قانون ایمنی راهها و راه‌آهن مصوب 1349

قانون ایمنی راهها و راهآهن مصوب 1349,04,07با اصلاحات و الحاقات بعدی

ماده 1 

آزاد راه به راهی اطلاق میشود كه حداقل دارای دو خط اتومبیل‌رو و یك شانه حداقل بعرض 3 متر برای هر طرف رفت و برگشت بوده و‌دو طرف آن بنحوی محصور و در تمام طول آزاد راه از هم كاملا مجزا باشد و ارتباط آنها با هم فقط بوسیله راههای فرعی كه از زیر یا بالای آزاد راه عبور كند تأمین شود و هیچ راه دیگری آن را قطع نكند.

ماده 2 

هر آزاد راه كه با خصوصیات فوق ساخته شده یا بشود از تاریخی كه وزارت راه و ترابری اعلام كند مشمول مقررات این قانون میباشد.

ماده 3 

وزارت راه و ترابری مكلف است در هر آزاد راه حداقل و حداكثر سرعت همچنین انواع وسائط نقلیه‌ای كه عبور آنها مجاز نیست با نصب علائم ‌مشخص كند و نیز كلیه علائم مربوط بمقررات رانندگی و محلهای توقف مجاز و سایر علائم لازم را كه برای پیشگیری از خطرات احتمالی تصادف‌ لازم است در طول راه برای اطلاع رانندگان نصب كند.

ماده 4 

ورود و عبور عابرین پیاده و انواع وسائط نقلیه غیر مجاز و عبور دادن دام در آزاد راهها و همچنین توقف وسائط نقلیه در خطوط عبور‌ممنوع است.
‌هر گاه بجهات مذكور حادثه‌ای واقع شود كه منجر بضرب یا جرح یا قتل یا خسارت مالی شود راننده مجاز كه وسیله نقلیه او مجاز بحركت در‌ آزاد راه باشد نسبت بموارد فوق مسئولیتی نخواهد داشت. ولی در هر حال مكلف است در صورت بروز حادثه وسیله نقلیه را در شانه سمت راست ‌متوقف نموده و مصدوم را با وسیله نقلیه خود یا وسیله دیگر بلافاصله باولین درمانگاه یا بیمارستان برساند و مراتب را بمأمورین انتظامی اطلاع‌دهد.
عدم مسئولیت راننده مذكور مانع استفاده شخص ثالث از مقررات بیمه نخواهد بود.

تبصره1 – وزارت راه و ترابری مكلف است محل‌های توقف ضروری مجاز وسائط نقلیه در طول آزاد راهها را ایجاد كند.

تبصره 2 – وسائل نقلیه غیر مجازی كه بطور موقت و به سبب ضرورت و مأموریتهای ضروری می‌بایست در بزرگراه تردد نمایند، فقط با اجازه وزیر‌ راه و ترابری و یا ‌معاونین راهداری و حمل و نقل جاده‌ای و پایانه‌ها و حمل و نقل وی و یا بالاترین مقام اجرائی ادارات كل راه و ترابری استانها در حوزه استحفاظی خود و با نصب تابلو«‌عبور آزاد از بزرگراه» در پشت وسیله نقلیه كه بوسیله پلیس راه به راننده تحویل و اخذ خواهد شد، می‌توانند وارد بزرگراه شوند. تابلو فوق‌الذكر به‌ تعداد لازم توسط وزارت راه و ترابری تهیه و تحویل پلیس راه میگردد.‌تعیین حداقل و حداكثر سرعت اینگونه وسائل طبق آئیننامه‌ای خواهد بود كه بتصویب وزارت راه و ترابری میرسد.

تبصره 3 – مأمورین سازمانهای دولتی و انتظامی و یا افرادیكه به سبب ضرورت جهت انجام مأموریت و ارائه خدمات در سطح یا حاشیه بزرگراهها به صورت پیاده تردد یا توقف می‌نمایند با رعایت ضوابط ایمنی در صورت بروز حادثه از شمول حكم ماده 4 مستثنی میباشند و مسوولیت راننده مقصر‌ وسیله نقلیه مجاز كه منجر به تصادف شده است، بقوت خود باقی است. ‌

تبصره 4 – وسایل نقلیه غیر مجاز به عبور از آزادراهها كه طبق این ماده واحده مجوز عبور می‌گیرند، موظف هستند از خطوط مجاز در آزادراهها عبور و‌مرور نمایند.

