آشنایی با انواع قرارداد مشارکت | ویژگی و کاربردهای آن‌ها

قرارداد شراکت یا همان قرارداد مشارکت مدنی یک قرارداد کاملا کاربردی در فضای کسب و کار است. شما سرمایه‌ای دارید و می‌خواهید از ایده یک فرد استفاده کنید تا سرمایه‌تان را چند برابر کنید. یا بالعکس شما یک دانشجوی پر از ایده‌های ناب هستید ولی پولی برای پیش بردن ایده‌تان ندارید؟ یا شما تعدادی دوست هستید که سرمایه‌ای درکنار یکدیگر دارید و ترجیح می‌دهید با شراکت در سرمایه‌گذاری در کسب و کار، دارایی‌تان را افزایش دهید. در این مقاله با قراردادهای مشارکت در ساخت، مشارکت با بانک و مشارکت خصوصی آشنا خواهید شد.

قرارداد مشارکت چیست؟

قرارداد مشارکت کاری بین دو نفر یا چند نفر قراردادی است که با آن اشخاص حقیقی یا حقوقی سرمایه (مادی یا معنوی) خود را به صورت سهم الشرکه نقدی یا غیر نقدی تقویم کرده و به صورت مشاع و برای انجام کار معین در زمینه فعالیت‌های تولیدی، بازرگانی و خدماتی برای مدت محدود و به قصد انتفاع بکار می‌گیرند.

برخی افراد به جای تنظیم قرارداد مکتوب به شراکت شفاهی اکتفا می‌کنند که تبعات زیادی را برای آن‌ها دارد. یکی از مهم‌ترین مشکلات آن، نداشتن سند در صورت بروز اختلاف است.

انواع قراردادهای مشارکت مدنی و کاربردهای آن

اگر بخواهیم به طور کلی موارد استفاده از قرارداد مشارکت مدنی را نام ببریم، به این صورت است:

صادرات کالا، خدمات، تولید و فروش محصول، واردات کالا به قصد فروش، بازرگانی داخلی، احداث مسکن انفرادی و انبوه سازی و واردات ماشین‌آلات، مواد اولیه و ابزار کار.

اما معروف‌ترین شکل قراردادهای مشارکت مدنی در سه شکل قرارداد مشارکت در ساخت، مشارکت مدنی با بانک و مشارکت مدنی خصوصی است که می‌تواند به صورت قرارداد مشارکت سه جانبه، دو جانبه یا بیشتر باشد.

قرارداد مشارکت در ساخت

قرارداد مشارکت در ساخت قراردادی است که بین یک یا چند مالک و یک یا چند سازنده منعقد شده و به واسطه آن بر ساخت ساختمانی با مشخصات معین توافق می‌کنند. در این قرارداد آورده یا همان سرمایه مالک، زمینی است که ساختمان در آن ساخته می‌شود. سرمایه سازنده نیز هزینه‌هایی است که در حین عملیات ساخت متحمل می‌شود. نهایتاً هر کدام از طرفین مطابق توافقشان از سهمی از ساختمان ساخته شده بهر‌ه‌مند خواهند شد.

نکته‌ای که در تنظیم قرارداد مشارکت در ساخت اهمیت بسیاری دارد پیش‌بینی ضمانت اجرای موثر در قرارداد و ذکر دقیق شروط قرارداد است. هرچه این شرایط به طور دقیق‌تر و شفاف‌تر بیان شود از بروز اختلافات در آینده جلوگیری می‌شود.

به عنوان مثال اگر سازنده پس از تخریب ملک از ساخت آن ممانعت کند قطعا مالک متحمل ضرر سنگینی خواهد شد، پیش بینی ضمانت اجرا موثر در این مواقع مانند تعیین خسارت درخور توجه در صورت توقف کار از جانب سازنده یا الزام وی از جانب دادگاه می تواند نقش موثری در پیشبرد قرارداد مذکور داشته باشد.

تعیین سهم الشرکه طرفین در قرارداد مشارکت در ساخت

سهم الشرکه طرفین در قرارداد باید بیان شود تا از بروز اختلافات در آینده جلوگیری شود. برای محاسبه سهم الشرکه طرفین باید ابتدا آورده هر یک از طرفین قیمت‌گذاری شده و سپس قیمت مقرر تقسیم بر ارزش کل پروژه (ارزش کل سرمایه‌گذاری) شود.

