مهم نیست کارگر هستید یا کارفرما، برای شروع یک رابطه کاری خوب لازم است از حقوق خود در هر طرف این قرارداد با خبر باشید. این مقاله به عنوان یک راهنمای برای شما تهیه شده است که در آن به قوانین و نکات حقوقی قرارداد کار میان کارگر و کارفرما می‌پردازیم که اطلاع از آن برای همه مهم است.
حقوق کار چیست؟
در پاسخ به اینکه تعریف حقوق کار چیست می‌توان گفت حقوق کار شاخه‌ای از علم حقوق عمومی است که درباره موضوع روابط بین کارگر و کارفرما صحبت می‌کند. هدف حقوق کار که در قانون کار مدون شده، ایجاد نظم و تعادل در حیطه روابط بین کارگر و کارفرما و دفاع از حقوق کارگران در برابر کارفرمایان است. این هدف اصلی در این قانون در رابطه با جزئیات مسائل مورد توجه رابطه کاری بین کارگر و کارفرما مانند چگونگی تعطیلات کارگران، ساعات کار، بیمه و غیره توضیح داده شده است. مطابق حقوق کار مرجع صالح رسیدگی به اختلاف کارگر و کارفرما هم در این حقوق بررسی می‌گردد. جالب است بدانید که حقوق کار تنها شاخه‌ای از حقوق است که بی‌طرف نیست و به نفع کارگر تفسیر می‌شود.
قرارداد کار از منظر قانونی چیست؟
قرارداد کار نوعی از قرارداد است که بین کارگر و کارفرما منعقد می‌شود و به موجب آن کارگر خدماتی را انجام داده و در مقابل از کارفرما مزد دریافت می‌کند. تنظیم قرارداد کار می تواند شفاهی یا کتبی باشد و این موضوع تاثیری در درست بودن قرارداد کار ندارد.
قرارداد کار شرایط و ویژگی‌های مخصوص به خود را دارد و بدون رعایت قانونی انعقاد آن صحیح نیست. درباره ویژگی‌های قرارداد کار در ادامه مفصل‌تر توضیح داده می‌شود. نکته مهم این است که نمی‌توان بر خلاف این شرایط توافق کرد و قرارداد کار باید مطابق با شرایط قانون کار نوشته شود.
قرارداد کار مهمترین ابزار اطمینان برای کارمند و کارفرما است. با وجود قرارداد کار می‌توانید مطمئن باشید نیروی کار با انگیزه بیشتر بر انجام کارش تمرکز می‌کند و کارفرما هم خودش را موظف به انجام وظایفش می‌داند. بنابراین انعقاد قرارداد کار به نفع دو طرف قرارداد است. عدم عقد قرارداد کار می‌تواند مشکلات بسیاری را برای دو طرف به دنبال داشته باشد. یعنی طرفین در صورت نقض قرارداد کار می‌توانند در مرجع صالح رسیدگی به اختلافات کارگر و کارفرما شکایت کنند.
چه قوانین و نکات حقوقی قرارداد کار ضروری هستند؟
در متن قرارداد کار باید مواردی حتما ذکر شود که اصطلاحا شرایط صحت قرارداد کار نامیده می‌شود. شرایط صحت قرارداد کار در ماده 9 قانون کار بیان شده‌اند:
1- مشروعیت مورد قرارداد: موضوع کاری که کارگر و کارفرما برای انجام آن قرارداد می‌بندند باید یک موضوع مشروع و قانونی باشد. مثلا قرارداد کار در موضوع ساخت مشروبات الکلی صحیح نیست.
2-معین بودن موضوع قرارداد: موقع عقد قرارداد کار باید موضوع و کاری که برای انجام آن قرارداد بسته اید باید مشخص و معین باشد.
3- عدم ممنوعیت قانونی در تصرف اموال یا انجام کار مورد نظر: نه کارگر و نه کارفرما برای انجام کار، پرداخت مزد و غیره نباید ممنوعیت قانونی داشته باشند. مثلا لازم است طرفین قرارداد بالغ باشند.