ماده 5 

دولت میتواند با تصویبكمیسیون مسكن و شهرسازی و راه و ترابری و كمیسیون امور اقتصادی و دارائی و‌تعاون مجلس شورای اسلامی برای آزاد راهها عوارض مناسبی تعیین و وصول كند.

ماده 6 

اقدام بهرگونه عملیاتی كه موجب خرابی جاده گردد همچنین ایجاد هر گونه مستحدثات یا درختكاری یا زراعت یا اقدام بحفاری در‌حریم قانونی آزاد راهها و راههای اصلی و فرعی و راه‌آهن كه میزان هر یك بطریق و وسائل متناسب مشخص و از طرف وزارت راه و ترابری آگهی میشود بدون‌اجازه وزارت راه و ترابری ممنوع است.

تبصره 1 – وزارت راه و ترابری مكلف است با حضور نماینده دادسرا و در نقاطی كه دادسرا نباشد با حضور نماینده دادگاه بخش اینقبیل مستحدثات یا‌درختكاری و یا زراعت و حفریات را ضمن تنظیم صورتمجلس رأساً قلع و آثار تجاوز را محو كند.

تبصره 2 – اشخاص ذینفع می‌توانند بمراجع دادگستری مراجعه كنند. دادگاه خارج از نوبت باینگونه پرونده‌ها رسیدگی نموده و حكم لازم را‌صادر میكند.

‌تبصره 3 – دادگاه با درخواست وزارت راه و ترابری در خصوص میزان خسارت و هزینه‌ها، خارج از نوبت به موضوع رسیدگی و رأی مقتضی صادر‌خواهد نمود.

‌تبصره 4 – مأموران مربوط در وزارت راه و ترابری و راه‌آهن و مأموران نیروی انتظامی موظفند ضمن مراقبت به محض مشاهده وقوع تجاوز به راهها و‌راه‌آهن و حریم آنها مراتب را به مراجع صالح جهت اقدام لازم اطلاع دهند. مأمور یا مسئول یاد شده در صورت تسامح به مجازات مربوط محكوم‌خواهد شد.

‌تبصره 5 – برداشت شن و ماسه از بستر رودخانه حداقل تا شعاع پانصد (500) متر از بالادست و یك كیلومتر از پایین دست پلها ممنوع است و متخلفان‌به مجازات مربوط محكوم خواهند شد.

‌ماده 7 

ریختن زباله، نخاله، مصالح ساختمانی، روغن موتور و نظایر آن و یا نصب و استقرار تابلو یا هر شیئی دیگر در راهها و راه‌آهن و حریم قانونی‌آنها در داخل یا خارج از محدوده قانونی شهرها و همچنین هر گونه عملیات كه موجب اخلال در امر تردد وسایل نقلیه می‌شود و نیز ایجاد راه دسترسی‌ممنوع است.

تبصره 1 – مرتكبان جرایم بالا علاوه بر جبران خسارت وارده به حبس از سه ماه تا دو سال محكوم و چنانچه تخریبی صورت نگرفته باشد مرتكب یا‌مرتكبین، حسب مورد ضمن رفع موانع و رفع تجاوز و جبران خسارت وارده به یك ماه تا شش ماه حبس و یا پرداخت جزای نقدی از پانصدهزار (500000) تا پنج میلیون (000 000 5) ریال محكوم خواهند شد. در مورد اخیر با جبران خسارت تعقیب موقوف خواهد شد.

تبصره 2 – ایجاد راه دسترسی به حریم و گذرگاه مناسب، درختكاری و عبور دادن تأسیسات از عرض راه و راه‌آهن و نصب تابلو در حریم آنها با اجازه‌وزارت راه و ترابری مجاز است. در موارد اضطراری به منظور ترمیم تأسیسات عمومی كه از عرض راه عبور نموده است دستگاه مربوط با كسب موافقت‌وزارت راه و ترابری و ضمن رعایت كلیه نكات ایمنی اقدام خواهد نمود.

