آئين نامه حفاظتي حمل دستي بار
هدف:
هدف از تدوين اين آيين نامه ايمن سازي محيط كار و صيانت از نيروي انساني و منابع مادي و پيشگيري از حوادث و بيماريهاي ناشي از كار و ارتقاي سطح بهره وري در كليه كارگاههائي كه حمل دستي بار و فرايندهاي مرتبط با آن كه به هر نحو ممكن انجام مي گيرد مي باشد.
دامنه شمول :
اين آيين نامه در كليه كارگاههاي مشمول ماده 85 قانون كار جمهوري اسلامي ايران لازم الاجراست.
فصل اول : تعاريف
حمل دستي بار:
انتقال و جابجائي بار توسط دست و ديگر بخش هاي بدن كه همراه بالا بردن، پايين آوردن ، كشيدن ، هل دادن، نگه داشتن ،چرخاندن و يا تركيبي از موارد فوق مي باشد.
ارگونومي:
علم اصلاح و بهينه سازي محيط ، شاغل و تجهيزات به گونه اي كه متناسب با محدوديت ها و قابليت هاي انسان باشد.
بار متعارف:
باري است كه با توجه به شكل ، اندازه، ابعاد ، نوع ، وزن و درجه حرارت آن، كارگري كه داراي شرايط جسماني مناسب باشد بتواند آن را به راحتي بلند يا حمل نمايد.
بار سنگين:
باري است كه وزن آن از حد مجاز بيشتر مي باشد.
ايستگاه كار:
محلي است كه كارگر درآن به كمك تجهيزات و وسايل كار به فعاليت مربوط به خود مشغول است .
فيزيولوژي كار:
شاخه اي از علم ارگونومي است كه در آن قابليت و توانمندي افراد در انجام فعاليت هاي جسماني سنجيده مي شود.
بارهاي بد دست:
بارهايي هستند كه مچ دست براي نگهداشتن آن مي بايست تا 90 درجه خم شود و يا به دست خوب جفت نمي شوند و داراي جاي دست مناسب نيستند و يا بارهايي كه لبه هاي سخت و تيز و يا بزرگ دارند و يا بارهايي كه از طريق كيسه نرم از وسط خم مي شوند.
كارگر نوجوان:
كارگري است كه سنش مطابق قانون كار بين 15 تا 18 سال تمام باشد.
فصل دوم : مقررات عمومي
ماده 1
حمل دستي بار به صورت انفرادي در موارد ذيل ممنوع است:
الف) براي نوع كاري كه انجام مي گيرد سنگين باشد.
ب) در جايي بسيار بلند يا كوتاه ( خارج از حدود بين ران پا و شانه ) قرار گرفته باشد به گونه اي كه امكان بلند كردن ايمن آن وجود نداشته باشد.
ج) بسيار بزرگ ، حجيم و يا داراي شكلي بوده كه امكان دسترسي به آن مشكل باشد و يا جلوي ديد شخص را بگيرد.
د) مرطوب، لغزنده و يا داراي لبه هاي تيز بوده به طوريكه گرفتن آن مشكل باشد.
هـ) بي ثبات بوده و مركز ثقل آن به دليل حركت محتويات آن تغيير نمايد.
ماده 2
حمل دستي بار در صورت وجود شرايط نامناسب جوي، محيطي و كارگاهي كه احتمال بروز حوادث و بيماريهاي ناشي از كار مي رود، ممنوع است.
ماده 3
كارگراني كه در فرايند شغلي خود به طور پيوسته يا ناپيوسته حمل دستي بار را انجام مي دهند بايستي علاوه بر برخورداري از سلامت جسمي ، روحي و رواني متناسب با نوع كار از نظر شرايط جسماني نظير قد و وزن و جنسيت نيز متناسب با وظيفه محوله باشند.
تبصره– بكارگيري كارگران مذكور منوط به انجام معاينات بدو استخدام و دوره اي به ويژه از نظر آسيب هاي اسكلتي – عضلاني مطابق قوانين كار و تأمين اجتماعي مي باشد.
ماده 4
حمل دستي بار در صورتي مجاز است كه امكان استفاده از وسايل يا تجهيزات مكانيكي مناسب و يا اصلاح شرايط كارگاهي نظير چيدمان دستگاهها و تجهيزات و ايستگاههاي كاري مقدور نباشد.
ماده 5
كارفرما مكلف است تدابير لازم جهت ارزيابي چگونگي وضعيت حمل دستي بار در كارگاه و شناسائي خطرات مربوطه را اتخاذ نموده و با استفاده از راهكارهاي فني – مهندسي و علمي به اصلاح وضعيت حمل دستي بار از نظر ارگونومي و ايمني مبادرت نمايد.