اهمیت تعیین درصد برای سهم الشرکه از این جهت است که به عنوان مثال اگر سهم الشرکه مالک به سازنده ۶۰ به ۴۰ باشد و حاصل عملیات ساخت یک آپارتمان ۱۰ واحدی باشد در این حالت ۶ واحد آپارتمان سهم مالک و ۴ واحد آپارتمان سهم سازنده می‌­شود.

نکته دیگری که در قراردادهای مشارکت در ساخت باید به آن توجه کرد ذکر شروط قرارداد است. هرچه شرایط به طور دقیق تر و شفاف تر بیان شود از بروز اختلافات در آینده جلوگیری می شود، از جمله شروطی که در این قرارادادها بسیار بحث برانگیز است، میزان آورده های طرفین و عایدی آنان، زمان تحویل املاک، زمانبندی پیشرفت کار، مصالح به کار گرفته شده در روند ساخت، کیفیت مصالح و امثالهم است.

قرارداد مشارکت مدنی بانک

قرارداد مشارکت مدنی بانک برای مواردی است که یک فرد می‌خواهد یک سرمایه‌گذاری انجام دهد و به تبع آن با دریافت سرمایه از بانک، بانک را نیز در سرمایه‌گذاری خود شریک کند. برای انعقاد قرارداد مشارکت مدنی با بانک باید مدارک زیر ارائه شود: اطلاعات هویتی، موضوع مشارکت، میزان سرمایه مورد نیاز، حداکثر مدت مشارکت، پیش‌بینی خرید، هزینه و فروش، سهم سود پیشنهادی متقاضی و وثیقه‌هایی که برای ضمانت حسن انجام کار باید به بانک سپرده شود.

نحوه شراکت سرمایه و سود در مشارکت با بانک

بانک یا سایر موسسات مالی می‌توانند تا ۸۰ درصد کل سرمایه را در یک شرکت مدنی در اختیار بگیرند و همچنین فروش اقساطی سهم‌الشرکه نیز در این حالت امکان‌پذیر است. پرداخت سهم الشرکه بانک در مشارکت مدنی، به‌صورت یکجا و نقدی انجام نمی‌شود بلکه به‌صورت چند مرحله‌ای است. همچنین در قرارداد مشارکت مدنی با بانک صرفا درصدی از سرمایه مذکور توسط بانک تامین می‌گردد و در اواخر هر سال، بانک، سود به دست آمده از شراکت را بین طرف مقابل و خود تقسیم می‌کند. تقسیم سود شراکت با توجه به سرمایه هر دو طرف بین آن‌ها انجام خواهد شد و بانک همانند دیگر سهامداران به نسبت سرمایه در سود شرکت سهیم می‏‌شود.

در قرارداد مشارکت مدنی با بانک، هزینه‌های قابل قبول منحصر به هزینه‌های‎ اصلی نبوده و هر نوع هزینه دیگر با توافق طرفین می‌تواند در قرارداد قید شود.

قرارداد مشارکت مدنی خصوصی

نمونه قرارداد مشارکت مدنی خصوصی نیز شکل دیگری از این قراردادها است که به وسیله آن یک طرف سرمایه مادی خود و طرف دیگر مهارت یا تخصص خود را برای مشارکت در میان می‌گذارد.

در این حالت طرف اول را مالک و طرف دوم را عامل می‌نامند. در واقع همان قول معروف:‌«کار از من، سرمایه از تو.»

قراردادهای مشارکت مدنی خصوصی کاربردهای زیادی دارد و در موضوعات مختلف و گوناگونی به‌کار می‌رود. برای مثال در نظر بگیرید که شما یک واحد آپارتمان اداری دارید، که آن را به افرادی می‌سپارید تا در این واحد یک مرکز سلامت احداث نمایند. در این حالت اگر نمی‌خواهید صرفا روابطتان در حد روابط موجر و مستاجر باشد و به عبارت بهتر، می‌خواهید شما هم سهمی از عواید مرکز سلامت داشته باشید، بدون اینکه دخالتی در مدیریت و عملیات مرکز مذکور داشته باشید، می‌توانید از مزیت انعقاد قرارداد مشارکت مدنی خصوصی بهره‌مند شوید.

