آئین نامه حفاظتی حمل دستی بار
هدف:
هدف از تدوین این آیین نامه ایمن سازی محیط كار و صیانت از نیروی انسانی و منابع مادی و پیشگیری از حوادث و بیماریهای ناشی از كار و ارتقای سطح بهره وری در كلیه كارگاههائی كه حمل دستی بار و فرایندهای مرتبط با آن كه به هر نحو ممكن انجام می گیرد می باشد.
دامنه شمول :
این آیین نامه در كلیه كارگاههای مشمول ماده 85 قانون كار جمهوری اسلامی ایران لازم الاجراست.
فصل اول : تعاریف
حمل دستی بار:
انتقال و جابجائی بار توسط دست و دیگر بخش های بدن كه همراه بالا بردن، پایین آوردن ، كشیدن ، هل دادن، نگه داشتن ،چرخاندن و یا تركیبی از موارد فوق می باشد.
ارگونومی:
علم اصلاح و بهینه سازی محیط ، شاغل و تجهیزات به گونه ای كه متناسب با محدودیت ها و قابلیت های انسان باشد.
بار متعارف:
باری است كه با توجه به شكل ، اندازه، ابعاد ، نوع ، وزن و درجه حرارت آن، كارگری كه دارای شرایط جسمانی مناسب باشد بتواند آن را به راحتی بلند یا حمل نماید.
بار سنگین:
باری است كه وزن آن از حد مجاز بیشتر می باشد.
ایستگاه كار:
محلی است كه كارگر درآن به كمك تجهیزات و وسایل كار به فعالیت مربوط به خود مشغول است .
فیزیولوژی كار:
شاخه ای از علم ارگونومی است كه در آن قابلیت و توانمندی افراد در انجام فعالیت های جسمانی سنجیده می شود.
بارهای بد دست:
بارهایی هستند كه مچ دست برای نگهداشتن آن می بایست تا 90 درجه خم شود و یا به دست خوب جفت نمی شوند و دارای جای دست مناسب نیستند و یا بارهایی كه لبه های سخت و تیز و یا بزرگ دارند و یا بارهایی كه از طریق كیسه نرم از وسط خم می شوند.
كارگر نوجوان:
كارگری است كه سنش مطابق قانون كار بین 15 تا 18 سال تمام باشد.
فصل دوم : مقررات عمومی
ماده 1
حمل دستی بار به صورت انفرادی در موارد ذیل ممنوع است:
الف) برای نوع كاری كه انجام می گیرد سنگین باشد.
ب) در جایی بسیار بلند یا كوتاه ( خارج از حدود بین ران پا و شانه ) قرار گرفته باشد به گونه ای كه امكان بلند كردن ایمن آن وجود نداشته باشد.
ج) بسیار بزرگ ، حجیم و یا دارای شكلی بوده كه امكان دسترسی به آن مشكل باشد و یا جلوی دید شخص را بگیرد.
د) مرطوب، لغزنده و یا دارای لبه های تیز بوده به طوریكه گرفتن آن مشكل باشد.
هـ) بی ثبات بوده و مركز ثقل آن به دلیل حركت محتویات آن تغییر نماید.
ماده 2
حمل دستی بار در صورت وجود شرایط نامناسب جوی، محیطی و كارگاهی كه احتمال بروز حوادث و بیماریهای ناشی از كار می رود، ممنوع است.
ماده 3
كارگرانی كه در فرایند شغلی خود به طور پیوسته یا ناپیوسته حمل دستی بار را انجام می دهند بایستی علاوه بر برخورداری از سلامت جسمی ، روحی و روانی متناسب با نوع كار از نظر شرایط جسمانی نظیر قد و وزن و جنسیت نیز متناسب با وظیفه محوله باشند.
تبصره– بكارگیری كارگران مذكور منوط به انجام معاینات بدو استخدام و دوره ای به ویژه از نظر آسیب های اسكلتی – عضلانی مطابق قوانین كار و تأمین اجتماعی می باشد.
ماده 4
حمل دستی بار در صورتی مجاز است كه امكان استفاده از وسایل یا تجهیزات مكانیكی مناسب و یا اصلاح شرایط كارگاهی نظیر چیدمان دستگاهها و تجهیزات و ایستگاههای كاری مقدور نباشد.
ماده 5
كارفرما مكلف است تدابیر لازم جهت ارزیابی چگونگی وضعیت حمل دستی بار در كارگاه و شناسائی خطرات مربوطه را اتخاذ نموده و با استفاده از راهكارهای فنی – مهندسی و علمی به اصلاح وضعیت حمل دستی بار از نظر ارگونومی و ایمنی مبادرت نماید.