۹ نکته از نکات حقوقی قرارداد کار
قرارداد کار نیز مانند سایر انواع قراردادها، نکات حقوقی دارد که در زمان تنظیم قرارداد به‌عنوان کارگر یا کارفرما آن‌ها را رعایت کنید. آشنایی با این نکات به‌عنوان مهمترین قوانین و نکات حقوقی قرارداد کار به تنظیم یک قرارداد استاندارد که منافع طرفین را تضمین کند، کمک زیادی می‌نماید.
۱- مزایای قانون کار شامل چه مواردی است؟
مزایای قانون کار مواردی هستند که در قانون در نظر گرفته شده‌اند. البته شرایط خاصی برای مزایا و نحوه پرداخت آن‌ها در قانون کار در نظر گرفته شده است. مزایای کارمند مطابق قانون شامل مواردی از قبیل: حقوق، حق مسکن، حق عائله مندی، ایاب و ذهاب، حق خوار و بار، مزایای غیر نقدی، پاداش افزایش تولید، سود سالانه، حق اولاد و نظایر این‌هاست که در قانون ذکر شده است.
۲- اعتبار قرارداد شفاهی و اهمیت قرارداد کتبی
نوع رایج و اصلی قرارداد کار قرارداد کتبی است اما قانون کار قرارداد شفاهی کار را نیز به رسمیت شناخته است. قرارداد کتبی علیرغم قرارداد شفاهی قابلیت استناد راحت‌تر دارد اما در قرارداد شفاهی باید رابطه کاری را اثبات کرد. همین دلیل موجب تضییع بسیاری از حقوق کارگران خواهد شد.
۳- نحوه بکارگیری بازنشستگان تامین اجتماعی
منع اشتغال مجدد بازنشستگان تامین اجتماعی در قانون صریحا ذکر شده است، اما جزئیات حقوقی خاصی دارد. در قانون کار، استخدام بازنشستگان تامین اجتماعی در شرکت‌ها و بخش خصوصی منع قانونی ندارد و بازنشستگان از مزایای قانون کار برخوردار خواهند شد. تنها جزئیات درباره پرداخت حق بیمه متفاوت خواهد بود.
۴- شرایط تنظیم قرارداد کار موقت بدون بیمه
قرارداد کاری که بیمه نداشته باشد از نظر قانونی معتبر نیست. البته استثنا‌هایی وجود دارد که گاهی کارفرما با تعدادی از کارگران قرارداد پیمانکاری شراکت یا فردی تنظیم کند. در این قراردادها وجود یک پیمانکار و کارفرما الزامی است. این قراردادها بسیار ساده و مناسب هستند و مشمول بیمه تامین اجتماعی نمی‌شوند.
۵- تفاوت پایه سنوات و حق سنوات
در تفاوت پایه سنوات و حق سنوات باید گفت که پایه سنوات بخش حمایتی پایه حقوق است که معمولا برای جبران حداقل دستمزد تصویب و ابلاغ می‌شود و به کارمندانی که بیش از یک سال در شرکت سابقه کار داشته باشند مطابق مبلغ تعیین شده اداره کار تعلق میگیرد. اما حق سنوات مبلغی به اندازه یک ماه آخر حقوق کارمند است که کارفرما باید پس از اتمام رابطه کاری به کارکنان خود پرداخت نماید.
۶- مدت قرارداد کار و حداقل زمان
تعیین مدت قرارداد کار موقت یکی از مسائل چالشی در روابط بین کارگر و کارفرما است. به همین دلیل بهتر است که از ابتدا درباره این موضوع تعیین تکلیف کنید. در این مورد قانون کار ایران مواد خاصی را تدوین کرده است که باید در چارچوب آن این قرارداد را تنظیم کرد. مطابق قانون کار ساعت کار توافقی است و قرارداد می‌تواند پاره وقت، تمام وقت، یا برای انجام کار معین باشد. همچنین محدودیتی برای تعداد روزهای قرارداد وجود ندارد و می‌توانید از ۱ روز تا ۹۹ روز قرارداد کار منعقد کنید.