ماده 6
در حين حمل دستي بار انجام اعمال نا ايمن مانند شوخي كردن دويدن ، پريدن ، پرتاب نمودن و نيز كليه اعمالي كه مغاير اصول ايمني و بهداشتي باشد ممنوع است.
ماده 7
كارفرما مكلف است وسايل حفاظت فردي متناسب با حمل دستي بار را براي كارگران مربوطه فراهم نمايد.
ماده 8
كارگران موظفند به كليه دستورالعمل ها و توصيه هاي بهداشتي و ايمني در زمينه حمل دستي بار كه از طرف كارفرما و مراجع ذيصلاح ارائه مي گردد عمل نموده و از وسايل حفاظت فردي كه توسط كارفرما بدين منظور تهيه شده استفاده نمايند.
فصل سوم : مقررات اختصاصي
ماده 9
كارفرما مكلف است ضمن تعليم روشهاي صحيح و مناسب حمل دستي بار، كارگران خود را از خطرات احتمالي آگاه نموده و نظارت هاي لازم را در اين زمينه ها اعمال نمايد.
ماده 10
در مواردي كه كارگر مجبور به انجام فعاليت هاي خارج از حد توان فيزيولوژيكي باشد، كارفرما ملكف است با اعمال تمهيداتي مانند چرخش كار، زمان استراحت و طراحي ايستگاههاي كار بسته بندي مناسب و رعايت اصول انبارداري نسبت به حذف يا كاهش آسيب هاي ناشي از حمل دستي بار اقدام نمايد.
تبصره – براي محاسبه حد توان فيزيولوژيكي مي بايستي از فرمول مندرج در ضميمه شماره 3 استفاده شود.
ماده 11
كارفرما مكلف است دستگيره هاي متناسب با نوع بار براي گرفتن بسته ها و بارهاي بد دست تعبيه نمايد.
ماده 12
در فعاليت بلند كردن بار ميزان مجاز بار براي كارگران مرد با گروه سني 50 -19 سال بايد از روش محاسباتي مندرج در ضميمه شماره 4 استفاده شود.
تبصره 1– ميزان مجاز بلند كردن بار براي كارگران نوجوان و مرد بالاي 50 سال هفتاد و پنج درصد مقدار به دست آمده از روش فوق مي باشد.
تبصره 2– ميزان مجاز بلند كردن بار براي كارگران زن با گروه سني 50 -19 سال هفتاد درصد مقدار به دست آمده از روش فوق مي باشد.
تبصره 3– ميزان مجاز بلند كردن بار براي كارگران نوجوان و وزن بالاي 50 سال 45 درصد مقدار به دست آمده از روش فوق مي باشد.
ماده 13
نيروهاي وارده به منظور كشيدن و هل دادن بار در حالت افقي و عمودي نبايد از مقدار مندرج در جدول 1و 2 ضميمه تجاوز نمايد.
ماده 14
حداكثر وزن بلند كردن بار در كارهاي نشسته براي مردان و زنان نبايد به ترتيب از 5 و 3 كيلو گرم بيشتر باشد.
فصل چهارم : مقررات متفرقه
ماده 15
در فعاليت هاي حمل و جابجايي بار در شرايط بهينه كه به صورت يك نفره انجام مي گيرد حداكثر بار مجاز به تفكيك گروه سني و جنس كارگران بايد مطابق جدول زير باشد:
| جنس | ميزان مجاز بر حسب كيلوگرم به تفكيك گروه سني | |
| كارگر نوجوان و بالاي 50 سال | 50 -19 سال | |
| مرد | 18 كيلوگرم | 23 كيلوگرم |
| زن | 10 كيلوگرم | 16 كيلوگرم |
تبصره 1– در اوزان بالاتر از حد مجاز ، حمل و جابجايي بار بايد توسط وسايل مكانيكي مناسب و يا چند نفره صورت پذيرد.
تبصره 2– در صورتي كه حمل و جابجايي بار در شرايط بهينه ( با توجه به فاكتورهاي مدت زمان حمل بار، فركانس حمل بار، شرايط محيط كار و وضعيت بدن حين كار) امكان پذير نباشد مقادير جدول فوق مطابق استانداردها و مقررات موجود تعديل خواهد شد.
ماده 16
حمل و جابجايي بار براي زنان در طول مدت بارداري و همچنين ده هفته پس از زايمان ممنوع مي باشد.
ماده 17
– جهت حمل دستي مواد سمي و شيميايي كه مواجهه پوستي يا استنشاقي يا گوارشي با آن منجر به ايجاد آسيب مسموميت مي گردد استفاده از ظروف يا محفظه هاي مقاوم در بسته و محصور كه امكان مواجه با مواد مذكور وجود نداشته و داراي برچسب حاوي مشخصات ماده شيميايي يا سمي مورد نظر باشد الزامي است.