‌تبصره 3 – وزارت راه و ترابری مكلف است نسبت به برآورد هزینه و خسارت وارده به راهها و حریم آنها و ابنیه فنی و علائم و تأسیسات و تجهیزات‌ایمنی كه در اثر برخورد وسائط نقلیه و یا عبور بارهای ترافیكی و لوله‌های آب، گاز، فاضلاب و كابل برق و مخابرات و غیره و هر گونه عملیاتی كه منجر‌به بروز هزینه و خسارت گردد، اقدام و مبالغ دریافتی را به حساب خزانه واریز و صددرصد (100%) آنرا به منظور ایمن سازی راهها به مصرف برساند.

ماده 8 

هر گاه در طول خطوط راه‌آهن از طرف رانندگان وسائل نقلیه راه‌آهن بر اثر رانندگی وسائل مزبور قتل یا جرح یا ضرب واقع شود باید وسیله‌ نقلیه متوقف گردد و ضمن مبادرت بكمكهای نخستین در مورد مجروحین و مصدومین صورتمجلس در محل حادثه بوسیله مأمورین انتظامی‌ راه‌آهن و مأمورین مربوط راه‌آهن تنظیم و پس از تحقیقات اولیه از راننده و مطلعین در صورتیكه بسبب حادثه جسد یا اجسام دیگری روی خط ‌راه‌آهن قرار گرفته و مانع عبور قطار و وسایل نقلیه راه‌آهن باشد مأمورین پلیس انتظامی راه‌آهن آنرا بمحاذات محل بخارج خط در نقطه مناسبی‌ انتقال داده و بلافاصله قطار و وسیله نقلیه را حركت دهند.
‌مأمورین پلیس انتظامی راه‌آهن موظفند آثار و علائم موجود را در محل حادثه حفظ كرده و مراتب را در صورت وقوع قتل فوراً بمقامات قضائی برای‌حضور و انجام تشریفات قانونی گزارش دهند.

ماده 9 

راه‌آهن دولتی ایران مكلف است در طول راه‌آهن معابر و گذرگاههای مجاز برای افراد و وسائل نقلیه را با نصب علامات مشخص كند.

ماده 10 

عبور از روی خطوط راه‌آهن و ورود در محوطه ایستگاهها و كارخانه‌ها و تأسیسات فنی راه‌آهن باستثنای سكوهای مسافری و امكنه و‌گذرگاهها و معابر مجاز واقع در ایستگاهها و در طول خطوط ممنوع است جز برای آنعده از مأمورین راه‌آهن كه بر حسب وظیفه مجاز بورود و عبور‌میباشند و در صورت تخلف و بروز حادثه راه‌آهن دولتی ایران مسئول نخواهد بود.

ماده 11 

عبور هر گونه وسیله نقلیه اعم از موتوری و غیر موتوری از یكطرف خط آهن بطرف دیگر در غیر محلهای مجاز ممنوع است و‌متخلف از این امر مسئول هر گونه پیشامد و خسارت وارده میباشد.

‌تبصره 1 – تخلف از مقررات این ماده مستوجب پانصد ریال جزای نقدی است. ترتیب رسیدگی بتخلف مزبور بنحوی است كه در قانون نحوه‌ رسیدگی بتخلفات و اخذ جرائم رانندگی مصوب سال 1350 مقرر گردیده و تا تشكیل گارد ترابری موضوع ماده (16) قانون تغییر نام وزارت راه و‌ترابری افسران یا درجه‌داران دیپلمه پلیس انتظامی راه‌آهن و در نقاطی كه پلیس انتظامی راه‌آهن نباشد افسران یا درجه‌داران دیپلمه پلیس راه ژاندارمری‌ كشور وظایف مذكور در آن قانون را انجام خواهند داد و پس از تشكیل گارد ترابری حق رسیدگی بتخلفات و اخذ جرائم با افراد دیپلمه گارد مذكور‌خواهد بود. ‌

تبصره 2 – هرگاه عبور وسایط نقلیه موجب خرابی یا انحراف قسمتی از ریل و همچنین خاكریز و سایر تأسیسات مربوط براه‌آهن گردد، راننده وسیله‌نقلیه بپرداخت جزای نقدی از 1000 ریال تا 5000 ریال و جبران خسارت وارده محكوم میشود.

