای نوپا است. این مهارت می‌تواند در سود و زیان شرکت تاثیر‌گذار باشد. مذاکره با بدهکار اولین گام در وصول مطالبات است و این امر با توجه به شناخت نوع مشتری از لحاظ حقیقی یا حقوقی بودن و با توجه به ویژگی‌های شغلی و صنفی مشتری حقوقی می‌توان وصول بدهی را با موفقیت به انجام رساند. در مرحله بعد چنانچه امکان وصول مطالبات از طریق مذاکره با مشتری وجود نداشته باشد، یک وکیل باید اخطاریه‌ای تنظیم کند تا در آن به بدهکار هشدارهای لازم را برای عدم پرداخت بدهی بدهد.

مرحله ارسال اخطاریه در واقع اتمام حجت با بدهکار است و برای این است که به او تذکر داده شود که عدم همکاری برای پرداخت بدهی چه عواقبی برای او خواهد داشت.

مقابله قانونی آخرین اقدام شرکت‌ها است. اگر شرکت‌ها از هیچ‌یک از گزینه‌های قبلی نتیجه‌ای نگیرند، باید دست به اقدام قضایی در قبال مشتری با تکیه بر اسناد و شواهد موجود بزنند. اما بهتر است قبل از اقدام قضایی، با یک وکیل مشورت کرد. در صورت لزوم شما می‌توانید اقدام به طرح دعاوی تخصصی خود کنید تا وکلای متخصص وینداد پیگیر آن باشند و بر اساس قوانین بتوانند شکایت را به نتیجه برسانند.

قرارداد وصول مطالبات چیست؟

چشم­‌پوشی از وصول مطالبات در تجارت مقدور نیست. به همین دلیل به دنبال آن اموری پدید می‌­آیند که اشخاص ثالثی با تسلط بر مناسبات موجود، حاضر به تصدی مطالبات هستند. این اشخاص ثالث به تدریج به نهاد­های ارائه­ خدمات تخصصی تبدیل می­‌شوند و با انعقاد قرارداد با طلبکار، در مقابل دریافت مبلغی عهده­‌دار وصول مطالبات می‌­گردند.
وقتی نهادی که مهارت و نظام سازمان‌یافته‌­ای برای تحصیل مطالبات اشخاص و شرکت‌ها دارد، در قالب قرارداد تعهد کند که در یک مدت زمان مشخص تمامی اقدامات لازم را برای وصول طلب انجام دهد، به آن قرارداد وصول مطالبات می‌گویند.

نحوه وصول مطالبات بانکی چیست؟

بانک‌ها همواره بهترین راهکار وصول را تعامل با مشتری (در صورتی که ضوابط و مقررات قرار داد خود با بانک را رعایت کرده باشد) می‌دانند. زیرا بانک وکیل سپرده‌گزاران است و باید حافظ منافع آنها باشد. اگر مشتری به هر دلیلی به مراتب از بازپرداخت تسهیلات امتناع ورزید، از طرق قانونی پیگیری می‌شود.

روش‌هایی که برای وصول مطالبات بانکی وجود دارد اعم از استمهال، احیاء، تقسیط، مماشات، تخفیف و در نهایت برخورد قانونی از طریق مراجع ثبتی و قضایی است. برخورد قانونی می‌تواند از طریق واخواست سفته (در صورت سفته بودن وثیقه) و از طریق اقدام حقوقی، کیفری و ثبتی مستند به چک (به عنوان اسناد تجاری) صورت گیرد.

اگر وثیقه ملکی باشد وصول متفاوت می‌شود. این کار از طریق آیین‌نامه اجرای مفاد اسناد رسمی در اجرای ماده ۳۴ قانون ثبت برای وصول طلب که رویه طولانی هم دارد، اتفاق می‌افتد.

مذاکره، مساعدت و یا اقدام قانونی و حقوقی از جمله راهکارهای پیگیری وصول مطالبات بانک‌ها است.