ماده 6
در حین حمل دستی بار انجام اعمال نا ایمن مانند شوخی كردن دویدن ، پریدن ، پرتاب نمودن و نیز كلیه اعمالی كه مغایر اصول ایمنی و بهداشتی باشد ممنوع است.
ماده 7
كارفرما مكلف است وسایل حفاظت فردی متناسب با حمل دستی بار را برای كارگران مربوطه فراهم نماید.
ماده 8
كارگران موظفند به كلیه دستورالعمل ها و توصیه های بهداشتی و ایمنی در زمینه حمل دستی بار كه از طرف كارفرما و مراجع ذیصلاح ارائه می گردد عمل نموده و از وسایل حفاظت فردی كه توسط كارفرما بدین منظور تهیه شده استفاده نمایند.
فصل سوم : مقررات اختصاصی
ماده 9
كارفرما مكلف است ضمن تعلیم روشهای صحیح و مناسب حمل دستی بار، كارگران خود را از خطرات احتمالی آگاه نموده و نظارت های لازم را در این زمینه ها اعمال نماید.
ماده 10
در مواردی كه كارگر مجبور به انجام فعالیت های خارج از حد توان فیزیولوژیكی باشد، كارفرما ملكف است با اعمال تمهیداتی مانند چرخش كار، زمان استراحت و طراحی ایستگاههای كار بسته بندی مناسب و رعایت اصول انبارداری نسبت به حذف یا كاهش آسیب های ناشی از حمل دستی بار اقدام نماید.
تبصره – برای محاسبه حد توان فیزیولوژیكی می بایستی از فرمول مندرج در ضمیمه شماره 3 استفاده شود.
ماده 11
كارفرما مكلف است دستگیره های متناسب با نوع بار برای گرفتن بسته ها و بارهای بد دست تعبیه نماید.
ماده 12
در فعالیت بلند كردن بار میزان مجاز بار برای كارگران مرد با گروه سنی 50 -19 سال باید از روش محاسباتی مندرج در ضمیمه شماره 4 استفاده شود.
تبصره 1– میزان مجاز بلند كردن بار برای كارگران نوجوان و مرد بالای 50 سال هفتاد و پنج درصد مقدار به دست آمده از روش فوق می باشد.
تبصره 2– میزان مجاز بلند كردن بار برای كارگران زن با گروه سنی 50 -19 سال هفتاد درصد مقدار به دست آمده از روش فوق می باشد.
تبصره 3– میزان مجاز بلند كردن بار برای كارگران نوجوان و وزن بالای 50 سال 45 درصد مقدار به دست آمده از روش فوق می باشد.
ماده 13
نیروهای وارده به منظور كشیدن و هل دادن بار در حالت افقی و عمودی نباید از مقدار مندرج در جدول 1و 2 ضمیمه تجاوز نماید.
ماده 14
حداكثر وزن بلند كردن بار در كارهای نشسته برای مردان و زنان نباید به ترتیب از 5 و 3 كیلو گرم بیشتر باشد.
فصل چهارم : مقررات متفرقه
ماده 15
در فعالیت های حمل و جابجایی بار در شرایط بهینه كه به صورت یك نفره انجام می گیرد حداكثر بار مجاز به تفكیك گروه سنی و جنس كارگران باید مطابق جدول زیر باشد:
| جنس | میزان مجاز بر حسب كیلوگرم به تفكیك گروه سنی | |
| كارگر نوجوان و بالای 50 سال | 50 -19 سال | |
| مرد | 18 كیلوگرم | 23 كیلوگرم |
| زن | 10 كیلوگرم | 16 كیلوگرم |
تبصره 1– در اوزان بالاتر از حد مجاز ، حمل و جابجایی بار باید توسط وسایل مكانیكی مناسب و یا چند نفره صورت پذیرد.
تبصره 2– در صورتی كه حمل و جابجایی بار در شرایط بهینه ( با توجه به فاكتورهای مدت زمان حمل بار، فركانس حمل بار، شرایط محیط كار و وضعیت بدن حین كار) امكان پذیر نباشد مقادیر جدول فوق مطابق استانداردها و مقررات موجود تعدیل خواهد شد.
ماده 16
حمل و جابجایی بار برای زنان در طول مدت بارداری و همچنین ده هفته پس از زایمان ممنوع می باشد.
ماده 17
– جهت حمل دستی مواد سمی و شیمیایی كه مواجهه پوستی یا استنشاقی یا گوارشی با آن منجر به ایجاد آسیب مسمومیت می گردد استفاده از ظروف یا محفظه های مقاوم در بسته و محصور كه امكان مواجه با مواد مذكور وجود نداشته و دارای برچسب حاوی مشخصات ماده شیمیایی یا سمی مورد نظر باشد الزامی است.