۷- نحوه پرداخت حقوق
نحوه پرداخت حقوق در حقوق کار می‌توان به شکل‌های مختلفی باشد. کارفرما هم می‌تواند حقوق را نقدی پرداخت کند و رسید بگیرد، هم می‌تواند به صورت سیستمی به حساب کارمند حقوق را واریز کند. ممکن است قرارداد به طوری باشد که کارمند بخشی از حقوق را از کارفرما و بخشی را به صورت پورسانت از مشتری دریافت کند، اما باز هم این کار قرارداد را از شمول قانون کار خارج نمی‌کند.
۸- ضمانت قرارداد کار و شرایط اخذ چک و سفته
گاهی در زمان استخدام، کارفرما درخواست سفته ضمانت از کارکنان می‌کند. این سفته برای اطمینان کارفرما از انجام وظایف و حسن انجام کار کارمند است. نکته مهم این است که سفته یک سند تجاری است و عدم آشنایی با مسائل حقوقی آن می‌تواند برای کارمند مشکل‌ساز باشد. از طرف دیگر عبارت حسن انجام کار نیز ابهامات زیادی دارد. اگر این سفته مطابق با قانون امضا نشود ممکن است موجب سوء استفاده کارفرما شود.
۹- محرمانگی در قرارداد کار
یکی از مهمترین کارهایی که شرکت‌های تجاری باید در استخدام کارمندان انجام دهند، عقد قرارداد عدم افشای اطلاعات یا محرمانگی است. در واقع این قرارداد این اجازه را به کارمندان می‌دهد که از اطلاعات مهم و محرمانه شرکت استفاده کنند اما حتما باید از اطلاعات محافظت کنند.
۱۲ قانون کاربردی در تنظیم قرارداد کار
یکی دیگر از مهمترین مواردی که در زمان تنظیم یک قرارداد کار به آن توجه کنید، قوانین قرارداد کار هستند که بخشی از آن‌ها، در قرارداد کار ذکر می‌شوند. به‌طور کلی کاربردی‌‌ترین قوانین در یک قرارداد کار شامل موارد زیر هستند.
۱- شرایط فسخ قرارداد کار از طرف کارگر و کارفرما
در قانون کار مواردی پیش بینی شده که در صورت بروز آن‌ها، قرارداد کار از طرف کارگر یا کارفرما فسخ می‌شود. این موارد در قرارداد کار معین و قراردادهای پیمانی متفاوت است، اما به‌صورت کلی می‌توان این چند مورد را برای هر دوی این قراردادها ثابت دانست:
- فوت کارمند
- بازنشستگی کارمند
- قصور کارمند در انجام وظایف
- نقض آیین نامه انضباطی از طرف کارمند
- از کار افتادگی کارگر
- اتمام موضوع و مدت قرارداد کار
- و غیره.
۲- قانون لباس کار چیست؟ + حق لباس در قانون کار
منظور از لباس کار برای کارگر پوشاک و تجهیزاتی است که برای ایمنی در محیط کار تهیه می‌شود. با توجه به این تعریف، لباس کار در کارگاه‌های مختلف می‌تواند شلوار و بالاپوش مخصوص، کلاه، کفش مخصوص، عینک و محافظ چشم، فیلتر جوشکاری، ماسک صورت، سرپنجه، پیش‌بند، دستکش و بازوبند و غیره باشد. مطابق قانون لباس کار، کارگران باید حین کار لباس کار و تجهیزات ایمنی را استفاده کنند. در غیر این صورت، کارفرما مسئولیتی ندارد.