قرارداد مشارکت سه جانبه

قرارداد مشارکت سه جانبه نوعی از قرارداد مشارکت است که بین سه طرف منعقد می‌شود. این نوع قراردادها معمولاً در پروژه‌های بزرگ و پیچیده‌ای که نیاز به همکاری و هماهنگی بین چندین نهاد یا شرکت دارند، مورد استفاده قرار می‌گیرند. چنین قراردادهایی می‌توانند برای پروژه‌های ساختمانی، توسعه فناوری یا حتی تحقیقات علمی و پزشکی کاربرد داشته باشند.

قرارداد مشارکت اسلامی و شرعی 

قراردادهای مشارکت اسلامی بر اساس اصول و احکام شرعی تنظیم می‌شوند. این قراردادها انواع مختلفی مانند مضاربه، مشارکت مدنی و مشارکت انتفاعی دارند. انواع قرارداد مشارکت اسلامی با توجه به تعالیم دینی و فرهنگی جامعه طراحی و اجرا می‌شوند و به منظور تأمین عدالت و انصاف در معاملات اقتصادی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

قرارداد مشارکت انتفاعی

قرارداد مشارکت انتفاعی نوعی از قرارداد مشارکت است که هدف اصلی آن کسب سود و منفعت مشترک بین طرفین قرارداد به شمار می‌رود. در این نوع قراردادها، طرفین به اشتراک گذاری منابع و سرمایه‌های خود پرداخته و منافع حاصل از فعالیت‌های مشترک را به نسبت تعیین شده تقسیم می‌کنند. این نوع قراردادها معمولاً در پروژه‌های تجاری، سرمایه‌گذاری‌های مشترک و کسب‌وکارهای جدید مورد استفاده قرار می‌گیرند.

قرارداد مشارکت ربوی

قرارداد مشارکت ربوی به قراردادهایی گفته می‌شود که در آن‌ها پرداخت یا دریافت بهره (ربا) مطرح است. این نوع قراردادها از نظر شرعی و قانونی در بسیاری از کشورها ممنوع است؛ زیرا بهره به عنوان درآمدی غیرعادلانه و غیراخلاقی تلقی می‌شود. در سیستم‌های مالی اسلامی به جای آن از روش‌های مشارکت و تقسیم سود استفاده می‌شود.

قرارداد مشارکت تضامنی

قرارداد مشارکت تضامنی نوعی از قرارداد مشارکت است که در آن هر یک از طرفین به صورت مشترک و برابر در قبال تعهدات و بدهی‌های قرارداد مسئولیت دارند. این نوع قراردادها معمولاً بین شرکت‌ها و نهادهای حقوقی منعقد می‌شوند و هر یک از طرفین به صورت تضامنی مسئولیت‌های قراردادی را پذیرفته‌اند.

تفاوت مشارکت ربوی و تضامنی

تفاوت اصلی بین قرارداد مشارکت ربوی و تضامنی در نحوه تقسیم منافع و تعهدات است. در قرارداد مشارکت ربوی، بهره به عنوان منبع درآمدی غیرعادلانه و ممنوع تلقی می‌شود، در حالی که در قرارداد مشارکت تضامنی، طرفین به صورت برابر در قبال تعهدات و بدهی‌ها مسئولیت دارند و بهره به عنوان منبع درآمدی مطرح نیست.

قرارداد مشارکت کاهنده

قرارداد مشارکت کاهنده نوعی از قرارداد مشارکت است که در آن سهم یکی از طرفین به تدریج کاهش می‌یابد. این نوع قراردادها معمولاً در پروژه‌هایی مورد استفاده قرار می‌گیرند که نیاز به تزریق منابع جدید و کاهش سهم یکی از طرفین دارند. انواع قرارداد مشارکت کاهنده به منظور تنظیم تعادل در تخصیص منابع و سهام بین طرفین قرارداد طراحی می‌شوند.

قرارداد مشارکت زمانی یا قرارداد تایم شرینگ

قرارداد مشارکت زمانی نوعی از قرارداد مشارکت است که در آن طرفین قرارداد به اشتراک گذاری منابع و زمان خود پرداخته و در بازه‌های زمانی مشخص به بهره‌برداری از منابع مشترک می‌پردازند. این نوع قراردادها معمولاً در حوزه‌های مسافرتی و گردشگری مورد استفاده قرار می‌گیرند. انواع قرارداد مشارکت زمانی به منظور افزایش بهره‌وری و کارایی در استفاده از منابع و زمان طراحی می‌شوند.