‌تبصره 3 – وجوه حاصل از اجرای تبصره یك بحساب خزانه‌داری كل منظور خواهد گردید.

ماده 12 

از تاریخ تصویب اینقانون غرامت موضوع ماده (13) قانون كیفر بزه‌های راه‌آهن مصوب فروردینماه 1320 از پانصد ریال تا پنجهزار‌ریال خواهد بود و تجاوز به محدوده ایستگاهها در حكم تجاوز بحریم خط آهن میباشد.

تبصره 1 – حدود ایستگاه راه‌آهن عبارتست از محوطه‌ایكه مورد نیاز راه‌آهن بوده و بر اساس نقشه‌های مصوب راه‌آهن قانوناً بتصرف و تملك ‌راه‌آهن درآمده باشد و بوسیله علائم مخصوص از طرف راه‌آهن مشخص میشود.

تبصره 2 – حسب درخواست شركت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، مرجع قضایی صالح دستور لازم را مبنی بر همكاری و نظارت مأموران نیروی‌انتظامی با آن شركت جهت ایجاد نظم به منظور انسداد محلهای تردد غیرمجاز صادر می‌كند.

ماده 13 

تبصره ذیل بماده 21 قانون بزه‌های راه‌آهن اضافه میشود:
‌تبصره – تعقیب متهم در دادگستری موكول بشكایت راه‌آهن خواهد بود.

ماده 14 

هر گاه بر اثر عبور انسان یا دام یا وسیله نقلیه‌ایكه حركت آن بستگی به راه‌آهن ندارد و برخورد آن با وسائل نقلیه مجاز راه‌آهن در روی ‌خط آهن حادثه‌ای منجر بقتل یا جرح یا ضرب یا خسارت مالی شود راننده مجاز كه بر حسب وظیفه رانندگی وسائل نقلیه راه‌آهن را روی خط آهن بعهده دارد در صورتیكه نظامات و مقررات مربوط را رعایت نموده باشد مسئولیتی نخواهد داشت. عدم مسئولیت راننده مذكور مانع استفاده شخص‌ ثالث از مقررات بیمه نخواهد بود.

ماده 15 

وزارت راه و شهرسازی مكلف است هنگام ایجاد راههای جدید و راه‌آهن، گذرگاههای ضروری و مجاری لازم را درنظر گرفته و موجبات ارتباط‌ دو طرف راه احداثی را به نحو مقتضی فراهم كند. وزارت پست و تلگراف و تلفن در مورد فراهم نمودن امكانات ارتباطی و وزارت نیرو در مورد تأمین ‌روشنایی راهها مكلفند حسب اعلام وزارت راه و شهرسازی و در چهارچوب مقررات موجود اقدام كنند.

ماده 16 

خارج از محدوده شهرها در مناطقی كه هیئت وزیران تصویب و وزارت راه و ترابری اعلام مینماید احداث دیوار به ارتفاع بیش از یك متر در اراضی و‌مستحدثاتی كه تا فاصله هفتاد متر از انتهاﻯ حریم راه‌آهن و آزاد راهها و راههاﻯ اصلی واقع شده ممنوع است مگر براﻯ اراضی واقع در مسیر طوفان‌شن كه بمنظور جلوگیرﻯ از ورود توده‌هاﻯ شنی مالكین حسب مورد با اخذ پروانه از ادارات راه یا راه‌آهن میتوانند باحداث آن اقدام نمایند. ‌با متخلفین حسب مقررات تبصره‌هاﻯ یك و دو ماده 6 این قانون رفتار خواهد شد.

تبصره – نرده‌كشی و سیم‌كشی بهر ارتفاع و احداث هر نوع ساختمان و ترمیم دیوارهاﻯ موجود در اراضی و مستحدثات فوق‌الذكر بلامانع است.