ماده 18
مسئولیت رعایت مقررات این آیین نامه بر عهده كارفرمای كارگاه بوده و در صورت وقوع هرگونه حادثه یا بیماری ناشی از كارفرما به الزامات قانونی مطابق مواد 175 و 176 قانون كار عمل شده و نامبرده مكلف به جبران خسارت وارده به زیان دیدگان می باشد.
این آیین نامه مشتمل بر 4 فصل و 18 ماده و 7 تبصره به استناد مواد 85 و 91 قانون كار جمهوری اسلامی ایران در جلسه مورخ 28 /10 /1388 شورای عالی محافظت فنی تدوین و در تاریخ 5 /3 /1389 به تصویب وزیر كار و امور اجتماعی رسیده است.
بدیهی است از زمان لازم الاجراشدن آن ، آیین نامه مربوط به حمل بار با دست و بدون استفاده از وسایل مكانیكی برای كارگران زن و نوجوانان موضوع مواد 75 و 83 قانون كار كه در تاریخ 11/ 1 /1370 به تصویب وزیر كار و امور اجتماعی رسیده ، فاقد اعتبار می باشد.
جدول 1
| میزان حداكثر نیروی مجاز شده در مورد كشیدن و هل دادن بار در راستای افقی | ||
| وضعیت بدن | نیروهایی كه نباید از آن تجاوز نمود ( برحسب كیلوگرم نیرو) | مثال هایی از نوع كار |
| الف: وضعیت ایستاده 1- تمام بدن در كار دخالت دارد |
23 كیلوگرم نیرو | حمل بار با فرغون |
| 2- عضلات اصلی دست و شانه دخالت دارند و دست ها كاملاً كشیده شده اند | 11 كیلوگرم نیرو | خم شدن بر روی یك مانع برای حركت دادن یك شیئی یا هل دادن یك شیئی در ارتفاع بالاتر از شانه |
| ب: زانو زدن | 19 كیلوگرم نیرو | برداشتن یا جابجا نمودن یا قطعه از دستگاه هنگام تعمیر و نگهداری جابجا نمودن اشیا در محیط های كاری سربسته نظیر تونل ها یا كاناهای بزرگ |
| ج: در حالت نشسته | 12 كیلوگرم نیرو | كار كردن با یك اهرم عمودی نظیر دستگیره های كنترل ماشین آلات سنگین برداشتن و گذاشتن سینی ها و یا محصول برروی نوار نقاله |
جدول 2
| محدوده های بالایی توصیه شده نیرو در مورد كشیدن و هل دادن بار در راستای عمودی | ||
| شرایط | محدوده بالایی نیرو ( برحسب كیلوگرم) |
مثال هایی از نوع كار |
| كشیدن اجسام به سمت پائین ، در ارتفاع بالای سر | 55 كیلوگرم نیرو 20 كیلوگرم نیرو |
كاركردن با سیستم كنترل ، گرفتن قلاب نظیر دستگیره ایمنی یا كنترل دستی. بكار انداختن یك جرثقیل زنجیری، گیره های برقی ، سطح گیره قطری كمتر از5 سانتی متر داشته باشد. |
| كشیدن به سمت پائین تا ارتفاع شانه | 23 كیلوگرم نیرو | بكارانداختن كنترل، گرفتن قلاب |
| كشیدن به سمت بالا cm 25 ( IN 10) بالای سطح زمین ارتفاع آرنج ارتفاع شانه |
22 كیلوگرم نیرو 15 كیلوگرم نیرو 5 /7 كیلوگرم نیرو |
بلند كردن یك شئی با یك دست بلند كردن در یا درپوش |
| شرایط | محدوده بالایی نیرو ( بر حسب كیلوگرم) |
مثال هایی از نوع كار |
| فشار دادن به سمت پائین تا ارتفاع آرنج | 29 كیلوگرم نیرو | بسته بندی كردن ، باربندی ، مهر و موم كردن بسته ها |
| فشار دادن به سمت بالا تا ارتفاع شانه | 20 كیلوگرم نیرو | بلند كردن یك گوشه یا انتهای شیئی نظیر یك لوله یا تیرآهن ، بلند كردن یك شیئی تا قسمت بالای قفسه |
ضمیمه شماره 3
ظرفیت كار جسمانی ( PWC)
حداكثر میزان مصرف انرژی است كه فرد می تواند با این میزان مصارف انرژی به انجام فعالیت های شغلی 8 ساعته خود پرداخته و دچار صدمات جسمانی نگردد.
PWC ( ظرفیت كار جسمانی ) از طریق فرمول زیر به دست می آید:
در فرمول فوق t زمان فعالیت برحسب دقیقه می باشد.