قرارداد مشارکت طبق ماده ۱۰ قانون مدنی و آثار آن

اصل آزادی قراردادها در ماده ۱۰ قانون مدنی آمده است. طبق ماده ۱۰ قانون مدنی: قراردادهای خصوصی نسبت به کسانی که آن را منعقد نموده‌اند در صورتی که مخالف صریح قانون نباشد، نافذ است.

اصل آزادی اراده چهار اثر مهم دارد:

• طرفین می‌توانند آزادانه شرایط و آثار قرارداد را تعیین کنند؛
• اثر قرارداد محدود به کسانی است که در قرارداد حضور داشته‌اند؛
• قرارداد به تراضی طرفین منعقد می­‌شود و نیاز به تشریفات خاصی، آنگونه که در برخی عقود معین وجود دارد نیست؛
• طرفین قرارداد ملزم به رعایت مفاد قرارداد هستند.

قرارداد‌های مشارکت مدنی به افراد این امکان را می‌دهد که بدون نیاز به ثبت شرکت و پرداخت مالیات، بتوانند فعالیت‌هایی شبیه به فعالیت‌های تجاری انجام دهند.

وام مشارکت مدنی چه شرایط و مقرراتی دارد؟

قرارداد مشارکت مدنی، یکی از عقود معین قانون مدنی است. در این قرارداد تسهیلات لازم در اختیار اشخاصی که در امر تولید اشتغال دارند قرار می‌گیرد. بانک موظف است قبل از عقد قرارداد، عملیات موضوع مشارکت مدنی را در حد نیاز بررسی و اطمینان حاصل کند که اصل سرمایه و سود مورد انتظار در طول مشارکت مدنی قابل برگشت باشد.

به همین دلیل بانک‌ها در جهت گسترش فعالیت‌های اقتصادی بخش‌های مختلف تولیدی، قسمتی از سرمایه در گردش واحدهای مذکور را در قالب قرارداد مشارکت مدنی (وارداتی ـ صادراتی و بازرگانی داخلی) تامین می‌نمایند. اعطای تسهیلات مشارکت مدنی در بخش‌های خصوصی، دولتی و تعاونی مجاز است.

با توجه به سیاست جدید بانک مرکزی و بانک‌های پرداخت کننده تسهیلات (وام) با توجه به موارد زیر در اختیار متقاضی قرار می‌گیرد: نوع مشتری جدید یا قدیمی بودن، معدل موجودی، کارکرد حساب مشتری نزد شعبه وام دهنده و غیره.

چند روز قبل از پرداخت وام، متقاضی باید مبلغ ۵ الی ۳۰ درصد کل وام را در یک حساب جاری قرض الحسنه غیر قابل برداشت تا پایان مدت تسهیلات سپرده گذاری نماید.

لازم به ذکر است که در ظاهر نرخ سود وام‌ها در سال جدید کاهش پیدا کرده است. در عین حال با توجه به مبلغ سپرده گذاری قرض الحسنه بلوکه شده نزد بانک وام دهنده، نرخ سود تسهیلات دریافتی حداقل ۲۸ درصد است.
در ضمن با توجه به اوضاع مالی هر بانک سیاست سپرده‌گذاری و زمان سپرده‌گذاری قبل از دریافت تسهیلات یا حتی قبل از تشکیل پرونده نزد شعبه بانک (وام دهنده) متفاوت است.

شرایط و مقررات اعطای تسهیلات مشارکت مدنی

1. موضوع مشارکت باید مشخص باشد و اعطای تسهیلات مشارکت مدنی منوط به بررسی کارشناسی است.
2. حداکثر مشارکت بانک در قرارداد مشارکت مدنی معادل ۸۰% کل سرمایه مشارکت مدنی است. (به استثنای مشارکت مدنی صادراتی به صورت L.C)
3. سهم الشرکه شرکاء باید طبق قرارداد یکجا واریز شود. همچنین به موازات پیشرفت عملیات اجرایی به نسبت سهم‌الشرکه طرفین از حساب مذکور برداشت و به حساب مشتری واریز خواهد شد.
4. مشارکت مدنی پس از اتمام قرارداد و با درخواست مشتری می‌تواند به فروش اقساطی تبدیل شود.
5. مدت قرارداد: مشارکت مدنی از جمله تسهیلات کوتاه مدت بوده و موضوع قراردادهای مربوطه می‌بایستی حداکثر ظرف مدت یک سال خاتمه و تسویه گردد. البته مدت قرارداد مشارکت مدنی در شرایط خاص و به تشخیص بانک قابل افزایش است.
6. نرخ سود: نرخ سود متعلقه باتوجه به بخش فعالیت متقاضی متغیر خواهد بود.