‌ماده 17 

ایجاد هر گونه ساختمان و دیوار كشی و تأسیسات به شعاع صد (100) متر از انتهای حریم راهها و حریم راه آهن‌های كشور و در طول كنار‌گذرهایی كه وزارت راه و ترابری احداث نموده یا می‌نماید و یا مسئولیت نگهداری آنرا به عهده دارد بدون كسب مجوز از وزارت مذكور ممنوع می‌باشد.
وزارت راه و ترابری موظف است در مورد متخلفان برابر تبصره (1) ماده (6) قانون ایمنی راهها و راه‌آهن اقدام كند.
‌با تصویب این ماده تبصره ذیل ماده (15) لغو می‌گردد.

‌تبصره 1 – وزارت راه و ترابری مكلف است نوع كاربری زمینهای اطراف راهها و راه آهن‌های كشور به عمق صد (100) متر را بعد از حریم قانونی آنها‌تهیه و به تصویب هیأت وزیران برساند و از متقاضیانی كه برحسب ضرورت وفق ماده (15) همین قانون نیاز به احداث مستحدثاتی در حد فاصل فوق‌را داشته باشند وجوهی را براساس آیین نامه‌ای كه به تأیید هیأت وزیران می‌رسد اخذ و به حساب خزانه واریز و صددرصد (100%) آنرا به منظور ایمن‌سازی راهها به مصرف برساند.

تبصره 2 – نظارت بر امر ساخت و ساز در حاشیه راهها و راه آهن‌ها تا شعاع صد (100) متر از منتهی الیه حریم قانونی آنها توسط وزارت مذكور اعمال‌می‌شود.
‌به وزارت یاد شده اجازه داده می‌شود به منظور ایجاد هماهنگی براساس موارد موضوع تبصره (1) همین ماده نسبت به صدور مجوز ایجاد مستحدثات‌به متقاضیان اقدام نماید. بدیهی است متقاضیان باید سایر مجوزهای لازم را از مراجع مربوط اخذ نمایند.

تبصره 3 – ایجاد تأسیسات عمومی نظیر خطوط آب ، برق، فاضلاب، نفت، گاز، مخابرات و نظایر آنها با رعایت مسائل فنی و ایمنی مربوط به هر یك،‌تابع آیین نامه‌ای است كه ظرف سه ماه از تصویب این قانون به پیشنهاد وزیر راه و ترابری به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.

ماده 18 

وزارت جهاد سازندگی همچنان عهده‌دار وظایف مربوط به برنامه‌ریزی، احداث، نگهداری و مرمت راههای روستایی بوده و با متجاوزین به‌حریم راههای روستائی برابر ماده (6) همین قانون و تبصره‌های ذیل آن اقدام خواهد نمود.

ماده 19 

وزارتخانه‌های راه و ترابری و جهاد سازندگی مكلفند علائم افقی و عمودی و تجهیزات ایمنی لازم را در طول هر یك از راههای مربوط‌مشخص و در محلهای مورد نیاز نصب و اجراء نمایند.

‌تبصره – وزارتخانه‌های مذكور مكلفند برای انجام عملیات احداث و مرمت و یا نگهداری راههای مربوط علائم ایمنی لازم را نصب نمایند چنانچه براثر‌كوتاهی در بكار بردن علائم یاد شده خسارتی به اشخاص (‌حقیقی یا حقوقی) وارد شود هر یك از وزارتخانه‌های یاد شده حسب مورد موظف است از‌مطالبات پیمانكار یا اعتبارات جاری و عمرانی وزارتخانه ، خسارت وارده را پرداخت نماید و چنانچه مأموران دولت یا پیمانكاران مرتكب تقصیر شده‌باشند ، دولت خسارت پرداخت شده را از آنها استیفاء خواهد نمود.

قانون فوق مشتمل بر چهارده ماده و پنج تبصره پس از تصویب مجلس سنا در تاریخ روز شنبه 30ر3ر1349 در جلسه روز یكشنبه هفتم تیر ماه یكهزار‌و سیصد و چهل و نه شمسی بتصویب مجلس شورای ملی رسید.

رئیس مجلس شورایملی – عبداله ریاضی