روش‌های وصول قانونی از طریق اسناد تجاری، وثایق ملکی یا قراردادهای داخلی بانک‌ها در چارچوب ماده ۱۵ قانون عملیات بانکداری بدون ربا که با امضاء مشتری یا ضامن از طریق ثبت لازم اجرا هستند، هستند. بانک ها به جز این روش ها روش‌های دیگری ندارند اما باید توجه داشت که اقدامات قانونی و قضایی در صورتی مفید واقع می‌شود که قبل از پرداخت تسهیلات معرفی مال مورد توجه بانک قرار گرفته باشد. در غیر این صورت کار خاصی نمی‌توان انجام داد.

امضای اسناد تجاری

آنچه به یک سند تجاری یا سند معامله ارزش می‌دهد، امضای معتبر طرفین یا امضای بدهکار است. ممکن است امضا مخدوش یا نادرست باشد که این مساله از طریق شکایت کیفری قابل پیگیری است. امضای معتبر، قابل پیگیری و آسان از خدماتی است که وینداد در قالب امضای الکترونیکی اسناد و قراردادها در اختیار افراد قرار داده است.

وصول مطالبات غیرمستقیم چگونه است؟

براساس رای دیوان عدالت اداری، بانک‌ها و موسسات اعتباری تنها می‌توانند مطالبات مستقیم خود را پس از سررسید و در صورت عدم برداشت از موجودی قابل برداشت از حساب‌های انفرادی مشتری یا ضامنان برداشت کنند و برداشت مطالبات غیرمستقیم از این حساب‌ها مجاز نیست.

در گذشته برپایه بخشنامه قبلی بانک مرکزی، مؤسسه‌های اعتباری موظف بودند برای کاهش مطالبات غیرجاری، قراردادهای اعطای تسهیلات بانکی را به برداشت بدهی مستقیم و غیر مستقیم مجاز کنند. یعنی مشتری، ضامن و یا ضامنان با شرط ضمن عقد به طور غیرقابل رجوع به مؤسسه اعتباری اختیار دهد که مطالبات خود را در صورت عدم پرداخت پس از سررسید، از موجودی قابل برداشت هر یک از حساب‌های ریالی و ارزی فرد و ضامنان، اموال و اسناد آنان نزد مؤسسه اعتباری برداشت کند. در این مسیر بانک به حکم قضایی یا اجرایی نیاز نداشت.

پس از رسیدگی دیوان عدالت اداری این آیین‌نامه اصلاح شد که بر اساس آن، برداشت غیرمستقیم ممنوع شده است. بنابراین تنها امکان برداشت مستقیم مطالبات وجود دارد.

سخن آخر

در این مقاله دیدیم برای که چگونه می‌توان مطالبات را از بانک‌ها و شرکت‌ها وصول کرد. همچنین برای وصول مطالبات خود بهتر است ابتدا مشکل را با بدهکار طرح کنید و بعد از آن اقدام به پیگیری قضایی و حقوقی کنید. بدیهی است که استفاده از روش‌های حقوقی دارای پیچیدگی‌هایی است که ایجاب می‌کند اشخاص پیش از گام نهادن در مسیر آن، از مشاوره‌های حقوقی تخصصی بهره ببرند تا بتوانند به نتیجه‌ مطلوب و موردنظر خود در رابطه با وصول مطالبات نائل آیند.

سوالات متداول

چگونه می‌توان چک را وصول کرد؟

چک یک سند رسمی نیست اما تعهدات آن الزام‌آور و لازم الاجرا است. چک را می‌توان به سه روش وصول کرد؛ روش حقوقی، روش کیفری و مراجعه به اجرائیه ثبت.

آیا بانک می‌تواند برای وصول مطالبات خود از حساب‌های دیگر بدهکار یا ضامنان او برداشت کند؟

خیر؛‌ براساس رای دیوان عدالت اداری، بانک‌ها و موسسات اعتباری تنها می‌توانند مطالبات مستقیم خود را پس از سررسید از حساب‌های انفرادی مشتری یا ضامنان برداشت کنند و برداشت مطالبات غیرمستقیم از این حساب‌ها مجاز نیست.