ماده 18
مسئوليت رعايت مقررات اين آيين نامه بر عهده كارفرماي كارگاه بوده و در صورت وقوع هرگونه حادثه يا بيماري ناشي از كارفرما به الزامات قانوني مطابق مواد 175 و 176 قانون كار عمل شده و نامبرده مكلف به جبران خسارت وارده به زيان ديدگان مي باشد.
اين آيين نامه مشتمل بر 4 فصل و 18 ماده و 7 تبصره به استناد مواد 85 و 91 قانون كار جمهوري اسلامي ايران در جلسه مورخ 28 /10 /1388 شوراي عالي محافظت فني تدوين و در تاريخ 5 /3 /1389 به تصويب وزير كار و امور اجتماعي رسيده است.
بديهي است از زمان لازم الاجراشدن آن ، آيين نامه مربوط به حمل بار با دست و بدون استفاده از وسايل مكانيكي براي كارگران زن و نوجوانان موضوع مواد 75 و 83 قانون كار كه در تاريخ 11/ 1 /1370 به تصويب وزير كار و امور اجتماعي رسيده ، فاقد اعتبار مي باشد.
جدول 1
| ميزان حداكثر نيروي مجاز شده در مورد كشيدن و هل دادن بار در راستاي افقي | ||
| وضعيت بدن | نيروهايي كه نبايد از آن تجاوز نمود ( برحسب كيلوگرم نيرو) | مثال هايي از نوع كار |
| الف: وضعيت ايستاده 1- تمام بدن در كار دخالت دارد |
23 كيلوگرم نيرو | حمل بار با فرغون |
| 2- عضلات اصلي دست و شانه دخالت دارند و دست ها كاملاً كشيده شده اند | 11 كيلوگرم نيرو | خم شدن بر روي يك مانع براي حركت دادن يك شيئي يا هل دادن يك شيئي در ارتفاع بالاتر از شانه |
| ب: زانو زدن | 19 كيلوگرم نيرو | برداشتن يا جابجا نمودن يا قطعه از دستگاه هنگام تعمير و نگهداري جابجا نمودن اشيا در محيط هاي كاري سربسته نظير تونل ها يا كاناهاي بزرگ |
| ج: در حالت نشسته | 12 كيلوگرم نيرو | كار كردن با يك اهرم عمودي نظير دستگيره هاي كنترل ماشين آلات سنگين برداشتن و گذاشتن سيني ها و يا محصول برروي نوار نقاله |
جدول 2
| محدوده هاي بالايي توصيه شده نيرو در مورد كشيدن و هل دادن بار در راستاي عمودي | ||
| شرايط | محدوده بالايي نيرو ( برحسب كيلوگرم) |
مثال هايي از نوع كار |
| كشيدن اجسام به سمت پائين ، در ارتفاع بالاي سر | 55 كيلوگرم نيرو 20 كيلوگرم نيرو |
كاركردن با سيستم كنترل ، گرفتن قلاب نظير دستگيره ايمني يا كنترل دستي. بكار انداختن يك جرثقيل زنجيري، گيره هاي برقي ، سطح گيره قطري كمتر از5 سانتي متر داشته باشد. |
| كشيدن به سمت پائين تا ارتفاع شانه | 23 كيلوگرم نيرو | بكارانداختن كنترل، گرفتن قلاب |
| كشيدن به سمت بالا cm 25 ( IN 10) بالاي سطح زمين ارتفاع آرنج ارتفاع شانه |
22 كيلوگرم نيرو 15 كيلوگرم نيرو 5 /7 كيلوگرم نيرو |
بلند كردن يك شئي با يك دست بلند كردن در يا درپوش |
| شرايط | محدوده بالايي نيرو ( بر حسب كيلوگرم) |
مثال هايي از نوع كار |
| فشار دادن به سمت پائين تا ارتفاع آرنج | 29 كيلوگرم نيرو | بسته بندي كردن ، باربندي ، مهر و موم كردن بسته ها |
| فشار دادن به سمت بالا تا ارتفاع شانه | 20 كيلوگرم نيرو | بلند كردن يك گوشه يا انتهاي شيئي نظير يك لوله يا تيرآهن ، بلند كردن يك شيئي تا قسمت بالاي قفسه |
ضميمه شماره 3
ظرفيت كار جسماني ( PWC)
حداكثر ميزان مصرف انرژي است كه فرد مي تواند با اين ميزان مصارف انرژي به انجام فعاليت هاي شغلي 8 ساعته خود پرداخته و دچار صدمات جسماني نگردد.
PWC ( ظرفيت كار جسماني ) از طريق فرمول زير به دست مي آيد:
در فرمول فوق t زمان فعاليت برحسب دقيقه مي باشد.