AC= حداكثر قابلیت هر فرد در مصرف اكسیژن می باشد كه تحت عنوان توان هوازی شناخته می شود و برحسب لیتر در دقیقه بیان می شود، برای تعیین AC مراحل زیر را طی می كنیم :
با دادن مقدار كار مشخص به فرد از طریق یكی از روش ها از جمله تست دوچرخه ارگومتر، تست نوار نقاله یا تست پله ، نتایج ضربان قلب ( HR ) و حجم اكسیژن مصرفی را در چهار مرحله قرائت می كنیم و سپس با استفاده از مختصات بدست آمده رابطه خطی بین ضربان قلب و میزان اكسیژن مصرفی بدست می آید و سپس ماكزیمم ضربان قلب فرد را از طریق فرمول زیر بدست می آوریم:
( سن * 63 /0 ) – 210=HR ماكزیمم
حال با جایگذاری مقدار ماكزیمم ضربان قلب در فرمول خط فوق مقدار AC بدست می آید.
ضمیمه شماره 4
روش محاسباتی جهت تجزیه و تحلیل عمل بلند كردن بار
شركت / كارخانه : ارزیاب:
شغل: تاریخ :
1) وزن شی ء مورد نظر را یادداشت كنید:
وزن بار شده برحسب كیلوگرم:
2) یكی از عددهای موجود در مستطیل های زیر را كه با موقعیت دست فرد در زمانیكه وی شروع به بلند كردن یا پایین آوردن اشیاء ( بار ) می كند ، مطابقت دارد انتخاب نمائید.
| كیلوگرم | كیلوگرم | كیلوگرم | محدوده حركت بار |
| 12 | 18 | 29 | بالای شانه |
| 18 | 22 | 31 | كمر تا شانه |
| 18 | 27 | 40 | زانو تا كمر |
| 15 | 22 | 31 | زیر زانو |
| 30 | 17 | 0 | موقعیت دست فرد ( برحسب سانتیمتر) |
| بازشده | متوسط | نزدیك |
3) عددی كه با دفعاتی كه فرد در هر دقیقه بار را بلند می كند مطابقت دارد را در نظر گرفته و با توجه به عددی كه نشاندهنده ساعت هایی است كه فرد در طول روز صرف بلند كردن ( بار ) می كند ، عدد كلی را از روی جدول انتخاب كنید.
توجه : برای بلند كردن كمتر از یكبار در هر 5 دقیقه عدد 1 را در نظر بگیرید.
| چند بار در هر دقیقه بلند می شود | چند ساعت طی روز | ||
| 1ساعت یا كمتر | 1 تا 2 ساعت | 2 ساعت بیشتر | |
| یك بار بلند كردن بین 2 تا 5 دقیقه | 1 | 95 /0 | 85 /0 |
| یكبار بلند كردن در هردقیقه | 95 /0 | 9 /0 | 75 /0 |
| 2 تا 3 بار بلند كردن در هر دقیقه | 9 /0 | 85 /0 | 65 /0 |
| 4 تا 5 بار بلند كردن در هر دقیقه | 85 /0 | 7 /0 | 45 /0 |
| 6 تا 7 بار بلند كردن در هر دقیقه | 75 /0 | 5 /0 | 25 /0 |
| 8 تا 9 بار بلند كردن در هر دقیقه | 6 /0 | 35 /0 | 15 /0 |
| بیش از 10 بار بلند كردن درهر دقیقه | 3 /0 | 2 /0 | 0 /0 |
4) اگر فرد بیش از 45 درجه هنگام بلند كردن ( بار ) خم شده باشد عدد 85 /0 را انتخاب و در غیر اینصورت عدد 0/1 را انتخاب كنید.
5) اعدادی كه شما در مراحل قبلی انتخاب كرده اید را در جدول زیر قرار دهید:
حد مجاز كردن = عدد مرحله 4* عدد مرحله 3* عدد مرحله 2 ( برحسب كیلوگرم )
6) آیا وزن بار بلند شده ( در مرحله 1) كمتر از حد مجازوزن بلند كردن ( مرحله 5 ) است ؟
بلی : خطری وجود ندارد خیر: خطر وجود دارد
توجه : اگر شغلی مستلزم بلند كردن بارهایی با وزن های مختلف باشد مراحل 1 تا 5 بالا را انجام دهید:
1- در مرحله دوم بدترین حالت بلند كردن را بررسی كنید . سنگین ترین بار بلند شده و عمل بلند كردن بار در بدترین وضعیت بدنی.
2- روش انجام بلند كردن بار كه معمولاً اجرا می شود را بررسی كنید. در مرحله سوم از فركانس و مدت زمان برای تمام مراحل بلند كردن ( بار) در یك روز كاری استفاده كنید.