۳- نحوه استعفای کارمند و ترک کار
روش استعفا از کار در قانون کار با اعلام کتبی درخواست استعفا شروع می‌شود. در متن نامه استعفا باید به مدیر و کارفرما استعفا را اعلام کنید و تا یک ماه بعد از تاریخ آن باید به کار خود ادامه دهید. بنابراین شرایط استعفا از کار دو مرحله دارد:
- 1- ارائه درخواست استعفا به صورت کتبی
- 2- ادامه دادن به کار، تا یک ماه بعد از ارائه درخواست استعفا به صورت کتبی
۴- تفاوت استخدام با قراردادهای شرکتی و دولتی
تمام دستگاه‌‌های دولتی و شرکت‌های خصوصی و نهادهایی که تحت قانون مدیریت خدمات کشوری هستند به لحاظ بیمه کردن، حقوق و دستمزد، توجه به کارکنان، پاداش و مرخصی و غیره تفاوت‌هایی با قراردادهای استخدام رسمی و پیمانی و قراردادی دارند. این قراردادها تابع قانون مدیریت خدمات کشوری هستند و با قراردادهای تابع قانون کار متفاوتند.
۵- شرایط استخدام اتباع بیگانه
در قانون کار در رابطه با شرایط کار اتباع خارجی نکاتی وجود دارد. مطابق قانون کار اتباع خارجی در صورتی می توانند در ایران کار کنند که دارای ویزای کار با حق کار مشخص باشند و پروانه کار گرفته باشند.
البته این سه دسته استثنا هستند:
الف – اتباع بیگانه‌ای که منحصرا در خدمت ماموریت‌های دیپلماتیک و کنسولی هستند با تایید وزارت امور خارجه.
ب – کارکنان و کارشناسان سازمان ملل متحد و سازمان‌های وابسته به آن‌ها با وزارت امور خارجه.
ج – خبرنگاران خبرگزاری‌ها و مطبوعات خارجی به شرط معامله متقابل و تایید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
۶- نوبت کاری در قانون کار
یکی از مهمترین قوانین کار انواع نوبت‌کاری است. در شبانه روز سه شیفت کاری وجود دارد که در واقع 24 ساعت شبانه روز به 3 قسمت 8 ساعته تقسیم شده. شیفت صبح، شیفت عصر و شیفت شب یه شیفت اصلی محسوب می‌شود. حقوق و مزایای هر کدام از این بازه‌های زمانی متفاوت با کارمندان عادی است.
۷- شرایط شیفت شب
کارگر شیفت شب کسی است که در بازه از ده شب (ساعت ۲۲) تا شش صبح سر کار است. بنابراین «شیفت شب» در این بازه هشت ساعته است. با توجه به اینکه کار کردن در نوبت شب سخت‌تر از کار در صبح یا عصر است، دستمزد شب کاری نیز ۳۵٪ بیشتر از دستمزد کار در باقی نوبت‌ها است.
۸- مراجع اختلاف کارگر و کارفرما و نحوه رسیدگی
عموما در قراردادهای کار نوشته می‌شود اگر میان کارگر و کارفرما اختلافی به وجود بیاید در ابتدا از طریق صلح و سازش حل و فصل شود و اگر توافقی حاصل نشد مرجع صالح هیئت تشخیص و حل اختلاف کارگر و کارفرما در اداره کار خواهد بود.
البته لازم است بدانید همه اختلافات کارگر و کارفرما قابل شکایت در این مراجع نیست. در مواردی نیز دادگاههای خاص، صلاحیت دارند.
۹- شرایط اضافه کاری طبق قانون کار
اضافه‌کاری به این معناست که کارکنان ساعات بیشتری را در شرکت یا مجموعه کاری خود می‌گذرانند یا فعالیت کاری بیشتری را انجام می‌دهند. محاسبه پرداخت اضافه‌کاری کارکنان معمولا تابع قوانین عمومی وزارت کار و البته شرایط خاص کاری انجام می‌شود.