AC= حداكثر قابليت هر فرد در مصرف اكسيژن مي باشد كه تحت عنوان توان هوازي شناخته مي شود و برحسب ليتر در دقيقه بيان مي شود، براي تعيين AC مراحل زير را طي مي كنيم :
با دادن مقدار كار مشخص به فرد از طريق يكي از روش ها از جمله تست دوچرخه ارگومتر، تست نوار نقاله يا تست پله ، نتايج ضربان قلب ( HR ) و حجم اكسيژن مصرفي را در چهار مرحله قرائت مي كنيم و سپس با استفاده از مختصات بدست آمده رابطه خطي بين ضربان قلب و ميزان اكسيژن مصرفي بدست مي آيد و سپس ماكزيمم ضربان قلب فرد را از طريق فرمول زير بدست مي آوريم:
( سن * 63 /0 ) – 210=HR ماكزيمم
حال با جايگذاري مقدار ماكزيمم ضربان قلب در فرمول خط فوق مقدار AC بدست مي آيد.
ضميمه شماره 4
روش محاسباتي جهت تجزيه و تحليل عمل بلند كردن بار
شركت / كارخانه : ارزياب:
شغل: تاريخ :
1) وزن شي ء مورد نظر را يادداشت كنيد:
وزن بار شده برحسب كيلوگرم:
2) يكي از عددهاي موجود در مستطيل هاي زير را كه با موقعيت دست فرد در زمانيكه وي شروع به بلند كردن يا پايين آوردن اشياء ( بار ) مي كند ، مطابقت دارد انتخاب نمائيد.
| كيلوگرم | كيلوگرم | كيلوگرم | محدوده حركت بار |
| 12 | 18 | 29 | بالاي شانه |
| 18 | 22 | 31 | كمر تا شانه |
| 18 | 27 | 40 | زانو تا كمر |
| 15 | 22 | 31 | زير زانو |
| 30 | 17 | 0 | موقعيت دست فرد ( برحسب سانتيمتر) |
| بازشده | متوسط | نزديك |
3) عددي كه با دفعاتي كه فرد در هر دقيقه بار را بلند مي كند مطابقت دارد را در نظر گرفته و با توجه به عددي كه نشاندهنده ساعت هايي است كه فرد در طول روز صرف بلند كردن ( بار ) مي كند ، عدد كلي را از روي جدول انتخاب كنيد.
توجه : براي بلند كردن كمتر از يكبار در هر 5 دقيقه عدد 1 را در نظر بگيريد.
| چند بار در هر دقيقه بلند مي شود | چند ساعت طي روز | ||
| 1ساعت يا كمتر | 1 تا 2 ساعت | 2 ساعت بيشتر | |
| يك بار بلند كردن بين 2 تا 5 دقيقه | 1 | 95 /0 | 85 /0 |
| يكبار بلند كردن در هردقيقه | 95 /0 | 9 /0 | 75 /0 |
| 2 تا 3 بار بلند كردن در هر دقيقه | 9 /0 | 85 /0 | 65 /0 |
| 4 تا 5 بار بلند كردن در هر دقيقه | 85 /0 | 7 /0 | 45 /0 |
| 6 تا 7 بار بلند كردن در هر دقيقه | 75 /0 | 5 /0 | 25 /0 |
| 8 تا 9 بار بلند كردن در هر دقيقه | 6 /0 | 35 /0 | 15 /0 |
| بيش از 10 بار بلند كردن درهر دقيقه | 3 /0 | 2 /0 | 0 /0 |
4) اگر فرد بيش از 45 درجه هنگام بلند كردن ( بار ) خم شده باشد عدد 85 /0 را انتخاب و در غير اينصورت عدد 0/1 را انتخاب كنيد.
5) اعدادي كه شما در مراحل قبلي انتخاب كرده ايد را در جدول زير قرار دهيد:
حد مجاز كردن = عدد مرحله 4* عدد مرحله 3* عدد مرحله 2 ( برحسب كيلوگرم )
6) آيا وزن بار بلند شده ( در مرحله 1) كمتر از حد مجازوزن بلند كردن ( مرحله 5 ) است ؟
بلي : خطري وجود ندارد خير: خطر وجود دارد
توجه : اگر شغلي مستلزم بلند كردن بارهايي با وزن هاي مختلف باشد مراحل 1 تا 5 بالا را انجام دهيد:
1- در مرحله دوم بدترين حالت بلند كردن را بررسي كنيد . سنگين ترين بار بلند شده و عمل بلند كردن بار در بدترين وضعيت بدني.
2- روش انجام بلند كردن بار كه معمولاً اجرا مي شود را بررسي كنيد. در مرحله سوم از فركانس و مدت زمان براي تمام مراحل بلند كردن ( بار) در يك روز كاري استفاده كنيد.