چگونه انواع قرارداد مشارکت را تنظیم کنیم؟

تنظیم قراردادهای مشارکت نیازمند دقت و رعایت نکات حقوقی متعددی است. اصول تنظیم قرارداد در همه انواع قراردادهای مشارکت ثابت است، اما برخی از بندها با توجه به نوع قرارداد ممکن است متفاوت باشند. در ادامه مهم‌ترین بندهای قراردادی که در همه قراردادهای مشارکت وجود دارند را بررسی خواهیم کرد.

• بند طرفین قرارداد: در این بند، اطلاعات هویتی و حقوقی طرفین قرارداد ذکر می‌شود. در قراردادهای سه‌جانبه، این بند شامل اطلاعات هر سه طرف خواهد بود. 
• بند موضوع قرارداد: در این بند، موضوع و هدف اصلی قرارداد به وضوح بیان می‌شود. موضوع قرارداد باید به گونه‌ای مشخص و دقیق تعریف شود که هیچ‌گونه ابهامی برای طرفین قرارداد وجود نداشته باشد.
• بند مدت قرارداد: در این بند، مدت زمان اجرای قرارداد و تاریخ شروع و پایان آن مشخص می‌شود. تعیین مدت زمان قرارداد به منظور تنظیم تعهدات و مسئولیت‌های طرفین در بازه زمانی مشخص، اهمیت ویژه‌ای دارد. 
• بند تعهدات و مسئولیت‌ها: تعهدات طرفین باید به گونه‌ای تعریف شوند که هیچ‌گونه ابهامی در اجرای آن‌ها وجود نداشته باشد. این بند باید شامل توضیحاتی درباره وظایف هر طرف و همچنین شرایط و محدودیت‌های مربوط به اجرای تعهدات باشد.
• بند نحوه تقسیم منافع: تقسیم منافع باید به صورت عادلانه و بر اساس توافق طرفین صورت گیرد. این بند باید به وضوح نشان دهد که هر طرف چه سهمی از سود خواهد داشت و چگونه این سود تقسیم خواهد شد.
• بند نحوه حل اختلاف: این بند باید شامل توضیحاتی درباره مراحل حل اختلاف و نهادهای مربوط به آن باشد تا طرفین قرارداد در صورت بروز اختلاف بدانند که چگونه باید عمل کنند.

جمع‌‌بندی

قراردادهای مشارکت مدنی از قراردادهای پر کاربرد در فضای کسب و کار است. از این نوع قراردادها برای شراکت در موضوعات مختلف استفاده می‌شود که می‌تواند در قالب شراکت سرمایه و تخصص، فقط سرمایه یا به هر نوع دیگری باشد. 

طرفین قرارداد مشارکت مدنی می‌توانند اشخاص حقیقی، بانک‌ها و شرکت‌ها باشند و آن‌ها را جهت اهداف مختلفی تنظیم کنند. در صورتی که برای کسب‌وکار یا سایر امور خود نیاز به شراکت و همکاری با سایر اشخاص را دارید می‌توانید مشاوره‌های لازم در خصوص تنظیم قرارداد مشارکت و انواع مختلف آن  از تیم کارشناسان حقوقی وینداد دریافت کنید.

سوالات متداول

مهمترین قراردادهای مشارکت مدنی کدامند؟

مشارکت مدنی بانک، مشارکت مدنی خصوصی و مشارکت مدنی کسب‌وکار مهمترین قراردادها در این زمینه اند.

سهم و سود در مشارکت مدنی چگونه تقسیم می‌شود؟

رسیدگی به سهم و سود با کمک حسابرس انجام می‌شود. در این نوع قرارداد باید آورده هر یک از دو طرف به تفصیل در قرارداد ذکر شود تا در ادامه شرکا برای تعیین سود طرفین، به مشکل برنخورند. عموماً پرداخت سود سالیانه در این قرارداد مشارکت برعهده مالک است.