۱۰- نحوه خاتمه و بطلان قرارداد کار
در قانون برای نحوه خاتمه و بطلان قرارداد کار شرایط مشخصی در نظر گرفته شده است که به عنوان بخشی از قوانین و نکات حقوقی قرارداد کار شامل موارد زیر هستند:
- غیرقانونی یا نامشروع بودن موضوع قرارداد
- عدم وجود شرایط قانونی در کارگر
- خاتمه قرارداد کار
- اتمام موضوع قرارداد کا
- اتمام مدت قرارداد کار
- استعفای کارگر
- اخراج کارگر
- بازنشستگی کارگر
- از کار افتادگی کارگر
۱۱- انواع مرخصی‌ها در قانون کار
مرخصی حقی است که برای کارگر در ترک کار برای روزهای غیر تعطیل در قانون نظر گرفته شده است. تاریخ استفاده از مرخصی با توافق کارگر و کارفرما مشخص می‌شود و مرخصی باید با اجازه کارفرما باشد. در صورت اختلاف بین کارگر و کارفرما نظر اداره کار و امور اجتماعی محل، اجرا می‌شود. انواع مرخصی در قانون مشخص شده است.
۱۲- ماموریت کاری
حق ماموریت پرداختی است که به موجب انجام ماموریت انجام می‌شود. مطابق قانون کار به کارگرانی که در قرارداد یا توافقات بین کارفرما و کارگر به ماموریت‌های کاری خارج از محل سازمان خدمت خود می‌روند، فوق‌العاده حق ماموریت تعلق میگیرد. این حق ماموریت در فیش حقوقی کارمندان ثبت می‌شود.
جمع‌بندی
حقوق کار مباحث مربوط به روابط بین کارگر و کارفرما را بیان می‌کند. در واقع هدف حقوق کار که در قانون کار مدون شده است ایجاد نظم و تعادل در حیطه روابط بین کارگر و کارفرما و دفاع از حقوق کارگران در برابر کارفرمایان در قالب قوانین و نکات حقوقی قرارداد کار است که باید آن‌ها را رعایت کنید.
قرارداد کار مهمترین ابزار اطمینان برای کارمند و کارفرما به‌شمار می‌رود. با وجود قرارداد کار می‌توانید مطمئن باشید نیروی کار با انگیزه بیشتر بر انجام کارش تمرکز می‌کند و کارفرما هم خودش را موظف به انجام وظایفش می‌داند. بنابراین انعقاد قرارداد کار به نفع دو طرف قرارداد است. از سوی دیگر عدم عقد قرارداد کار می‌تواند مشکلات بسیاری را برای دو طرف به دنبال داشته باشد. یعنی طرفین در صورت نقض قرارداد کار می‌توانند در مرجع صالح رسیدگی به اختلافات کارگر و کارفرما شکایت کنند.
اما در کل نوشتن جزییات و نحوه توافق میان کارگر و کارفرما نیاز به اطلاع از قوانین و نکات حقوقی قرارداد کار دارد که برای اطمینان از حفظ حقوق خود به عنوان کارگر یا کارفرما باید از تنظیم قرارداد اختصاصی توسط کارشناسان بهره‌مند شوید.
مجموعه وینداد علاوه‌بر تنظیم اختصاصی و بررسی قرارداد برای داشتن یک قرارداد کاربردی، در بانک قراردادها نیز نمونه قراردادهای آماده را در اختیار شما قرار می‌دهد که می‌توانید آن‌ها را با دانش حقوقی خود تکمیل کنید.
سوالات متداول
اضافه کاری چگونه محاسبه می‌شود؟
برای محاسبه اضافه کاری با حقوق پایه، اول باید دستمزد هر ساعت کار را محاسبه کنید. سپس ۴۰ درصد از دستمزد هر ساعت کار معمولی را به دستمزد یک ساعت کار اضافه کنید.
منظور از لباس کار چیست؟
منظور از لباس کار کارگر پوشاک و تجهیزاتی است که برای ایمنی کارگر و کارمند در محیط کار تهیه می‌شود.
اعتبار قرارداد شفاهی و اهمیت قرارداد کتبی چگونه است؟
نوع رایج و اصلی قرارداد کار قرارداد کتبی است اما قانون کار قرارداد شفاهی کار را نیز به رسمیت شناخته است.
